Tổng thống Trump yêu cầu quan chức không dự kỷ niệm 30/4 ở Việt Nam, điều này có ý nghĩa gì?

Bốn quan chức Mỹ yêu cầu giấu tên nói với báo The New York Times rằng Washington gần đây đã chỉ đạo các nhà ngoại giao cấp cao — bao gồm cả Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Marc Knapper — tránh tham gia các hoạt động liên quan đến lễ kỷ niệm 30/4.

Đây là ngày kết thúc của cuộc chiến mà Việt Nam gọi là Kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Cuộc chiến này được biết đến từ phía Mỹ và báo chí phương Tây với tên gọi Chiến tranh Việt Nam - Vietnam War.

Ông Knapper, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam từ năm 2022, là con trai của một cựu chiến binh thời Chiến tranh Việt Nam. Trên cương vị chính thức, ông Knapper luôn thể hiện cam kết mạnh mẽ với sứ mệnh ngoại giao, đó là nỗ lực củng cố quan hệ giữa hai nước.

Trong một bài viết đăng vào tháng này trên Foreign Service Journal – chuyên san chính thức của Hiệp hội Ngoại giao Hoa Kỳ (AFSA) – ông Knapper đã kể lại chuyến đi đến Việt Nam cùng cha và con trai vào năm 2004, mô tả chuyến đi là "một lời nhắc nhở rõ ràng về những hy sinh của cả hai phía và giá trị bền bỉ của hòa giải."

"Với tư cách đại sứ, tôi tin rằng để thực sự củng cố quan hệ giữa hai nước, chúng ta cần gắn kết sâu sắc và trực tiếp với người dân và lãnh đạo Việt Nam," ông viết.

The New York Times thông tin thêm rằng các hoạt động được đề cập tới bao gồm một buổi tiệc chiêu đãi tại khách sạn vào ngày 29/4 với sự tham dự của các lãnh đạo cấp cao trong chính quyền Việt Nam, cũng như một cuộc diễu hành quy mô lớn vào ngày 30/4.

Các cựu chiến binh Mỹ quay trở lại Việt Nam cũng được thông báo rằng họ phải tự mình lo liệu cho các cuộc tọa đàm công khai do họ tổ chức về chiến tranh, hòa giải và các sự kiện kỷ niệm.

"Tôi thực sự không hiểu nổi," ông John Terzano - người sáng lập Tổ chức Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam (VVAF), từng chiến đấu ở Việt Nam và đã tham dự các sự kiện kỷ niệm trong nhiều thập kỷ – nói.

"Là người đã dành cả đời cho sự nghiệp hòa giải và chứng kiến quá trình đó phát triển mạnh mẽ trong khoảng 20 năm qua, tôi thấy đây thực sự là một cơ hội bị bỏ lỡ."

"Mỹ không cần làm gì ngoài việc tới dự thôi," ông Terzano nói thêm với The New York Times từ Hà Nội.

Bao giờ hết thù?

Từ trước tới nay, chính quyền Việt Nam và báo chí luôn tự hào về sự phát triển trong quan hệ hai nước.

Ví dụ, vào tháng 9/2023, trong tiệc chiêu đãi Tổng thống Mỹ Joe Biden khi ông thăm cấp nhà nước tới Việt Nam, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng đã có bài phát biểu "nhấn mạnh sự phát triển của quan hệ hai nước, từ cựu thù trở thành Đối tác Chiến lược Toàn diện, cho rằng đây thực sự là hình mẫu trong lịch sử quan hệ quốc tế về hàn gắn và xây dựng quan hệ sau chiến tranh", theo Thông tấn xã Việt Nam.

Nhưng với cuộc chiến trong quá khứ, về phía Việt Nam, mỗi khi tới lễ kỷ niệm 30/4, những diễn ngôn về "cuộc Kháng chiến chống Mỹ cứu nước" và "lên án tội ác" của Mỹ lại tràn ngập trên các mặt báo.

Lần này, tròn 50 năm kết thúc chiến tranh, Việt Nam đang thực hiện một lễ diễu binh quy mô lớn chưa từng có, với sự tham gia của Campuchia, Lào và Trung Quốc.

Theo dự kiến, lộ trình diễu binh ngày 30/4 sẽ bắt đầu từ giao lộ Nguyễn Bình Khiêm, đi dọc đường Lê Duẩn, ngang qua Dinh Độc Lập và sau đó chia thành bốn hướng. Do đó, đoàn diễu binh sẽ đi qua tòa Tổng Lãnh sự Mỹ tại TP HCM nằm ở đường Lê Duẩn.

Cột mốc 50 năm kết thúc chiến tranh là một dịp quan trọng và phía Việt Nam có đầy đủ lý do để tổ chức một lễ ăn mừng hoành tráng, như họ đang làm. Tuy nhiên, xét bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang cần giữ cân bằng trong quan hệ với các cường quốc, trong đó việc củng cố quan hệ với Mỹ là một trong những ưu tiên. Trước mắt, Việt Nam cần thuyết phục để Tổng thống Donald Trump hạ mức thuế quan 46% dự kiến sẽ có hiệu lực vào tháng Bảy tới. Và trong dài hạn, với vị thế là một cường quốc kinh tế, công nghệ, là thị trường dẫn đầu toàn cầu, Mỹ vẫn là đối tác mà Việt Nam cần xây dựng một mối quan hệ gần gũi.

Do đó, phản ứng của Tổng thống Donald Trump, ra lệnh cho quan chức ngoại giao không "dính đến" hoạt động kỷ niệm 30/4 của Việt Nam, là một động thái mà phía Hà Nội cần phải lưu tâm suy xét.

Trong cuộc phỏng vấn với BBC News Tiếng Việt về chủ đề 30/4, khi hỏi đến mối quan hệ Việt-Mỹ thì nhà nghiên cứu Nayan Chanda (Ấn Độ) nhắc đến Washington đã ra lệnh cho phái bộ của mình tại Việt Nam không tham gia lễ kỷ niệm.

Ông bình luận: "Điều đó cho thấy một thái độ rất khác so với trước đây của Hoa Kỳ. Tôi không biết, thật khó nói, nhưng có lẽ điều này sẽ cản trở tiến trình củng cố quan hệ, phần nào làm gián đoạn quá trình tiếp tục hòa giải.

"Tất cả các tổ chức cựu chiến binh Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam - những tổ chức vốn đã được khuyến khích rất nhiều dưới chính quyền trước trong việc phát triển quan hệ và khôi phục tình hữu nghị với Việt Nam - giờ đây sẽ gặp nhiều khó khăn hơn với thái độ này từ phía chính phủ."

Ông Nayan Chanda, khi còn là phóng viên của tờ Far Eastern Economic Review, từng có mặt tại Sài Gòn những ngày cuối tháng 4/1975 và chứng kiến khoảnh khắc Sài Gòn thất thủ. Về sau, ông đã viết sách Brother Enemy (tạm dịch: Huynh đệ tương tàn) nói về thời hậu chiến Việt Nam và các cuộc xung đột giữa Việt Nam với Trung Quốc, Campuchia Dân chủ (Khmer Đỏ).

Ông chia sẻ với BBC rằng vợ chồng ông được Bộ Ngoại giao Việt Nam mời tới dự lễ kỷ niệm 50 kết thúc chiến tranh.

Viết trên Facebook cá nhân, Kiến trúc sư Dương Quốc Chính từ Hà Nội cho rằng động thái này "sẽ khiến cho chương trình kỷ niệm 50 năm của Việt Nam cần được xem xét lại một cách cực kỳ cẩn trọng".

"Chủ yếu sẽ là những nội dung tuyên truyền chửi Mỹ nên được cân nhắc để lọc bỏ những nội dung thô thiển (nếu có). Các nhà ngoại giao Mỹ không thể tham gia sự kiện mà lại có những nội dung kiểu đó," ông viết.

Trong khi đó, nhà báo Hà Quang Minh của báo Công an Nhân dân lại cho rằng yêu cầu này của chính quyền Trump rất "trẻ con" và "càng cho thấy rõ hơn chiến thắng 30/04/1975 là chiến thắng của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc mà ở đó, vai trò của Mỹ chính là thực dân kiểu mới và trá hình."

'Kháng chiến chống Mỹ' và 'Chiến tranh biên giới'

Trên mặt trận truyền thông chính thống, Việt Nam lâu nay thường mô tả các cuộc chiến với Mỹ và Trung Quốc theo những cách khác nhau.

Khi nói tới Mỹ, truyền thông Việt Nam thường không ngần ngại nêu bật tính phi nghĩa của Mỹ, nhấn mạnh các tội ác của Mỹ trong cuộc chiến quá khứ.

Còn Trung Quốc vốn là một nhà bảo trợ của Việt Nam trong cuộc chiến với Mỹ và cùng ý thức hệ cộng sản, Việt Nam có cách tiếp cận khác khi nhắc lại các cuộc xung đột quân sự giữa Bắc Kinh và Hà Nội. Khi nói tới cuộc chiến với Trung Quốc vào năm 1979, tên gọi thường được biết đến nhiều nhất là Chiến tranh bảo vệ biên giới phía bắc năm 1979. Tên của "kẻ thù Trung Quốc" cũng ít được nhắc đến một cách chính thức, như cách mà chính quyền Việt Nam hay nhắc tới Mỹ trong cuộc chiến trước đó.

Trên thực tế, cuộc xung đột biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc không chỉ diễn ra vài tháng vào năm 1979 mà còn kéo dài suốt thập niên 1980, với các vụ đụng độ giữa bộ binh và các màn pháo kích liên miên giữa hai bên.

Xung đột chỉ thực sự chấm dứt khi hai nước bình thường hóa quan hệ vào năm 1991.

Các lễ kỷ niệm cuộc chiến với Trung Quốc không được tổ chức long trọng, với sự tham gia của các lãnh đạo cấp cao nhất của trung ương như các lễ mừng chiến thắng trong cuộc chiến với Mỹ.

Diễn ngôn đã dần thay đổi trong những năm gần đây, với việc tên kẻ thù "Trung Quốc" được đề cập, nhưng chỉ đạo từ chính quyền vẫn luôn là "tránh làm căng thẳng quan hệ hai nước".

Sau cuộc chiến ở thế kỷ 20, Việt Nam và Mỹ đã thực hiện một quá trình hòa giải đầy trắc trở nhưng đã có những bước tiến ngoạn mục. Đầu tiên là các nỗ lực khắc phục hậu quả chiến tranh vào thập niên 1980, như phía Việt Nam hỗ trợ Mỹ trong vấn đề tìm kiếm tù binh và quân nhân tử trận, mất tích (POW/MIA). Mỹ cũng hỗ trợ Việt Nam trong việc xử lý vật liệu chưa phát nổ và chất độc dioxin sót lại từ thời chiến. Từ đó, đến năm 1995, hai nước đã bình thường hóa quan hệ, thiết lập cơ quan ngoại giao cấp đại sứ quán.

Trả lời BBC News Tiếng Việt vào ngày 12/4, cựu Đại sứ Mỹ tại Hà Nội Ted Osius khẳng định rằng việc xây dựng quan hệ và hàn gắn, hòa giải giữa hai cựu thù là một quá trình dài hơi.

"Tôi cho rằng đây là một quá trình cần làm từ từ. Không chỉ là công việc của chính quyền mà còn cần phải kể lại một cách trung thực những câu chuyện đã xảy ra, những đối thoại thẳng thắn kéo dài qua nhiều năm. Có như vậy, một sự hòa giải toàn diện mới có thể thành hình."

"Với hơn 30 năm đi đi về về giữa Việt Nam và Mỹ, tôi thấy chúng ta đang đi đúng hướng. Cơ hội để hòa giải giờ đây lớn hơn rất nhiều so với 30 năm về trước. Và chúng ta nên ghi nhận và nên vui mừng vì đã có những tiến bộ lớn lao – không chỉ từ sau chiến tranh, mà đặc biệt là trong ba thập niên gần đây, kể từ khi quan hệ giữa hai nước thực sự được cải thiện," ông Osius khẳng định.

Vào tháng 9/2023, hai cựu thù đã trở thành Đối tác Chiến lược Toàn diện, cấp quan hệ ngoại giao cao nhất trong các thang bậc ngoại giao của Việt Nam.

Tính đến nay, về mặt kinh tế, Mỹ là một trong những đối tác thương mại lớn nhất và quan trọng nhất của Việt Nam.

Về mặt quân sự, từ vị trí ở hai chiến tuyến đối nghịch, hai nước đã có nhiều hoạt động giao lưu, xây dựng quan hệ và hợp tác quốc phòng. Việt Nam trong những năm gần đây đã nhận các tàu loại biên của Tuần duyên Mỹ để trang bị cho Cảnh sát biển, cũng như đã mua máy bay huấn luyện của Mỹ. Một số thông tin cho biết Việt Nam hiện đang đàm phán mua máy bay vận tải quân sự C-130 và chiến đấu cơ F-16.

Giữa tất cả những tiến triển tích cực ấy, việc Washington "né tránh" sự kiện 30/4 mà Việt Nam đang rầm rộ tổ chức có thể được coi là một nốt trầm trong quan hệ, mà chắc chắn Hà Nội không thể phớt lờ.

Theo BBC