Thuế quan và các đòn hù dọa phải chăng đang trở thành những công cụ chính trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và hiệu quả đến đâu ? Dấu ấn tám tháng đầu nhiệm kỳ hai của tổng thống Donald Trump là những thông báo về mức thuế hải quan, là những tuyên bố Washington đạt được thỏa thuận về khoáng sản quan trọng với một số quốc gia, là hình ảnh nhiều lãnh đạo trên thế giới hối hả cam kết mua thêm hàng và đầu tư thêm cả trăm tỷ đô la vào Mỹ.
Căn cứ vào những thông báo chính thức của Nhà Trắng, nếu không có thay đổi giờ chót, kể từ ngày 27/08/2025 một số mặt hàng của Ấn Độ xuất khẩu sang Hoa Kỳ sẽ bị đánh thuế đến 50 %. Ấn Độ bị « phạt » vì vẫn mua vũ khí của Nga và phớt lờ lệnh trừng phạt quốc tế vẫn nhập khẩu dầu hỏa của Nga.
Gây áp lực với Ấn Độ, có là thượng sách ?
Trung Quốc cũng mua dầu của Nga nhưng tổng thống Trump « không vội » trừng phạt Bắc Kinh. Vào lúc bị Hoa Kỳ o ép, New Delhi và Bắc Kinh sưởi ấm quan hệ : Cuối tháng này, thủ tướng Narendra Modi sẽ đến Thiên Tân, dự thượng đỉnh Tổ Chức Hợp Tác Thượng Hải.
Mức thuế 50 % Mỹ đòi nhắm vào một số mặt hàng của Ấn Độ ít có khả năng « ly gián » New Delhi với Matxcơva : Ấn Độ là nguồn nhập khẩu dầu hỏa lớn thứ ba trên thế giới mà 37 % tiêu thụ nội địa tại quốc gia Nam Á này là dầu của Nga.
Trên thị trường vũ khí Nga là đối tác quan trọng nhất của Ấn Độ, chiếm 36 % thị phần trong giai đoạn 2000-2024.
Cùng lúc quan hệ giữa New Delhi và Washington đã xấu đi nhanh chóng từ tháng 4/2025 vì các biện pháp thuế quan thì Mỹ sưởi ấm quan hệ với Pakistan, một đối thủ truyền thống của New Delhi.
Nhìn từ Úc, trung tâm nghiên cứu Lowy Institute không khỏi lo ngại là các đòn hù dọa và thuế quan của chính quyền Trump làm suy yếu liên minh Đối Thoại Tứ Giác An Ninh còn được gọi là Bộ Tứ QUAD gồm Mỹ, Nhật Bản, Úc và Ấn Độ : QUAD là một cột trụ của Hoa Kỳ để làm đối trọng với Trung Quốc trong chiến lược Châu Á-Thái Bình Dương.
Hù dọa Trung Quốc : Phản tác dụng
Với Trung Quốc, trong tám tháng qua tổng thống Trump gần như hàng ngày đều nhắc đến nền kinh tế số 2 toàn cầu, kể cả khi ông tiếp các lãnh đạo quốc tế như trong cuộc họp với tổng thống Hàn Quốc hôm 25/08/2025.
Đàm phán thuế quan giữa Washington và Bắc Kinh đang tiếp diễn và Mỹ đã liên tục triển hạn cho Trung Quốc có thêm thời gian để điều đình về thương mại. Đáng chú ý hơn là với đối thủ này, các đòn hù dọa có phần phản tác dụng. Mỹ áp thuế Trung Quốc thì Bắc Kinh đáp trả bằng đất hiếm. Về công nghệ, Trung Quốc cũng không để bị lất lướt. Nhà Trắng gần đây đã đồng ý cho tập đoàn Nvidia cung cấp thiết bị điện tử « cao cấp », bọ H20 cho các đối tác tại Hoa Lục. Nội các Trump không che giấu là trên thương vụ này, 15 % doanh thu của Nvidia sẽ thuộc về nhà nước. Nhưng Bắc Kinh đã dội một gáo nước lạnh vào tham vọng đó khi cho mở điều tra, vì nghi ngờ « H20 không an toàn » đồng thời kêu gọi các tập đoàn Trung Quốc như như ByteDance, Alibaba, Tencent rất ưa chuộng loại bộ xử lý đồ họa này của Nvidia tránh dùng « hàng ngoại ». Hệ quả kèm theo là tập đoàn Mỹ, Nvidia, hôm 25/08/2025 tạm ngừng sản xuất H20 để dành cho các khách hàng Trung Quốc.
Nhật-Hàn và Châu Âu những thắng lợi lớn của Mỹ
Bên cạnh hai hồ sơ gai góc là Ấn Độ và Trung Quốc vừa nêu, trong cuộc chiến « thuế đối ứng », chính quyền Trump đã dễ dàng áp đảo các đối thủ : Anh Quốc là một trong số những bên hiếm hoi nhanh chóng được « ưu đãi », với mức thuể chỉ là 10 %. Ngay cả những « đồng minh chiến lược truyền thống » của Washington như Liên Hiệp Châu Âu, Nhật Bản hay Hàn Quốc đều phải chịu mức thuế đến 15 %. Philippines kém may mắn hơn vì hàng xuất khẩu sang Mỹ sẽ bị đánh thuế 19 %.
Để đối lấy mức thuế đối ứng 15 % Nhật Bản, Hàn Quốc và nhất là Liên Âu đều áp dụng một công thức : cam kết mua thêm thật nhiều hàng của Mỹ để thu hẹp xuất siêu với Hoa Kỳ, hứa hẹn đầu tư hàng trăm tỷ đô la vào Mỹ trong tương lai. Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, Ursula Von der Leyen đang bị công kích gay gắt vì đã nhượng bộ Donald Trump quá nhiều khi hứa hẹn mua thêm hơn 700 tỷ đô la năng lượng của Mỹ trong 3 năm sắp tới, kèm theo đó là hàng loạt các dự án « rót » thêm đến gần 600 tỷ đô la đầu tư.
Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung, lần đầu tiên đến Nhà Trắng đã mang theo cam kết đầu tư 150 tỷ đô la vào Mỹ với hy vọng ông Trump nhẹ tay khi đánh thuế hàng Made In Korea. Trước mắt Nhà Trắng duy trì mức thuế 15 % với Hàn Quốc.
Đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn
Tuần trước, họp với tổng thống Ukraina và nhiều lãnh đạo châu Âu, tổng thống Mỹ đã khoe ông giải quyết được 6 - thậm chí là 7, cuộc xung đột trên thế giới mà không cần có một lệnh ngừng bắn làm tiền đề. Gần đây nhất là giao tranh ở biên giới Cam Bốt-Thái Lan. Điều ông Trump không nói ra hôm đó, là các cuộc xung đột tổng thống Hoa Kỳ muốn nói đến vẫn còn âm ỉ.
Đồng thời bản hòa ước giữa Armenia và Azerbaidjan bao gồm một điều khoản liên quan đến dự án thành lập một « hành lang vì hòa bình và thịnh vượng quốc tế mang tên Trump : The Trump Route for International Peace and Prosperity (TRIPP) ». Để vãn hồi hòa bình cho hai nước châu Phi là Rwanda và Cộng Hòa Dân Chủ Congo (hiêp kịnh ký ngày 27/06/2025) thì cả hai quốc gia này cùng cam kết sẽ mở cửa cho các tập đoàn Mỹ vào khai thác tài nguyên.
Tương tự như vậy để nhanh chóng vãn hồi hòa bình ở biên giới Cam Bốt-Thái Lan, tổng thống Trump đã mang thuế quan ra để dụ và dọa hai quốc gia Đông Nam Á này. Kết quả là thủ tướng Hun Manet ca ngợi công lao của ông Trump hết lời và vội vàng đề nghị trao Nobel Bình cho nguyên thủ Mỹ.
Riêng với Ukraina, trở lại Nhà Trắng tổng thống Volodymyr Zelenski đưa ra cam kết mua 100 tỷ đô la vũ khí và thiết bị quân sự của Hoa Kỳ. Báo tài chính Anh, Financial Times nhận định : Hợp đồng 100 tỷ đô la để đổi lấy bảo hiểm an ninh của Mỹ.
Trong cuộc hội đàm qua cầu truyền hình hai ngày sau các cuộc họp tại Washington, phó giám đốc Đài Quan Sát Pháp-Nga, Igor Delanoe cho rằng, tổng thống Zelensky và các nước đồng minh yểm trợ ông đã hiểu rằng với tổng thống Donald Trump những, đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn :
Igor Delanoe : « Hai sự kiện ở Alaska cũng như tại Washington, thực ra là một cuộc đọ sức về mặt chiến lược giữa một bên là Ukraina cũng các đồng minh châu Âu và bên kia là nước Nga của ông Putin để tranh thủ lôi kéo Donald Trump về phía mình. Sau hai hiệp đấu đầu tiên đó, tạm thời Nga là bên thắng cuộc.
Chúng ta thấy tổng thống Hoa Kỳ giữ nguyên lập trường là không cần một lệnh ngừng bắn, làm tiền đề cho các đàm phán vãn hồi hòa bình. Châu Âu nhắc lại đòi hỏi có lệnh ngừng bắn, nhưng Trump đã xua tan tất cả khi khẳng định là ông đã giải quyết 6 cuộc xung đột mà không cần có lệnh ngừng bắn.
Một điểm quan trọng khác, thượng đỉnh Alaska và các cuộc họp ở Washington diễn ra trong hai bối cảnh hoàn toàn khác : tại Alaska, Nga và Mỹ là hai cường quốc, ngang hàng đối thoại với nhau. Trái lại ở Washington, Ukraina và châu Âu trong thế đi năn nỉ. Tổng thống Zelensky mang 100 tỷ đô la -tiền của châu Âu ra "làm đầu câu chuyện" trước khi đàm phán với Trump. (…)
Sau các cuộc họp ở Washington vừa qua, ngược thời gian, trở lại với thượng đỉnh của Liên Minh Bắc Đại Tây Dương ở Hà Lan, rồi cuộc họp giữa chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, Ursula von der Leyen với nguyên thủ Mỹ ở Scotland hồi tháng 7 và lần này tại thủ đô Washington thì mỗi lần, châu Âu đều phải chi ra rất nhiều tiền : tại Hà Lan các thành viên cam kết tăng chi tiêu quân sự, mà chủ yếu là để mua vũ khí của Hoa Kỳ. Tại Scotland, để chỉ bị đánh thuế hải quan 15 %, bà Ursula von der Leyen cam kết mua hàng trăm tỷ đô la năng lượng của Mỹ và đầu tư không biết bao nhiêu vào Mỹ trong những năm sắp tới. Giờ đây châu Âu lại đưa thêm 100 tỷ đô la cho Ukraina mua vũ khí, thiết bị quân sự của Hoa Kỳ.
Mấy trăm tỷ đô la trong vài ba tháng. Châu Âu đặt lên mặt bàn một số tiền rất lớn. Trump thì chủ trương ép cho bằng được để có thêm đồng nào tối đồng nấy mỗi lần ông họp với các nước châu Âu ».
Hù dọa, vô ích với Nga
Theo quan điểm của Arnaud Dubien giám đốc Đài Quan Sát Pháp-Nga, với Matxcơva, tổng thống Mỹ tuy có hù dọa nhưng « chẳng ăn thua ».
Arnaud Dubien : « Tại Alaska, Mỹ không ban hành thêm các lệnh trừng phạt mới nhắm vào kinh tế Nga. Ngoại trưởng Rubio đã xác nhận điểm này. Điều đó phản ánh tâm trạng của chính quyền Trump vào thời điểm hiện tại. Bên cạnh đó thì cũng đã không có những thông báo, không có tín hiệu nào về việc Nga -Mỹ nối lại hợp tác về kinh tế, cũng như trong một số lĩnh vực cụ thể như công nghệ hàng không, các hoạt động thăm dò ở Bắc Cực... Nối lại hợp tác song phương là một lằn ranh đỏ mà chính quyền Trump đã không vượt qua. Ít ra là cho đến hiện tại, Mỹ chủ trương chỉ mở rộng đối thoại với Nga trên những lĩnh vực khác nếu như đạt được một số tiến triển trên hồ sơ Ukraina.
Về phía Matxcơva, Nga đã loan báo cho phép tập đoàn dầu khí ExxonMobil tham gia trở lại dự án Sakhalin 1 để cùng thăm dò và khai thác dầu ở ngoài khơi. Dù vậy các dự án hợp tác hiện vẫn bị đóng băng. Một điểm khác nữa là vấn đề giới hạn vũ khí hạt nhân, một chủ đề mà Donald Trump từng nhắc tới khi ông trên đường từ Washington đến Alaska, nhưng về mặt chính thức, không thấy đôi bên đả động đến hồ sơ nay (…)
Alaska là một thượng đỉnh quan trọng theo truyền thống các cuộc họp thượng đỉnh giữa Hoa Kỳ với Liên Xô rồi với Nga. Vladimir Putin và Donald Trump phô trương một thái độ gần gũi. Tuy nhiên không có bất kỳ một thỏa thuận nào được đưa ra cuộc họp và cũng không thể chờ đợi có những kết quả từ một cuộc gặp ngắn ngủi đó.
Theo quan điểm cá nhân, phía Nga đã đưa ra một lập trường cứng rắn hơn. Còn về phía Hoa Kỳ thì tổng thống Trump muốn nhanh chóng thúc đẩy hồ sơ Ukraina. Chính sự nóng ruột này dẫn đến việc rất có thể là Washington ngả theo quan điểm của Vladimir Putin, kể cả trong trường hợp là điều đó có bất lợi cho Ukraina đi chăng nữa ».
Theo RFI