Những ngày gần đây trong khi Mỹ rối loạn vì xung đột nội bộ thì Trung Quốc nổi lên như một “cực” quyền lực mới, phô diễn sức mạnh quân sự và kinh tế, quy tụ đồng minh để làm đối trọng với trật tự thế giới hiện hữu do Mỹ và Tây phương dẫn dắt. Liệu ý đồ bá chủ hành tinh của ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, có thành hiện thực? Liệu Trung Quốc có thay Mỹ lãnh đạo thế giới trong thời gian tới?
Liên minh mới CRINK
Thông tin mới nhất là trong ba ngày từ Thứ Tư, 17 Tháng Chín, tại Bắc Kinh sẽ diễn ra Diễn Đàn An Ninh Quốc Tế Hương Sơn (Xiangshan Forum), có sự tham dự của giới chức quốc phòng hơn 100 quốc gia. Diễn đàn này được cho là câu trả lời của Trung Quốc cho các diễn đàn tương tự như Đối Thoại Shangri-La Dialogue tổ chức hằng năm ở Singapore và Aspen Security Forum ở Colorado Hoa Kỳ.
Trang China Military Online đưa tin, Diễn Đàn Hương Sơn sẽ bàn về bảo vệ trật tự thế giới và thúc đẩy phát triển hòa bình; khoảng 1,800 giới chức đã ghi danh tham dự kể cả đại biểu, quan sát viên và truyền thông. “Hơn 100 quốc gia, bao gồm Việt Nam, Singapore, Nga, Pháp, Nigeria và Brazil đã cam kết tham dự, cùng với đại diện của các tổ chức quốc tế và khu vực,” trang này cho biết.
Ông Đổng Quân (Dong Jun), bộ trưởng Quốc Phòng Trung Quốc, sẽ đọc bài phát biểu chính tại diễn đàn; ông Đổng đã không dự Đối Thoại Shangri-La hồi Tháng Sáu, nơi ông Pete Hegseth, bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ, có bài công kích mạnh mẽ tham vọng bá quyền của Bắc Kinh trong khu vực.
Diễn Đàn Hương Sơn là một trong chuỗi sự kiện “hoành tráng” được ông Tập tổ chức để phô trương thanh thế của Trung Quốc, tiếp theo cuộc duyệt binh quy mô lớn vào tuần trước để kỷ niệm cái gọi là 80 năm đánh thắng Nhật (lực lượng đứng về phe Đồng Minh chống Nhật là Trung Hoa Dân Quốc do Thống Chế Tưởng Giới Thạch lãnh đạo chứ không phải đảng Cộng Sản Trung Quốc); và trước đó là hội nghị thượng đỉnh Tổ Chức Hợp Tác Thượng Hải (Shanghai Cooperation Organization) tổ chức ở thành phố Thiên Tân (Tianjin)…
Từ những sự kiện ngoại giao quan trọng này người ta thấy hình thành cái gọi là liên minh “bộ tứ” CRINK, gồm Trung Quốc (C), Nga (R), Iran (I) và Bắc Hàn (NK), liên kết các quốc gia theo chế độ chuyên chế để cùng đối phó với Mỹ và Tây phương. Giới bình luận quốc tế gọi CRINK là “bộ tứ gây rối,” trong đó Trung Quốc là đầu lĩnh, hỗ trợ ngầm cho các hoạt động gây chiến hoặc đe dọa vũ lực của ba nước còn lại.
Hình ảnh các nhà lãnh đạo Tập Cận Bình, Vladimir Putin (tổng thống Nga), Kim Jong Un (chủ tịch Bắc Hàn) tay trong tay cùng chủ trì buổi duyệt binh trên Quảng Trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh cho thấy một thế lực quân sự và kinh tế mới, biến thế giới thành “đa cực” thay cho trật tự “đơn cực” dưới sự dẫn dắt của Hoa Kỳ hiện nay.
Thời cơ cho Tập Cận Bình?
Có nhiều nguyên nhân thôi thúc Trung Quốc “ra mặt” thách thức Tây phương trong thời điểm hiện nay. Nhà lãnh đạo quá cố Đặng Tiểu Bình nhiều lần căn dặn các thế hệ cầm quyền ở Bắc Kinh phải “thao quang dưỡng hối” (che giấu năng lực), tránh gây chú ý khi nước này dần trở nên mạnh hơn. Nhưng khi ông Tập Cận Bình lên nắm quyền cuối năm 2012, ông ta đã bỏ lời răn dạy đó của ông Đặng để theo đuổi đường lối “chiến lang” đối đầu với Tây phương, với niềm tin “Tây phương đang suy tàn, Đông phương đang trỗi dậy” và thế kỷ 21 sẽ là “thế kỷ Trung Quốc.”
Khách quan mà nói, trong nửa thế kỷ từ khi ông Đặng mở cửa Trung Quốc năm 1976 đến nay, đất nước này đã có những thành quả phát triển vượt bậc, có người gọi là “phép lạ kinh tế Trung Quốc;” có nhiều lĩnh vực họ đã vượt qua Mỹ như đóng tàu, xây dựng đường sắt tốc độ cao, phát triển thủy điện, sản xuất xe hơi điện, tấm năng lượng mặt trời, thậm chí đang bắt kịp Mỹ ở những lĩnh vực công nghệ rất cao như thám hiểm Mặt Trăng, máy tính lượng tử,…
Nhưng ông Tập chưa ra mặt công khai thách thức Mỹ vì biết Trung Quốc chưa phải là đối thủ của Mỹ không chỉ về tổng sản lượng GDP hay tiềm lực quân sự mà nội lực của Trung Quốc chưa đủ, khả năng sáng tạo còn kém xa do vậy cần tiếp tục ẩn mình chờ thời…
Thời cơ của Trung Quốc có lẽ đã đến khi ông Donald Trump trở lại Tòa Bạch Ốc trong nhiệm kỳ tổng thống thứ nhì, đưa ra những chính sách bất nhất, chèn ép các đồng minh đồng thời gây chia rẽ sâu sắc trong nội bộ nước Mỹ.
Có lẽ do tin rằng ông Trump đang làm nước Mỹ suy yếu và cô lập nên ông Tập và bộ tham mưu của ông quyết định đi nước cờ quan trọng: lôi kéo những quốc gia đang bị Mỹ và Tây phương cấm vận vào cùng một liên minh đi theo sự dẫn dắt của Trung Quốc. Trong liên minh này, có thể thấy Nga và Bắc Hàn bị phụ thuộc mọi mặt vào Trung Quốc, trong khi Iran cũng cần nương tựa vào Bắc Kinh và Moscow trước sức ép ngày càng tăng của Washington.
Không chỉ liên kết với bên ngoài, Trung Quốc còn nỗ lực giáo dục dân chúng phải sẵn sàng cho tình huống bị cấm vận, xung đột, thậm chí chiến tranh, với Mỹ và các nước khác. Ông Nicholas Burns, cựu đại sứ Mỹ tại Trung Quốc thời Tổng Thống Joe Biden và hiện là giáo sư trường hành chính công John F. Kennedy thuộc đại học Harvard University, nói với báo The Wall Street Journal rằng, ông đã chứng kiến tận mắt những nỗ lực không ngừng nghỉ của Bắc Kinh nhằm thâu tóm quyền thống trị khu vực.
Trong nhiệm kỳ của mình, ông Burns đã tận mắt thấy Trung Quốc đâm chìm tàu bè của Philippines và Việt Nam trên Biển Đông, đe dọa Đài Loan, xung đột biên giới với Ấn Độ, liên tục tấn công tin tặc vào mạng viễn thông Mỹ, thả khinh khí cầu do thám vào nội địa nước Mỹ, bắt giam trái phép một số công dân Mỹ và bóp nghẹt tự do tôn giáo. “Tôi đến Trung Quốc với quan điểm diều hâu (hawkish view) và tôi trở về Mỹ thậm chí còn diều hâu hơn khi tôi đến,” ông Burns bộc bạch tại Diễn Đàn An Ninh Aspen hồi Tháng Bảy.
Xem ra, trận đấu giữa Mỹ và Trung Quốc đã chuyển sang giai đoạn công khai, dài hạn và quyết liệt để giành sự thống trị về quân sự, công nghệ và kinh tế ở quy mô khu vực và thế giới.
Mỹ yếu đi nhưng Trung Quốc còn yếu hơn
Giáo Sư Burns cho rằng cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung là cuộc chiến của ý tưởng, của tự do đối lập với chuyên chế. Và để thắng, nước Mỹ cần mạnh mẽ và minh bạch, cần củng cố mạng lưới đồng minh, cần khéo léo cân bằng giữa 80% cạnh tranh với 20% hợp tác.
Nhà bình luận Hugo Dixon của Thomson Reuters nhận định, mặc dù ông Trump đang hủy hoại vị thế lãnh đạo của nước Mỹ song quốc gia này vẫn còn đủ mạnh để dẫn dắt thế giới trong khi Trung Quốc có nhiều điểm yếu cố hữu và mô hình cai trị của họ không hấp dẫn các quốc gia khác. Nhiều nhà phân tích khác cũng cho rằng, Trung Quốc không dễ gì soán ngôi lãnh đạo thế giới của Mỹ nếu người Mỹ không tự hủy hoại thế mạnh của mình.
Theo ông Dixon, sức mạnh Mỹ đặt trên sáu trụ cột: tiềm lực quân sự, mạng lưới đồng minh, nền kinh tế năng động, sáng tạo công nghệ, vị thế “đồng tiền dự trữ” của đồng đô la và sức hút của mô hình Mỹ. Trung Quốc đang thu hẹp dần khoảng cách với Mỹ về quân sự, công nghệ và kinh tế, đồng thời mở rộng ảnh hưởng với tư cách là quốc gia thương mại lớn nhất thế giới, thống trị chuỗi cung ứng các hàng hóa thiết yếu và giúp xây dựng cơ sở hạ tầng ở nhiều nước qua đại dự án Một Vành Đai Một Con Đường (BRI). Nhóm “bộ tứ” CRINK đang có mưu đồ thay vị thế thống trị của đồng đô la Mỹ, giao dịch giữa bốn nước thành viên chuyển sang thanh toán bằng nhân dân tệ và đồng rúp, đề phòng Mỹ phong tỏa tài chính trong tương lai.
Cái khó của Bắc Kinh hiện thời là kinh tế Trung Quốc đang chậm lại, núi nợ phình to với tỷ lệ nợ so với tổng sản lượng quốc gia tăng từ 113% năm 2008 lên 287% năm 2024, dân số bị lão hóa và thị trường xuất cảng hàng hóa bị thu hẹp.
Theo dự báo của Ngân Hàng Thế Giới (WB), từ nay đến 2050, dân số Trung Quốc sẽ giảm 12% trong khi dân số Mỹ tăng 9%, ảnh hưởng mạnh đến lực lượng lao động lẫn thị trường tiêu thụ. Khi ông Trump áp thuế quan lên 55%, Bắc Kinh hy vọng sẽ đẩy mạnh xuất cảng hàng hóa sang các thị trường khác thay cho thị trường Mỹ nhưng nhiều nước đã báo động về nguy cơ làn sóng bán tháo hàng hóa của Trung Quốc gây thiệt hại cho sản xuất công nghiệp nội địa của chính họ. Vì thế, xuất cảng của Trung Quốc tám tháng đầu năm nay không tăng như dự tính mà có xu hướng giảm, hàng hóa tồn kho ngày càng nhiều và người lao động bị mất việc.
Vấn đề là đồng minh
Thế mạnh vô đối của Mỹ là mạng lưới liên minh rộng lớn nối kết Mỹ với các đồng minh và đối tác cả về kinh tế, quân sự mà các chính quyền Mỹ đã nối tiếp nhau xây dựng trong bảy chục năm qua. Trên báo The New York Times ngày 7 Tháng Chín, các chuyên gia Kurt Campbell (cựu thứ trưởng Ngoại Giao) và Rush Doshi (cựu phó giám đốc phụ trách các vấn đề Trung Quốc và Đài Loan trong Hội Đồng An Ninh Quốc Gia) dẫn chứng nhiều dữ kiện để cho rằng, một mình Hoa Kỳ đơn độc sẽ không ngang sức với Trung Quốc, nhưng Hoa Kỳ làm việc cùng với đồng minh thì không ai địch nổi, kể cả khi Trung Quốc cấu kết với Nga, Iran và Bắc Hàn – một liên minh chỉ dựa trên lợi ích tạm thời mà không đặt trên nền tảng chia sẻ hệ giá trị.
Đáng lo là chính sách thuế quan khắc nghiệt, cùng phong cách ngoại giao nặng tính giao dịch (transactional) của ông Trump đang làm cho các đồng minh e ngại và xa lánh. Vụ đánh thuế nặng lên hàng hóa Ấn Độ, đẩy New Delhi về phía Bắc Kinh, thể hiện trong hình ảnh Thủ Tướng Narendra Modi thân mật với ông Tập và ông Putin tại hội nghị SCO ở Thiên Tân là một ví dụ. Vụ bắt giữ và đối xử tàn tệ với 300 công dân Nam Hàn trong vụ bố ráp nhà máy của Hyundai và LG Energy Solution ở Georgia hôm 4 Tháng Chín làm cho cả Nam Hàn phẫn nộ là một ví dụ khác. Khắp thế giới, uy tín của nước Mỹ đang suy giảm trầm trọng.
Tấm gương của Mỹ như là ngọn hải đăng về dân chủ, tự do, nhà nước pháp quyền… cũng đang bị xói mòn trầm trọng bởi vì ông Trump và sự lộng hành của phong trào MAGA cực hữu đang đẩy nước Mỹ vào hố sâu chia rẽ, bạo lực và chuyên chế. Nước Mỹ đang vật vã với những vết thương tự mình gây ra, chưa biết lúc nào mới lành lặn.
Dẫu vậy, Mỹ vẫn là nền kinh tế khổng lồ với GDP $29,000 tỷ, so với Trung Quốc chỉ $19,000 tỷ; tiềm lực quân sự và công nghệ Mỹ `vẫn vượt xa Trung Quốc. Mặc dù các đồng minh như Liên Âu, Ấn Độ, Nhật, Nam Hàn, Úc… hiện không thoải mái với tính khí thất thường của Washington nhưng họ sẽ không từ bỏ Mỹ khi bị đe dọa thường trực từ Nga và Trung Quốc.
“Hòa bình kiểu Mỹ (Pax Americana) có thể đang suy tàn nhưng tương lai cũng không thuộc về hòa bình kiểu Trung Quốc (Pax Sinica),” ông Dixon nhận định. Bắc Kinh đừng vội tưởng bở. [qd]