Liệu nhân dân tệ có thể soán ngôi đôla ?

Trong khi đó, Bắc Kinh âm thầm nhưng kiên định thúc đẩy đồng tiền của mình, với tham vọng biến nhân dân tệ từ một đồng tiền quốc gia thành một đồng tiền quốc tế. Vậy liệu nhân dân tệ có thể soán ngôi đôla và trở thành đồng tiền mới thống trị toàn cầu? 

Trên thực tế, việc quốc tế hóa đồng nhân dân tệ đã bắt đầu từ năm 2009, sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, khi ngày càng nhiều người nghi ngờ sự ổn định của hệ thống tiền tệ quốc tế do đồng đôla chi phối. Chỉ trong vòng mười lăm năm, đồng tiền của Trung Quốc đã chuyển mình từ gần như không có vai trò nào trong giao dịch quốc tế thành một nhân tố đáng kể trên các thị trường toàn cầu. Song song với sự tiến triển này, việc đồng nhân dân tệ được đưa vào rỏ tiền Quyền Rút Vốn Đặc Biệt (SDR) của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), với tỷ trọng tăng từ 10,92% năm 2016 lên 12,28% vào năm 2022, càng khẳng định vị thế tăng cao của đồng tiền này trên trường quốc tế. 

Tới năm 2023, với việc ra mắt Swap Connect, một cơ chế chưa từng có cho phép các nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận thị trường phái sinh lãi suất của Trung Quốc và việc cải tiến công cụ này vào tháng 05/2024, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã gia tăng sức hấp dẫn của các tài sản định giá bằng nhân dân tệ. Tính đến nay, đã có hơn 12.000 giao dịch được ghi nhận, với tổng trị giá 6.500 tỷ nhân dân tệ (tương đương khoảng 900 tỷ đôla). Đồng nhân dân tệ cũng đã bắt đầu đóng vai trò ngày càng lớn trong việc định giá các mặt hàng nguyên liệu thô toàn cầu, với 24 sản phẩm tài chính quốc tế được mở cho nhà đầu tư nước ngoài và giá trị thanh toán xuyên biên giới đạt 2.100 tỷ nhân dân tệ trong năm 2023 (tương đương khoảng 300 tỷ đôla).

Có thể thấy, Bắc Kinh không còn chỉ lên án suông sự thống trị của đồng đôla mà họ đang kiên nhẫn biến đồng tiền của mình thành một giải pháp thay thế, dựa trên những cải cách cụ thể và sự hội nhập khu vực. Trong bối cảnh đó, sự trỗi dậy của đồng nhân dân tệ không còn là giả thuyết, mà là một chiến lược địa chính trị được triển khai bài bản trong dài hạn.

Cải cách sâu rộng 

Vậy Trung Quốc đã làm gì để thúc đẩy đồng tiền của mình? Đầu tiên cần phải kể tới những cải cách sâu rộng mà chính quyền Bắc Kinh đã thực hiện. Nếu như trước đây, Trung Quốc từng coi mô hình thương mại xuyên biên giới là động lực chính thì giờ nước này đã chuyển sang mô hình thiên về các dòng vốn tài chính với nhiều hoạt động như đầu tư trực tiếp, mua bán chứng khoán và cho vay ngân hàng. Từ đây, khối lượng giao dịch bằng nhân dân tệ đã tăng vọt và vượt xa lượng phát sinh từ trao đổi thương mại. Sự chuyển đổi này được hỗ trợ bởi một loạt đổi mới tài chính, như thiết lập các cơ chế Stock Connect giữa các sàn giao dịch chứng khoán đại lục và Hồng Kông đã giúp nâng cao khả năng nhà đầu tư nước ngoài có thể tiếp cận thị trường trái phiếu Trung Quốc. Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cũng đã ổn định thị trường offshore bằng cách phát hành định kỳ trái phiếu tại Hồng Kông và khuyến khích phát triển các công cụ tài chính định giá bằng đồng nhân dân tệ. 

Trung Quốc cũng đã phát triển mạnh mẽ hạ tầng thanh toán của mình, đặc biệt thông qua hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS). Hệ thống này đã xử lý 175.000 tỷ nhân dân tệ thanh toán xuyên biên giới trong năm 2024 (tăng 43% so với năm trước), với tổng giá trị lũy kế gần 600.000 tỷ nhân dân tệ. 

Bên cạnh đó, Sáng kiến Vành đai và Con đường cũng đóng vai trò như một kênh mở rộng chiến lược cho việc quốc tế hóa đồng nhân dân tệ, thông qua sự hợp tác tiền tệ được tăng cường với các đối tác trong khuôn khổ sáng kiến này và việc giảm chi phí chuyển đổi ngoại tệ cho doanh nghiệp.

Tăng quy mô và mức độ tín nhiệm cho nền kinh tế 

Để biến một đồng tiền quốc gia thành một đồng tiền quốc tế, trước hết nền kinh tế phát hành đồng tiền đó phải có tầm vóc toàn cầu, xét theo tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tổng lượng trao đổi thương mại quốc tế và quy mô thị trường tài chính. Một quy mô như vậy mới có thể bảo đảm sự hội nhập sâu rộng vào các dòng trao đổi toàn cầu, từ đó có ảnh hưởng rõ rệt đến việc đồng tiền được lựa chọn để sử dụng trong các giao dịch quốc tế. Tiếp theo, quốc gia đó cần có thị trường tài chính phát triển, tính thanh khoản cao, được hỗ trợ bởi hạ tầng vững chắc, đa dạng các công cụ tài chính, và một mức độ mở cửa nhất định của tài khoản vốn. Cuối cùng, uy tín của nền kinh tế, hệ thống tài chính và đồng tiền quốc gia là yếu tố then chốt. Điều này phụ thuộc vào sự ổn định kinh tế vĩ mô, những khuôn khổ pháp lý minh bạch, bảo vệ quyền sở hữu tài sản, một ngân hàng trung ương độc lập và một môi trường đầu tư thuận lợi.

Chính với tầm nhìn đó, Trung Quốc đã bắt đầu tái cấu trúc sâu rộng mô hình kinh tế của mình kể từ khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001. Trong thời gian dài, thương mại quốc tế là động lực chính của tăng trưởng, với mức độ phụ thuộc vào thương mại đạt đỉnh 64% vào năm 2006, theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới. Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức này đã gây ra những sự mất cân đối như áp lực tăng giá đối với đồng nhân dân tệ, căng thẳng thương mại leo thang … Để đối phó với tình trạng này, Trung Quốc đã từng bước điều chỉnh hướng đi: đến năm 2023, mức độ phụ thuộc vào thương mại quốc tế đã giảm xuống còn 37%.

Nhân dân tệ có thực sự đủ khả năng thay thế đôla Mỹ? 

Tuy nhiên, chỉ riêng sức mạnh kinh tế của Trung Quốc là chưa đủ để biến đồng nhân dân tệ thành một đồng tiền toàn cầu thực sự. Lịch sử cho thấy rằng sự thống trị về tiền tệ không tự động theo sau sự trỗi dậy về kinh tế. Hoa Kỳ đã vượt qua Vương quốc Anh về GDP ngay từ cuối thế kỷ XIX, nhưng Luân Đôn vẫn là trung tâm tài chính của thế giới. Phải đến sau Thế chiến thứ nhất, và đặc biệt là sau năm 1945, đồng đô la Mỹ mới thực sự thay thế vị trí đó, nhờ những ảnh hưởng vượt trội về quân sự, thể chế, công nghệ và văn hóa.

Trung Quốc, dù đã trở thành siêu cường sản xuất và có tốc độ tăng trưởng ổn định, nhưng vẫn chưa có một mạng lưới liên minh được tổ chức chặt chẽ, cũng như một hệ thống tài chính đủ mức mở cửa và đáng tin cậy để bảo đảm khả năng thanh toán và niềm tin cần thiết trong vai trò một đồng tiền dự trữ toàn cầu.

Ngân sách quân sự của Trung Quốc vẫn chỉ bằng một phần ba của Hoa Kỳ, và sự hiện diện địa chính trị còn hạn chế, với chỉ hai căn cứ quân sự ở nước ngoài (so với hàng trăm căn cứ của Mỹ). Trong khi đó, Hoa Kỳ sở hữu một nền tảng chiến lược vững chắc, thông qua các liên minh như NATO, AUKUS và QUAD, đồng thời có khả năng chuyển giao chi phí của sức mạnh địa chính trị ra toàn cầu nhờ việc quốc tế hóa đồng đôla.

Đương nhiên không phải bài toán nào cũng có chung một đáp án. Những biến số khó lường có thể đẩy nhanh hoặc làm đảo lộn trạng thái cân bằng hiện tại. Sự thống trị của Hoa Kỳ dựa trên một mô hình tiêu dùng mạnh mẽ, thậm chí là không bền vững và một hệ thống chính trị ngày càng bất ổn, như đã được thể hiện rõ qua chính sách khó đoán định của Donald Trump. Cuộc “Chiến tranh Thương mại 2.0” do ông tái khởi động vào năm 2025 có thể phản tác dụng, thúc đẩy Bắc Kinh tăng tốc phát triển các giải pháp tài chính thay thế đáng tin cậy, đồng thời nâng cao sức hấp dẫn của đồng nhân dân tệ trong các giao dịch giữa các nước phương Nam.

Tóm lại, cho tới nay khả năng đồng nhân dân tệ có thể thay thế được đồng đôla và trở thành đồng tiền quốc tế vẫn còn chưa chắc chắn, nhưng nó hoàn toàn có thể trở thành một trong những trụ cột chính của một hệ thống tiền tệ toàn cầu phân mảnh hơn trong tương lai, nơi nhiều đồng tiền chủ chốt có thể cùng tồn tại song song.

Theo RFI