Quốc khánh 2/9 và di chúc của Hồ Chí Minh

Năm 1969, ông Hồ qua đời, đúng vào Ngày Quốc khánh 2/9 nên lãnh đạo Hà Nội đã "cho ông sống thêm một ngày", vì thế trên các văn kiện của Đảng Lao động lúc bấy giờ, ông Hồ được xem như chính thức sinh ngày 19/5/1890, mất ngày 3/9/1969, hưởng thọ 79 tuổi.

Trong sách tiếng Anh mang tên President Ho Chi Minh's Testament - Appeal and Last Tribute of the Central Committee of the Vietnam Workers' Party do Foreign Languages Publishing House xuất bản năm 1969 đã có bản dịch tiếng Anh của văn bản được Bộ Chính trị cho phổ biến trong ngày 3/9/1969 về sự ra đi của ông Hồ, có đoạn mở đầu (tạm dịch ra tiếng Việt):

"Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam vô cùng đau buồn báo tin cùng các đồng chí, chiến sĩ và đồng bào toàn quốc và kiều bào hải ngoại:

Đồng chí Hồ Chí Minh

Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam

Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

sau một thời gian ốm bệnh và qua một cơn đau tim nghiêm trọng đã từ trần lúc 9 giờ 47 phút sáng ngày 3/9/1969 tại Hà Nội."

Cũng trong sách này, lãnh đạo Hà Nội chỉ cho in một trang viết tay bản di chúc, được chính ông Hồ chỉnh sửa lần cuối vào này 10/5/1969. Còn lại nội dung toàn bản viết tay di chúc không được phổ biến khi đó.

Sáu năm sau ngày Hồ Chí Minh qua đời, Lê Duẩn, người kế vị, đã hoàn thành di nguyện của ông: "Cuộc chống Mỹ cứu nước của nh/zân ta zù fải kinh qua zan khổ hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn," khi Hoa Kỳ hoàn toàn rút lui khỏi Việt Nam và chính quyền Sài Gòn sụp đổ vào ngày 30/4/1975.

Một năm sau, hai miền Nam Bắc được thống nhất dưới quốc hiệu Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

Tuy nhiên, một đất nước thống nhất dưới sự cai trị của Đảng Cộng sản đã khiến hàng triệu người phải bỏ quê hương ra đi, điều chưa bao giờ có trong lịch sử, và họ là người từ cả ba miền Nam, Trung, Bắc.

Tổng Bí thư Lê Duẩn, người kế vị Hồ Chí Minh, qua đời ngày 10/7/1986. Đại hội 6 của Đảng Cộng sản Việt Nam cuối năm 1986 đưa Nguyễn Văn Linh lên thay. Sau 10 năm kiệt quệ vì thất bại của các kế hoạch năm năm theo mô hình kinh tế xã hội chủ nghĩa và bị cô lập sau cuộc tấn công vào Campuchia, Hà Nội chủ trương "đổi mới" từ năm 1987 và đã phát động cải cách kinh tế, cho phép kinh tế nhiều thành phần, mở cửa giao thương với phương Tây, cởi trói văn nghệ.

Năm 1989, Hà Nội quyết định công bố toàn văn di chúc ông Hồ để lại, được viết từ năm 1965 và được chính ông Hồ chỉnh sửa nhiều lần, theo những tài liệu của Vũ Kỳ, thư ký riêng của Hồ Chí Minh, đưa ra. Cùng lúc, ngày mất của ông Hồ cũng được chính thức sửa lại là 2/9/1969.

Bài viết Vì sao sau 20 năm, bản Di chúc của Bác Hồ mới được xuất bản? của Văn Hồng đăng trên trang mạng VOV của Đài Tiếng nói Việt Nam ngày 21/5/2019 ghi lại phát biểu của Tiến sĩ Lưu Trần Luân, người trực tiếp tham gia công tác in ấn toàn bộ di chúc:

"Di chúc của Bác đã được công bố một phần ngay sau khi Bác mất, đến giữa năm 1989, đồng chí Vũ Kỳ - thư ký riêng của Bác chuẩn bị trong nhiều năm thì quyết định gửi bản thảo Bác Hồ viết Di chúc, kể lại quá trình Bác viết Di chúc từ năm 1965 cho đến năm 1969 đến Nhà xuất bản Sự thật lúc đó. Tác phẩm này có rất nhiều điểm mới, kể lại quá trình Bác Hồ viết Di chúc từ bao giờ, đến khi công bố cuốn sách. Như vậy, người ta hiểu Di chúc của Bác không chỉ có đoạn công bố như năm 1969. Vì vậy, trong không khí đổi mới, Bộ Chính trị quyết định công bố toàn văn Di chúc và ra một Chỉ thị để học tập và làm theo Di chúc của Bác."

Cũng theo Tiến sĩ Luân, Nhà xuất bản Sự Thật và Nhà máy in Tiến Bộ đã được giao công tác in ấn và đã cho phát hành tập sách Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào tháng 8/1989 với số in 100.000 bản.

Sau khi toàn bộ bản di chúc được công bố, có hai điều mà trước đó người dân chưa được biết, đó là việc ông Hồ muốn miễn thuế một năm cho nông dân và thi hài được thiêu và tro đem chôn trên ba miền đất nước.

Trong những năm qua đã có một số ý kiến yêu cầu lãnh đạo thực hiện điểm thứ 2, điển hình là của ông Nguyễn Đình Bin, cựu thứ trưởng ngoại giao.

Năm 2019, vào dịp Quốc khánh lần 74 và húy nhật thứ 50 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông Bin đã gửi tâm thư yêu cầu Bộ Chính trị thực hiện ý nguyện đem thi hài đi thiêu và đề nghị làm một hình sáp ông Hồ thay vào để trong lăng. Trong một tâm thư phổ biến năm nay (2025), ông Nguyễn Đình Bin cũng nhắc lại yêu cầu thi hành di chúc của ông Hồ.

Năm 2000, tôi đã vào thăm lăng. Hai lần về Hà Nội trong những năm trước đó, tôi đã không vào vì những lý do chủ quan cũng như khách quan.

Hồ Chí Minh là một nhân vật lịch sử của Việt Nam thì tôi muốn vào thăm di tích này cũng là chuyện bình thường, như tôi đã thăm khu tưởng niệm của lãnh đạo nhiều nước trên thế giới, như Abraham Lincoln, Thomas Jefferson ở Mỹ, Tưởng Giới Thạch ở Đài Loan hay Kwame Nkrumah ở Ghana.

Lần đầu tiên, khi ngồi trong công viên cạnh Chùa Một Cột nghe mấy em thí sinh thi vào đại học nói chuyện với nhau, một em nói đến đây thì vào lăng xin cho thi đỗ, trong khi một em khác đáp lại là vào chùa xin chứ vào lăng thì "đen lắm". Nhà tôi nghe chuyện, không muốn thăm lăng nữa.

Lần khác đến Hà Nội trong thời gian ban quản lý đang có công tác bảo trì thi hài thường niên nên lăng đóng cửa.

Năm 2000, vợ chồng tôi cùng hai con theo đoàn du khách vào thăm. Ra khỏi lăng, nhà tôi hỏi xác ông Hồ nằm đó là thật hay giả. Tôi không có câu trả lời. Tôi đã viết về chuyện này trong bài Một lần vào thăm đăng trên talawas.org vào ngày 2/9/2005.

Từ ngày công bố toàn bộ các văn bản Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã nhiều lần các cơ quan nhà nước tổ chức hội thảo, học tập về nội dung cũng như tinh thần được thể hiện trong di chúc, từ đạo đức cách mạng; sự đoàn kết, xây dựng chỉnh đốn trong Đảng; giáo dục thanh thiếu niên, hỗ trợ nông dân, bảo vệ phụ nữ, trẻ em; sức mạnh dân tộc cho đến giá trị nhân văn, quan hệ quốc tế, phát triển khoa học kỹ thuật và cho rằng đó là những tư tưởng của một "thiên tài".

Năm 2009, Học viện Chính trị (Bộ Quốc phòng) đã tổ chức hội thảo khoa học chủ đề "Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Giá trị lịch sử và hiện thực" với sự tham gia của rất nhiều cán bộ, giảng viên, nhà khoa học trong và ngoài học viện. Sau hội thảo, 58 bài tham luận, nghiên cứu đã được chọn đưa vào tập sách mang cùng tên chủ đề hội thảo và được Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân phát hành.

Bài viết của Đại tá, Thạc sĩ Nguyễn Đình Huệ với nhan đề Tăng cường giáo dục, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống của người cán bộ, đảng viên theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đăng trong tập sách ghi trên có những đoạn:

"Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi việc. Ra sức học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, luôn luôn dùng tự phê bình và phê bình để nâng cao tư tưởng và cải tiến công tác của mình và cùng đồng chí mình tiến bộ…"

"Đảng còn có những yếu kém chưa được khắc phục: một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên suy thoái về đạo đức, lối sống, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí có chiều hướng gia tăng, làm giảm sút lòng tin, tổn thương mối quan hệ giữa Đảng với nhân dân, hạ thấp sức chiến đấu và vai trò lãnh đạo của Đảng."

Đại tá Nguyễn Đình Huệ là chính trị viên Hệ Quốc tế của Học viện Chính trị và đó là những gì ông viết năm 2009 (tr.372).

Mười lăm năm sau, tình hình tham nhũng hối lộ của cán bộ, đảng viên ngày càng lan tràn trong các cơ quan nhà nước. Chiến dịch "đốt lò" nhằm diệt tham nhũng của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong một thập niên qua đã cách chức nhiều ủy viên trong Bộ Chính trị, nhiều bộ trưởng, thứ trưởng, bí thư tỉnh ủy bị kỷ luật và kết án tù, qua những vụ việc nghiêm trọng như trong những vụ tham nhũng, hối lộ liên quan đến Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, kit test Covid, chuyến bay giải cứu, hay các dự án quy hoạch phát triển, các giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, dược phẩm ảnh hưởng trực tiếp và lâu dài tới đời sống và sinh mạng của dân.

Hồ Chí Minh là người yêu nước, thương dân, đứng lên đấu tranh cho dân Việt thoát ách nô lệ thực dân, gông cùm đế quốc, hay ông là người đã đem chủ thuyết Mác-Lê áp đặt lên dân tộc?

Trong di chúc được ông sửa lần chót ngày 10/5/1969, hơn ba tháng trước khi chết, ông không nhắc gì đến vua, anh hùng hay danh tướng trong sử Việt mà chỉ có tên ba nhân vật nước ngoài:

"Ông Đỗ Fủ là người làm thơ rất nổi tiếng ở Trung Quốc, đời nhà Đường, có câu rằng 'nhân sinh thất thập cổ lai hy' ngĩa là 'người thọ 70, xưa nay hiếm'…"

"Nhưng ai mà đoán biết tôi còn fục vụ C.M., fục vụ Tổ quốc, fục vụ nh/zân được bao lâu nữa?"

"Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, fòng khi tôi sẽ đi gặp các cụ Cac Mac, cụ Lênin và các vị C.M khác, thì đồng bào cả nước, đ.chí trong đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột."

Trích dẫn trên ghi lại đúng như cách viết tay chữ Việt với "f", "z" trong di chúc ông Hồ để lại.

Như thế, có thể nhận định rằng cho đến cuối đời, Hồ Chí Minh vẫn trung thành với chủ thuyết Mác-Lê, đã là ánh sáng soi đường cho ông từ khi còn trẻ, bôn ba nước ngoài và tin rằng đó là con đường sẽ giúp giải phóng đất nước thoát ách đô hộ của thực dân Pháp và sau đó đánh đuổi đế quốc Mỹ.

Nhưng hệ quả là sự cai trị của cộng sản, theo xã hội chủ nghĩa Mác-Lê, nên Việt Nam trong nửa thế kỷ qua vẫn thụt lùi so với nhiều quốc gia trong khu vực trên nhiều mặt, trong khi đất nước phong phú nguồn lực thiên nhiên và không thiếu nhân tài, vì đối với đoàn viên và thanh niên, theo di chúc thì "Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa 'hồng' vừa 'chuyên'…" (Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ban Chấp hành Trung ương - Đảng Cộng sản Việt Nam, 1989, tr.36)

Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản đã hoàn tất sứ mạng lịch sử khi thống nhất đất nước. Di chúc ông để lại đến nay có nhiều bất cập với thời đại.

Cũng như cụm từ: "Độc lập - Tự do - Hạnh phúc" chính thức ra đời từ ngày 2/9/1945 hay câu nói của Hồ Chí Minh: "Không có gì quí hơn Độc lập, Tự do" thì đến nay vẫn chỉ là khẩu hiệu để treo trong cơ quan, trên đường phố, in trong sách, trên các văn bản, vì Việt Nam nay còn lệ thuộc vào Trung Quốc, từ sau hội nghị Thành Đô 1990 tại Tứ Xuyên, liên kết hai nước vào con đường xã hội chủ nghĩa, và dân Việt vẫn chưa thực sự được tự do.

Sau gần bốn thập kỷ đổi mới kinh tế, trao đổi thương mại với thế giới, Việt Nam đã có những thành tựu phát triển nhất định: hạ tầng được nâng cấp, nhiều khu đô thị được thành hình, mức sống của dân được nâng cao, du lịch phát triển thu hút hàng triệu du khách quốc tế. Nhiều người Việt đã có cơ hội du lịch nước ngoài. Hàng vạn sinh viên Việt du học tại các nước tiến bộ ở châu Âu, Mỹ, Úc.

GDP tính theo đầu người của Việt Nam năm 1990 là 100 USD, năm 2024 là 4.700 USD, theo tài liệu của Ngân hàng Thế giới.

Đại hội 14 của Đảng Cộng sản Việt Nam sắp diễn ra. Có nên hy vọng vào Tổng Bí thư Tô Lâm sẽ mở ra "kỷ nguyên mới" với những cải cách chính trị đưa đất nước vào lộ trình dân chủ hóa? Để cho người Việt, trí thức cũng như nông dân, không còn tìm cách ra đi, nhà nước không còn phải xuất khẩu lao động mà có công việc cho dân trong các hãng xưởng của người Việt trên quê hương mình.

Và hai mươi năm sau, kỷ niệm 100 năm Quốc khánh (2/9/1945-2045), thế giới sẽ không chỉ biết đến Việt Nam qua "phở", "bánh mì", "áo dài", "Hạ Long Bay" hay "Huế", "Hội An", mà người Việt khắp năm châu có thể hãnh diện với bạn bè khắp nơi qua những sản phẩm công nghệ cao "Made in Vietnam" cùng nhiều nét văn hóa, nghệ thuật đậm đà bản sắc, để Việt Nam vươn mình thành rồng châu Á, sánh vai cùng Nhật Bản, Hàn Quốc.