Khẩu chiến Trump-Musk: Nasa gặp 'khủng hoảng lớn nhất tới nay'

Cơ quan hàng không vũ trụ Mỹ (Nasa) đã công bố bản đề xuất ngân sách trình Quốc hội, trong đó khoản kinh phí dành cho các dự án khoa học bị cắt gần một nửa.

Bốn mươi sứ mệnh khoa học – đang trong quá trình phát triển hoặc đã được triển khai ngoài không gian – đang đứng trước nguy cơ bị hủy bỏ.

Tổng thống Trump đã đe dọa sẽ rút lại các hợp đồng liên bang với công ty SpaceX của ông Musk.

Trong khi đó, Nasa đang phụ thuộc vào đội tàu tên lửa Falcon 9 của SpaceX để tiếp tế vật tư và phi hành đoàn lên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).

Nasa cũng có dự định sử dụng tên lửa Starship của SpaceX để đưa phi hành gia lên Mặt Trăng và sau đó là sao Hỏa, khi công nghệ này hoàn thiện.

Tiến sĩ Simeon Barber, nhà khoa học vũ trụ tại Đại học Open (Anh), cho biết tình trạng bất ổn hiện nay đang tạo một tác động ''đáng sợ'' lên các chương trình đưa người vào không gian.

"Những cuộc khẩu chiến choáng váng, những quyết định và đối ý đột ngột mà chúng tôi đã chứng kiến trong tuần qua đang làm suy yếu nền tảng nơi chúng tôi xây dựng tham vọng của mình.

"Khoa học vũ trụ và khám phá không gian phụ thuộc vào kế hoạch dài hạn và sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và các cơ sở học thuật."

Bên cạnh mâu thuẫn giữa ông Trump và ông Musk là nỗi lo ngại đến từ việc Nhà Trắng đề xuất cắt giảm sâu ngân sách của NASA.

Tất cả các danh mục đều bị đưa vào diện cắt giảm, ngoại trừ chương trình đưa phi hành gia lên sao Hỏa được tăng thêm 100 triệu USD ngân sách.

Theo ông Casey Dreier, giám đốc chính sách không gian thuộc Hiệp hội Hành tinh (Planetary Society) có trụ sở tại thành phố Pasadena (Mỹ) – tổ chức thúc đẩy các hoạt động khám phá vũ trụ – những khoản cắt giảm tiềm tàng này đại diện cho "cuộc khủng hoảng lớn nhất từ trước đến nay mà chương trình không gian Mỹ từng đối mặt".

Nasa từng cho biết yêu cầu cắt giảm tổng ngân sách của họ gần một phần tư nhằm "điều chỉnh các danh mục khoa học và công nghệ (của họ) phù hợp với các nhiệm vụ thiết yếu cho việc thám hiểm Mặt Trăng và Sao Hỏa".

Tiến sĩ Adam Baker, nhà phân tích không gian tại Đại học Cranfield (Anh), nói với BBC News rằng nếu các đề xuất này được Quốc hội phê duyệt, nó sẽ thay đổi trọng tâm của Nasa một cách căn bản.

"Tổng thống Trump đang tái định hướng Nasa cho hai điều: đưa các phi hành gia lên Mặt Trăng trước Trung Quốc và đưa các phi hành gia cắm cờ Mỹ lên Sao Hỏa. Mọi thứ khác đều là thứ yếu."

Những người ủng hộ đề xuất này cho rằng ngân sách của Nhà Trắng mang tới cho Nasa một mục đích rõ ràng, lần đầu tiên kể từ chương trình Apollo đưa người lên Mặt Trăng vào thập niên 1960 và 70.

Khi ấy, mục tiêu là vượt qua Liên Xô trong cuộc đua lên Mặt Trăng.

Ngược lại, những người chỉ trích Nasa lại cho rằng kể từ đó, Nasa đã trở thành một bộ máy quan liêu cồng kềnh, thiếu tập trung, thường xuyên đội vốn một cách nghiêm trọng trong các sứ mệnh không gian và lãng phí tiền thuế của dân.

Một trong những ví dụ tồi tệ điển hình nhất của tình trạng này là Tên lửa Mặt trăng (SLS) - tên lửa mới do Nasa phát triển để đưa các phi hành gia Mỹ lên Mặt Trăng.

Việc phát triển SLS đã bị trì hoãn, và chi phí tăng vọt khiến chi phí mỗi lần phóng lên tới 4,1 tỷ USD.

Trong khi đó, hệ thống tên lửa tương đương của SpaceX, tức Starship, ước tính chỉ tốn khoảng 100 triệu USD mỗi lần phóng nhờ tính tái sử dụng.

Công ty không gian Blue Origin của Jeff Bezos cũng hứa hẹn khoản tiết kiệm tương tự với tên lửa New Glenn mà họ đề xuất.

Không có gì ngạc nhiên về việc SLS sẽ dần bị loại bỏ theo đề xuất của Nhà Trắng, với kỳ vọng Starship và New Glenn có thể thay thế.

Tuy nhiên, ba lần phóng thử nghiệm gần đây của Starship đều không thành công, và Blue Origin chỉ mới bắt đầu thử nghiệm tên lửa Mặt Trăng của mình.

Tiến sĩ Barber lo lắng rằng: "Nasa có thể đang tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa."

"Việc phát triển các giải pháp thay thế SLS đang được Elon Musk và Jeff Bezos tài trợ.

"Nếu họ không còn mặn mà với nỗ lực này và SpaceX hoặc Blue Origin yêu cầu thêm tiền để phát triển hệ thống của họ, Quốc hội sẽ buộc phải đáp ứng," Tiến sĩ Barber cho biết.

Điều đáng lo ngại hơn, theo Tiến sĩ Barber, là rủi ro mất đi 40 sứ mệnh khám phá các hành tinh khác và theo dõi tác động của biến đổi khí hậu trên Trái Đất từ không gian, nhiều sứ mệnh trong số đó có sự hợp tác với các đối tác quốc tế.

"Tôi nghĩ thật đáng buồn khi những thứ đã mất rất nhiều thời gian để xây dựng lại có thể bị phá hủy nhanh chóng mà không có kế hoạch tái xây dựng."

Các dự án có nguy cơ bị hủy bỏ bao gồm hàng chục sứ mệnh hành tinh đang vận hành trên không gian, mà phần lớn chi phí phát triển và phóng đã được thanh toán, với mức tiết kiệm chi phí vận hành đề xuất tương đối nhỏ.

Hai dự án hợp tác với Cơ quan Vũ trụ Châu Âu (ESA) cũng đang bị đe dọa: một kế hoạch đầy tham vọng nhằm đưa về Trái Đất những mẫu đá Sao Hỏa do Tàu thám hiểm Perseverance của Nasa thu thập, và một sứ mệnh đưa Tàu thám hiểm Rosalind Franklin của châu Âu lên Sao Hỏa để tìm kiếm dấu hiệu sự sống trong quá khứ.

Giáo sư Sir Martin Sweeting, người đứng đầu công ty không gian Surrey Satellite Technology Ltd của Anh và đồng tác giả báo cáo của Hiệp hội Hoàng gia về tương lai của vũ trụ, cho rằng mặc dù biến chuyển này "không được chào đón", nhưng có thể có một mặt tích cực cho châu Âu khi họ nhận trách nhiệm lớn hơn cho chương trình thám hiểm không gian của riêng mình.

Ông nói với BBC News: "Có lẽ chúng ta đã quá phụ thuộc vào tay chơi lớn Nasa trong việc gánh vác những trọng tâm trên không gian."

"Đây là một cơ hội để suy nghĩ xem châu Âu muốn đạt được sự cân bằng tốt hơn trong các hoạt động không gian của mình như thế nào."

Tuy nhiên, trong ngắn hạn, châu Âu sẽ phải đối mặt với nhiều bất lợi hơn.

Ngoài việc đưa các mẫu vật từ Sao Hỏa trở về và Tàu thám hiểm Rosalind Franklin, ESA còn đối mặt với nguy cơ giảm quyền tiếp cận Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) nếu nó giảm dần hoạt động, và việc cắt giảm ngân sách cũng lấy mất những đóng góp đáng kể từ Nasa cho dự án kế nhiệm của ISS là Lunar Gateway – một trạm vũ trụ đa quốc gia được quy hoạch để bay quanh Mặt Trăng.

Trong chiến lược vừa công bố, ESA tuyên bố sẽ "tìm cách xây dựng năng lực không gian tự chủ hơn, và tiếp tục là đối tác đáng tin cậy, mạnh mẽ và đáng hợp tác đối với các cơ quan không gian trên khắp thế giới," với ngụ ý rằng họ sẽ làm vậy dù có Nasa hay không.

Theo Tiến sĩ Baker, nhiều chương trình Quan sát Trái Đất hiện tại và được đề xuất cũng đang đối mặt với nguy cơ bị cắt giảm.

Ông nói với BBC News: "Các chương trình Quan sát Trái Đất này giống như 'chim hoàng yến trong mỏ than' của chúng ta."

"Chim hoàng yến trong mỏ than" nói tới một hệ thống cảnh báo sớm, trong trường hợp này nói tới tình trạng của Trái đất.

"Khả năng dự đoán và hạn chế tác động của biến đổi khí hậu có thể bị suy giảm nghiêm trọng. Nếu chúng ta tắt hệ thống cảnh báo sớm này, đó là một viễn cảnh đáng sợ."

Các đề xuất ngân sách vẫn chưa được Quốc hội phê duyệt.

Ông Casey Dreier từ Hiệp hội Hành tinh nói với BBC News rằng nhiều nghị sĩ Cộng hòa đã nói riêng với các nhà vận động hành lang rằng họ sẵn sàng bỏ phiếu chống lại việc cắt giảm.

Tuy nhiên, ông Dreier lo ngại rằng có nhiều khả năng tình trạng bế tắc chính trị có thể khiến không có khoản ngân sách nào được thông qua.

Khi đó, khoản ngân sách cắt giảm của Nhà Trắng có thể sẽ được áp dụng như một biện pháp tạm thời, và việc đảo ngược nó sẽ không dễ dàng, bởi vì rất khó, nếu không muốn nói là không thể, tái khởi động những sứ mệnh không gian đã bị ngừng lại.