Ông Tô Lâm và bàn cờ nhân sự 'trong sáng như gương' trước Đại hội 14

Đây là một truyền thống của Đảng, theo đó ban chấp hành khóa cũ sẽ chuẩn bị nhân sự cho ban chấp hành khóa mới nhằm giới thiệu để các đại biểu tham dự Đại hội Đảng "xem xét và quyết định".

Nhân sự trong thời gian qua đang trở thành một vấn đề nóng, đặc biệt thu hút sự quan tâm của công chúng khi Đảng chuẩn bị Đại hội 14.

Suốt khóa 13, công chúng chứng kiến những màn long tranh hổ đấu khốc liệt trên chính trường.

Đầu khóa, Ban chấp hành Trung ương, trong đó 180 ủy viên chính thức và 20 dự khuyết, đã bầu 18 ủy viên Bộ Chính trị. 8 ủy viên Bộ Chính trị người đã phải rời khỏi vị trí này, trong đó có bảy người bị cho thôi chức vụ và thậm chí bị kỷ luật nặng.

Có đến 8 ủy viên Trung ương Đảng bị khởi tố, bắt giam, truy tố, ra tòa, lãnh án.

Trong ban lãnh đạo cấp cao của hệ thống chính trị, chiếc ghế chủ tịch nước có đến bốn người thay đổi, tương tự là vị trí thường trực Ban Bí thư.

Danh sách 200 ủy viên Trung ương Đảng mà Đại hội 13 bầu vào tháng 1/2021, đến tháng 10/2025 chỉ còn 163 người.

Sự kiện cùng một lúc ba nhân vật từng ở các vị trí lãnh đạo chủ chốt, thuộc Tứ Trụ, bị cách tất cả chức vụ trong Đảng, thực sự tạo nên một cơn địa chấn chưa có tiền lệ trong lịch sử của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Hội nghị 13 vì thế đã tạo nên sự chú ý khi Đảng giới thiệu một dàn lãnh đạo mới trình Đại hội 14, dự kiến diễn ra vào đầu năm 2026, mà ông Tô Lâm, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, nhấn mạnh là "hệ trọng của hệ trọng", "then chốt của then chốt".

Trong phát biểu bế mạc Hội nghị 13, ông Tô Lâm khẳng định Đảng đã xác lập nguyên tắc điều hành: "Kỷ cương đi trước - Nguồn lực đi cùng - Kết quả là thước đo".

Lập lại kỷ cương là điều mà người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng mong muốn và tiến hành thực hiện trong suốt gần ba nhiệm kỳ.

Suốt thời gian đó, vai trò của Ủy ban Kiểm tra Trung ương trở nên nổi bật.

Phát biểu khai mạc Hội nghị 13 vào ngày 6/10, ông Tô Lâm đặc biệt nhấn mạnh đến việc lựa chọn các nhân sự của ủy ban quyền lực này phải đáp ứng tiêu chuẩn "trong sáng như gương, sắc bén như gươm" để "thanh bảo kiếm giữ gìn kỷ cương của Đảng".

Người đang giữ thanh bảo kiếm của Đảng hiện đang là một tướng công an – ông Nguyễn Duy Ngọc, quê ở Hưng Yên.

Chỉ trong một nhiệm kỳ, ông Ngọc, từ vị trí thượng tướng, thứ trưởng Bộ Công an, được điều làm chánh Văn phòng Trung ương Đảng, vào Ban Bí thư, được bầu làm chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương, rồi trở thành ủy viên Bộ Chính trị.

Tướng Ngọc cũng chỉ mới được bầu vào Ban chấp hành Trung ương lần đầu tiên trong nhiệm kỳ này, thuộc trường hợp đặc biệt, khi đã quá 55 tuổi.

Tiền nhiệm của ông Ngọc là ông Trần Cẩm Tú, người giữ chiếc ghế quyền lực này từ tháng 5/2018 đến tháng 1/2025, đã được thăng lên làm thường trực Ban Bí thư vào tháng 10/2024 thay cho ông Lương Cường, người được bầu làm chủ tịch nước.

Ông Tú giữ thanh bảo kiếm này cho đến tháng 1/2025 mới trao lại cho tướng Ngọc.

Ủy ban Kiểm tra Trung ương trong nhiệm kỳ khóa 13 đã thực sự có những năm tháng bận rộn.

Cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực, hay còn gọi là "Đốt lò" do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát động đã tạo ra những cơn địa chấn trong thượng tầng lãnh đạo của Đảng với hàng loạt nhân sự bị kỷ luật, cho thôi chức vụ.

Khi ông Tô Lâm lên thay ông Nguyễn Phú Trọng vào tháng 8/2024, chiến dịch "Đốt lò" đã thêm vào nội dung "chống lãng phí". Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng đã được đổi thành Ban chỉ đạo trung ương về phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Cựu Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến đã trở thành "thanh củi" cấp cao đầu tiên trong cuộc chiến chống lãng phí của ông Tô Lâm.

Từ đề nghị của Ủy ban Kiểm tra Trung ương, bà Tiến bị khai trừ ra khỏi Đảng vào ngày 19/7 tại Hội nghị trung ương lần thứ 12 vì các vi phạm "rất nghiêm trọng".

Cũng tại hội nghị đó, ba nhân vật cấp cao từng là các lãnh đạo chủ chốt nằm trong Tứ Trụ của hệ thống chính trị đã bị cách tất cả chức vụ trong Đảng.

Quyết định chấn động này ghi tên cách chức ông Nguyễn Xuân Phúc, Võ Văn Thưởng và Vương Đình Huệ.

Cả ba người đều từng đã bị thôi các chức vụ trong Đảng khi ông Nguyễn Phú Trọng còn giữ chức tổng bí thư.

Đến khi ông Tô Lâm lên kế nhiệm ông Trọng, hai ông Nguyễn Xuân Phúc và Vương Đình Huệ đều thêm một lần bị Bộ Chính trị kỷ luật cảnh cáo.

Riêng ông Võ Văn Thưởng, kể từ khi được cho thôi các chức vụ trong Đảng và trong chính quyền vào tháng 3/2024, cựu chủ tịch nước đã bị Ban Chấp hành Trung ương Đảng cách tất cả các chức vụ trong Đảng.

Một nhân vật cấp cao khác là cựu Phó Thủ tướng Nguyễn Minh Khái cũng chung hình thức kỷ luật cách chức vụ trong Đảng, dù đã được "cho thôi" trước đó.

Ở Hội nghị 13 này, khi bỏ phiếu thông qua phương án nhân sự Ban chấp hành Trung ương khóa 14, đội ngũ ủy viên Trung ương khóa 13 tiếp tục bị vơi bớt thêm hai thành viên.

Ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đã được đồng ý "cho thôi" các chức vụ.

Đáng chú ý, Ban chấp hành đã quyết định cách tất cả chức vụ trong Đảng ông Đỗ Trọng Hưng, Phó Trưởng Ban Tổ chức Trung ương.

Ông Hưng bị kỷ luật vì những vi phạm, sai phạm trong thời gian làm bí thư Tỉnh ủy Thanh Hóa, thời điểm trước khi ra Hà Nội vào tháng 9/2024.

Các sai phạm này đã dẫn đến việc một loạt các quan chức lãnh đạo ở xứ Thanh đã bị kỷ luật, thôi chức và bị khởi tố, bắt giam.

Ông Tô Lâm đã nhắc đến Thanh Hóa như một điển hình của tình trạng "quan - thương" cấu kết, cấu kết để hình thành nên các "nhóm lợi ích" nhằm trục lợi, thậm chí chi phối, lũng đoạn quyền lực.

Sinh năm 1971, ông Hưng dường như đang chuẩn bị cho những vị trí cao hơn trong nhiệm kỳ tới.

Trước ông Hưng, có hai người đồng hương Thanh Hóa đã ngồi vào chiếc ghế quyền lực trưởng Ban Tổ chức Trung ương là ông Tô Huy Rứa và ông Phạm Minh Chính.

Từ chiếc ghế ủy viên Bộ Chính trị và trưởng Ban tổ chức Trung ương, ông Phạm Minh Chính bước lên vị trí Thủ tướng Chính phủ, trong khi ông Tô Huy Rứa về hưu.

Nhưng ông Đỗ Trọng Hưng đã phải sớm rời vũ đài chính trị khi chỉ cách Đại hội Đảng lần thứ 14 một quãng thời gian khá ngắn.

Tính các hội nghị chính thức, cho đến tháng 10/2025, Ban chấp hành Trung ương Đảng trong nhiệm kỳ này đã họp 13 kỳ.

Nhưng nếu cả tính các hội nghị không chính thức, Trung ương Đảng đã họp đến 24 lần trong đó 13 lần chính thức và 11 phiên bất thường.

Vấn đề nhân sự và kỷ luật Đảng luôn là một chủ đề nóng hổi trong các kỳ họp đó.

Ở một nhiệm kỳ mà ban lãnh đạo cao cấp nhất thay đổi đến hai tổng bí thư, bốn chủ tịch nước, bốn thường trực Ban Bí thư – là điều chưa từng xảy ra.

Trong 24 kỳ họp trung ương khóa 13 cho đến nay, ông Nguyễn Phú Trọng chủ trì 16 hội nghị, trong đó 9 kỳ chính thức, 7 lần bất thường.

Kể từ khi được bầu làm tổng bí thư vào ngày 3/8 trong một hội nghị bất thường, ông Tô Lâm đã chủ trì tám hội nghị, trong đó bốn phiên chính thức, bốn phiên bất thường.

Danh sách 200 ủy viên Trung ương từ đầu khóa, gồm 180 ủy viên chính thức và 20 ủy viên dự khuyết, đã dần rơi rụng qua các hội nghị này, bằng nhiều cách khác nhau: bị khai trừ Đảng, cách chức, cảnh cáo, khiển trách, cho thôi và qua đời, cả khi đương chức lẫn đã về hưu.

Khi bế mạc Hội nghị 13 vào ngày 8/10, danh sách Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa 13 chỉ còn 163 người.

Có 3 ủy viên trung ương đã qua đời, gồm Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành và Phó Trưởng Ban Nội chính Trung ương Nguyễn Văn Hùng.

33 người đã mất chức ủy viên Trung ương từ các đề nghị của Ủy ban Kiểm tra Trung ương.

Trong số này có đến 7 ủy viên Bộ chính trị - nhóm tinh hoa quyền lực nhất của Trung ương Đảng – đã không thể ngồi hết nhiệm kỳ.

Trong bảy ủy viên Bộ Chính trị đó có 3 người bị cách tất cả chức vụ trong Đảng.

Thống kê của BBC News Tiếng Việt cho thấy trong khóa 13 này có đến 8 ủy viên Trung ương Đảng phải đối mặt với lệnh khởi tố, bắt giam, truy tố, ra tòa và lãnh án tù.

Trong số 8 ủy viên Trung ương khóa 13 phải ra trước tòa án, 6 người bị kỷ luật khai trừ Đảng, và 2 người bị cách tất cả các chức vụ trong Đảng.

Một số tên tuổi có thể nhắc đến như Bí thư Tỉnh ủy Bến Tre Lê Đức Thọ, Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc Hoàng Thị Thúy Lan, Bí thư Tỉnh ủy Lâm Đồng Trần Đức Quận...

Hàng loạt các đại án như kit test Việt Á, chuyến bay giải cứu công dân ở nước ngoài trong đại dịch Covid, Phúc Sơn, Thuận An, Vạn Thịnh Phát... cũng là nguyên nhân khiến hàng loạt quan chức cấp cao rớt đài.

Bộ Y tế chứng kiến cảnh Bộ trưởng Nguyễn Thành Long bị khai trừ, khởi tố, bắt giam vào giữa năm 2022.

Cùng chung hoàn cảnh, và cùng ra tòa với ông Long là ông Chu Ngọc Anh, Chủ tịch UBND Hà Nội, cựu Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ.

Ông Lê Đức Thọ bị tòa án sơ thẩm tuyên 28 năm, sau được tòa phúc thẩm giảm còn 21 năm, trong khi ông Nguyễn Thành Long lĩnh án 17 năm còn cựu Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc Hoàng Thị Thúy Lan bị phạt 14 năm tù.

Trong số những người rời khỏi Ban chấp hành Trung ương, ngoại lệ duy nhất dường như là từ ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, công nghệ, môi trường của Quốc hội.

Ông Huy, trước đó đã có đơn xin nghỉ công tác tại Quốc hội, và được Đảng chấp thuận cho thôi vào ngày 6/10.

Không có thông tin ông Huy bị Ủy ban Kiểm tra Trung ương đề nghị kỷ luật.

Không chỉ kỷ luật các thành viên cấp cao của khóa 13, Ủy ban Kiểm tra Trung ương cũng đã phải xử lý một loạt các hồ sơ của các thành viên của khóa trước.

Từ các đề nghị kỷ luật của cơ quan này, một loạt các cựu bí thư tỉnh ủy đã bị khai trừ ra khỏi Đảng, như ông Nguyễn Văn Vịnh ở Lào Cai, Lê Viết Chữ ở Quảng Ngãi hay Phạm Văn Vọng ở Vĩnh Phúc.

Hai cựu bí thư Tỉnh ủy Phú Thọ là Ngô Đức Vượng và Nguyễn Doãn Khánh cũng nằm trong danh sách bị khai trừ Đảng, và ra tòa trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Phúc Sơn, cùng với bà Hoàng Thị Thúy Lan.

Chỉ riêng vụ án Phúc Sơn đã có 5 người từng giữ chức bí thư tỉnh ủy phải ra tòa.

Việc kỷ luật các cán bộ cấp cao trong khóa 13 thực sự đã nóng bỏng ngay từ các đầu nhiệm kỳ.

Khi tiến hành hội nghị lần thứ 3 vào tháng 7/2021, Ban chấp hành Trung ương đã cách tất cả chức vụ trong Đảng ông Trần Văn Nam, Bí thư Tỉnh ủy Bình Dương, đồng thời khai trừ ra khỏi Đảng ông Vũ Huy Hoàng, cựu Bộ trưởng Công thương từ 2007-2016.

Ông Hoàng trước đó đã bị kỷ luật vào năm 2016 khi đã về hưu, và bị khởi tố, bắt giam từ năm 2020.

Ông Nam cũng phải ra tòa nhận mức án 7 năm tù.

Khai trừ và cách chức là hai hình thức kỷ luật nặng trong thang kỷ luật bốn mức của Đảng, bên cạnh cảnh cáo và khiển trách.

Ở Hội nghị lần thứ 9 hồi tháng 5/2024, là hội nghị cuối cùng mà ông Nguyễn Phú Trọng chủ trì, Trung ương Đảng đã khai trừ ông Mai Tiến Dũng, cựu Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ thời kỳ 2016-2021.

Hai cựu ủy viên Bộ Chính trị một thời đầy quyền lực là ông Lê Thanh Hải, Bí thư Thành ủy TP HCM và ông Trương Hòa Bình, Phó Thủ tướng Thường trực (2016-2021) cũng đã chịu hình thức kỷ luật cách tất cả các chức vụ trong Đảng.

Việc kỷ luật ông Trương Hòa Bình đánh dấu việc toàn bộ dàn lãnh đạo trong chính phủ của ông Nguyễn Xuân Phúc nhiệm kỳ 2016-2021 đều bị "thanh bảo kiếm giữ gìn kỷ cương của Đảng" nhắm đến.

Trong nhiệm kỳ đó, lãnh đạo chính phủ gồm có Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, các phó thủ tướng Vương Đình Huệ, Trương Hòa Bình, Phạm Bình Minh, Vũ Đức Đam và Trịnh Đình Dũng.

Ông Phúc rời ghế thủ tướng để trở thành chủ tịch nước trong nhiệm kỳ này, nhưng đã lần lượt bị Đảng "cho thôi", "cảnh cáo" và đến tháng 7/2025 là "cách tất cả chức vụ trong Đảng".

Ông Vương Đình Huệ, sau khi thôi làm phó thủ tướng đã giữ chức bí thư Thành Ủy Hà Nội, và sau đó là chủ tịch Quốc hội, cũng bị kỷ luật các hình thứ tương tự ông Phúc.

Để "cho thôi" các ông Phạm Bình Minh và Vũ Đức Đam, hai nhân vật tiếp tục giữ chức vụ phó thủ tướng trong chính phủ ông Phạm Minh Chính, Trung ương Đảng đã phải triệu tập một hội nghị bất thường vào cuối năm 2022.

Cựu phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng khi về hưu đã bị đảng "khiển trách" vào đầu năm 2024.

Ông Trương Hòa Bình, sau khi về hưu, đã bị kỷ luật cảnh cáo vào cuối năm 2024 và cách tất cả chức vụ 4 tháng sau đó.

Để được giới thiệu và bầu vào Ban chấp hành Trung ương, các nhân sự phải đáp ứng hàng loạt tiêu chuẩn cao, và trải qua các trình tự, thủ tục kiểm tra chặt chẽ, gắt gao.

Đảng không chỉ có thanh bảo kiểm Ủy ban Kiểm tra Trung ương mà còn có Ban bảo vệ chính trị nội bộ để giữ gìn kỷ luật Đảng về vấn đề nhân sự, bên cạnh Ban Tổ chức Trung ương và Ban Nội chính để thực hiện các công việc đó.

Ông Trọng là trưởng tiểu ban nhân sự của các kỳ đại hội 12 và 13, đồng thời cũng là trưởng tiểu ban nhân sự của đại hội 14 cho đến khi qua đời hồi tháng 7/2024.

Quan điểm xem cán bộ và công tác cán bộ là "cái gốc của mọi công việc", "nguyên nhân của mọi nguyên nhân", "then chốt của then chốt" từng được nhấn mạnh trong hội nghị lần thứ 11 khóa 11 vào đầu tháng 5/2015.

Khi đó, ông Nguyễn Phú Trọng cũng đã nhắc đến tiêu chuẩn chọn cán bộ là không để lọt vào trung ương những người có "biểu hiện cơ hội, tham vọng quyền lực", hay những người "chạy chọt".

Đến hội nghị 12 khóa 12, diễn ra vào giữa tháng 5/2020, ông Trọng lại nhấn mạnh: "Kiên quyết không để lọt vào Ban Chấp hành trung ương những người có biểu hiện cơ hội chính trị, tham vọng quyền lực, xu nịnh, chạy chọt, tham nhũng, quan liêu, cục bộ, vận động cá nhân, phe cánh..."

Nhưng rồi khóa 13 đã chứng kiến những cơn địa chấn về nhân sự, không chỉ về quy mô, số lượng, mà còn lan đến những cán bộ cấp cao nhất trong hệ thống chính trị Việt Nam, điều mà ông Tô Lâm nói rằng có hiện tượng quan - thương câu kết.

Ông Tô Lâm, trưởng tiểu ban nhân sự Đại hội 14, lại tiếp tục lặp lại các thông điệp của ông Nguyễn Phú Trọng, trong bài phát biểu khai mạc lẫn bế mạc Hội nghị Trung ương 13.

Trước đó, việc "sắp xếp lại giang sơn" từ sáp nhập tỉnh thành, đã tạo điều kiện cho ông sắp xếp lại bàn cờ nhân sự "cấp ủy các địa phương".

Từ đầu năm 2025 đến nay, các cuộc luân chuyển, điều động cán bộ chủ chốt của các địa phương và bộ ngành cũng thường xuyên hơn, quyết liệt hơn.

Cơ chế luân chuyển nhằm thực hiện chủ trương cán bộ không phải là người địa phương được nhấn mạnh là để phòng tránh tiêu cực.

Những cuộc luân chuyển cán bộ cấp cao trong thời gian qua cũng phần nào cho thấy được một dàn lãnh đạo mới được hình thành trước thời điểm Đại hội 14.

Trung ương Đảng sẽ còn ít nhất một hội nghị nữa để thông qua phương án dàn lãnh đạo cho nhiệm kỳ tới, trong đó sẽ có các nhân vật chủ chốt như tổng bí thư, chủ tịch nước, thủ tướng Chính phủ, chủ tịch Quốc hội, thường trực Ban Bí thư.

Ở khóa 12, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã phải cần đến hội nghị trung ương 15 mới quyết định được "trường hợp đặc biệt" cho vị trí tổng bí thư.

Theo BBC