Trong lúc nhiều người Mỹ say sưa hướng về quá khứ với khẩu hiệu “Làm Cho Nước Mỹ Vĩ Đại Trở Lại” (Make America Great Again – MAGA) thì Trung Quốc lặng lẽ tiến vào tương lai và trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung sẽ định hình thế giới ngày nay, nguy cơ Mỹ sớm bị Trung Quốc vượt qua đã không còn là dự báo mà đang trở thành hiện thực.
Gần đây các cơ quan truyền thông lớn và nghiêm chỉnh đã đưa nhiều dữ liệu để cảnh báo Trung Quốc đang vươn tới vị thế thống trị toàn cầu trong hàng loạt ngành công nghiệp công nghệ cao, từ bình điện xe hơi, người máy (robotics) đến phi cơ không người lái (drone). Cảnh báo đó cũng có nghĩa là các công ty Mỹ đang mất dần thị phần vào tay các đối thủ cạnh tranh từ Trung Quốc, báo hiệu một tương lai không mấy sáng sủa cho kinh tế và việc làm của người Mỹ.
Hai lĩnh vực công nghệ mà Trung Quốc đang dẫn trước rõ ràng là năng lượng tái tạo và xe hơi điện.
Mối lo của công nghiệp xe hơi Mỹ
Trên báo The New York Times, ông Michael Dunne, cựu quản lý của tập đoàn xe hơi GM (General Motors) tại Trung Quốc trong hơn hai thập niên đã kể lại những kinh nghiệm đáng chú ý về sự trỗi dậy nhanh chóng của công ty xe điện BYD (Build Your Dreams) chỉ trong vài năm qua. BYD bắt đầu làm xe từ năm 2003 nhưng năm ngoái, số xe điện mà BYD bán ra thị trường đã vượt qua Tesla, trở thành thương hiệu xe điện bán chạy nhất thế giới. BYD dự tính sẽ bán ra lượng xe điện bằng với hai nhà sản xuất xe hơi lớn nhất thế giới Toyota của Nhật và Volkswagen của Đức vào năm 2030.
Là chuyên gia lão làng về xe hơi, ông Dunne đã lái thử hầu hết các mẫu xe điện của BYD và nhận xét chúng tốt không thua gì xe Tesla cả về thiết kế, tính năng, công nghệ tân tiến và phẩm chất nói chung. Nhiều linh kiện do BYD sản xuất, chẳng hạn như bình điện Blade, thuộc loại an toàn và hiệu quả nhất, đến nỗi cả Toyota và Tesla đều mua trang bị cho xe điện của họ. Công nghệ xe tự lái (autonomous driving system) của BYD còn tốt hơn Tesla, theo trải nghiệm của ông Dunne.
Xe điện BYD có thể sạc đầy bình chỉ trong 5 phút – bằng thời gian đổ xăng xe thông thường. Mẫu xe cao cấp nhất của BYD – xe SUV YangWang U8 – có thể xoay tròn 360 độ ngay tại chỗ và lội nước như một chiếc thuyền ở khoảng cách ngắn; những thứ mà xe điện Tesla, Rivian hoặc Lucid của Mỹ chưa làm được.
Nhưng điều các đối thủ phải lo nhất là BYD có giá rất rẻ, mẫu xe rẻ nhất của BYD bán ở Trung Quốc có giá dưới $10,000, chỉ bằng một phần ba giá của mẫu xe điện rẻ nhất ở Mỹ. Ông Jim Farley, tổng giám đốc tập đoàn Ford Motors, từ năm ngoái đã than thở xe điện Trung Quốc là “mối đe dọa sinh tử” cho công ty Ford; còn tỷ phú Elon Musk, ông chủ Tesla, cũng cho rằng xe điện Trung Quốc sẽ hủy hoại cuộc cạnh tranh mà không cần rào cản thương mại như thuế khóa.
“Thành công của BYD và một số thương hiệu xe điện mới khởi nghiệp của Trung Quốc là lời cảnh tỉnh cho ngành xe hơi Mỹ và cho toàn ngành công nghiệp nói chung. Chúng ta cần can đảm thừa nhận chúng ta đã bị tụt hậu tồi tệ đến mức nào, hãy từ bỏ tâm lý tự mãn và thực thi một nỗ lực do chính phủ dẫn dắt nhằm khôi phục sức cạnh tranh của xe hơi Mỹ,” ông Dunne nói và ví nỗ lực đó giống như dự án Manhattan Project chế tạo quả bom nguyên tử đầu tiên trong Đệ Nhị Thế Chiến.
Thay vì nỗ lực nâng cao sức cạnh tranh, các chính phủ Mỹ từ Joe Biden đến Donald Trump đều dựng hàng rào thuế quan để ngăn cản xe hơi Trung Quốc nhập vào Mỹ, bảo hộ các công ty xe hơi nội địa. Tuy nhiên, dù không vào được thị trường Mỹ, Trung Quốc vẫn nắm quyền kiểm soát thị trường xe điện toàn cầu đang tăng trưởng nhanh, các công ty xe điện của họ không chỉ làm chủ công nghệ và chuỗi cung ứng phụ tùng mà còn lập cơ sở sản xuất ở nhiều nước, từ Brazil, Thái Lan, Hungary, Uzbekistan, sắp có ở Indonesia và Mexico.
Khi thị trường xe điện thế giới rơi vào tay Trung Quốc thì “ba ông lớn” (Big Three) của ngành xe hơi Mỹ chỉ còn hoạt động trong không gian chật hẹp của thị trường nội địa, nơi người tiêu dùng vẫn còn chuộng các mẫu xe to lớn kềnh càng uống xăng như uống nước.
Trung Quốc đẩy mạnh năng lượng tái tạo
Năm ngoái, Trung Quốc đã lắp một lượng tháp điện gió (wind turbine) và tấm thu năng lượng mặt trời (solar panel) nhiều hơn toàn bộ phần còn lại của thế giới cộng lại. Mặc dù Trung Quốc vẫn đốt nhiều than đá hơn phần còn lại của thế giới và gây ô nhiễm không khí nhiều hơn cả Mỹ và Âu Châu cộng lại, nhưng nước này đang dịch chuyển sang các hình thức năng lượng sạch (còn gọi là năng lượng tái tạo được – renewable energy) với tốc độ đáng kinh ngạc.
Hiện Trung Quốc không chỉ thống trị toàn cầu trong việc chế tạo tháp điện gió, tấm năng lượng mặt trời, bình điện, xe điện mà mỗi ngày qua đi khoảng cách giữa Trung Quốc và thế giới càng rộng thêm ra.
Báo The New York Times đưa ra một con số so sánh: năm 2000 Trung Quốc chỉ sản xuất được 1,300 tỷ kilowatt/giờ (kWh) điện trong khi Mỹ sản xuất 3,800 tỷ kWh; 25 năm sau sản lượng điện của Trung Quốc đã là 10,000 tỷ kWh trong khi sản lượng điện của Mỹ chỉ tăng thêm 13%, đạt 4,300 tỷ kWh. Điện lực Trung Quốc vẫn còn dựa nhiều vào các nhà máy điện đốt than, nhưng gần đây họ đã gia tăng phát điện từ thủy điện, điện mặt trời, điện gió có giá rẻ hơn, xây dựng nhanh hơn và phù hợp với an ninh quốc gia của họ hơn.
Theo dữ liệu của Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới (WEF), trong hai năm 2023-2024, Trung Quốc đã tăng thêm 649 triệu kWh điện từ các nguồn mặt trời và gió, tương đương 60% tổng sản lượng điện tăng thêm của toàn thế giới. WEF cũng cho biết, từ năm 2020 đến nay, công suất điện gió và điện mặt trời của Trung Quốc đã tăng gấp ba lần, đạt con số 1,889 tỷ kWh, gấp rưỡi mục tiêu 1,200 tỷ kWh trong kế hoạch của chính phủ nước này đặt cho năm 2030.
Trung Quốc đã đổ ra rất nhiều tiền cho năng lượng tái tạo được. Theo Cơ Quan Năng Lượng Quốc Tế (IEA), năm 2024 Trung Quốc đã phân bổ 6,800 tỷ yuan, tương đương $940 tỷ, cho phát triển năng lượng sạch, bằng với tổng đầu tư vào nhiên liệu hóa thạch toàn thế giới.
Sở dĩ Trung Quốc tập trung phát triển năng lượng tái tạo một phần vì nước này không có nguồn tài nguyên dầu khí dồi dào như Mỹ. Trung Quốc phải nhập cảng rất nhiều dầu và khí đốt từ Nga và Trung Đông – mà các nguồn cung cấp này dễ dàng bị gián đoạn do các xung đột địa chính trị, như vụ Mỹ ném bom Iran gần đây. Thêm nữa, năng lượng là mạch máu của nền kinh tế, đặc biệt là trong thời kỳ bùng nổ công nghệ trí tuệ nhân tạo (artificial intelligence – AI) vốn tiêu tốn lượng điện vô cùng lớn. Các cơ sở điện mặt trời, điện gió cũng có chi phí xây dựng và vận hành thấp hơn, xây dựng nhanh hơn so với các nhà máy điện nguyên tử hay nhiệt điện đốt nhiên liệu hóa thạch, đồng thời không phát ra khí thải gây ô nhiễm không khí.
Theo dữ liệu của IEA, tại thời điểm 2025 Trung Quốc không chỉ làm ra điện nhiều gấp đôi Mỹ mà năng lượng tái tạo được chiếm đến 36% tổng sản lượng trong khi tỷ lệ năng lượng tái tạo của Mỹ chỉ là 23%.
Trung Quốc vượt Mỹ về công nghệ, vì sao?
Làm sao Trung Quốc có thể vượt Mỹ về năng lượng tái tạo và xe điện, cũng như nhiều lĩnh vực công nghệ cao khác?
Có nhiều nguyên nhân, nhưng nổi bật nhất là do chính sách của chính phủ. Dù là nước độc tài Cộng Sản nhưng Trung Quốc đã có những chính phủ “kỹ trị,” có tầm nhìn xa, có chiến lược kinh tế dài hạn hợp lý và nhiều… thủ đoạn ám muội.
Ngay từ năm 2015, Trung Quốc đã đề ra chiến lược “Made in China 2025,” dốc toàn lực để phát triển các ngành công nghệ mới đưa Trung Quốc thoát ra khỏi nền kinh tế dựa vào sức lao động. Các công ty Trung Quốc được chính phủ tài trợ rất hào phóng để làm ra sản phẩm có giá thành hạ, phẩm chất cao có sức cạnh tranh trên thị trường thế giới. BYD chẳng hạn, được rót hàng trăm tỷ đô la trong nhiều năm để làm bình điện và xe điện, người mua xe điện BYD được hưởng nhiều ưu đãi giảm giá và các chi phí khác do nhà nước tài trợ.
Trung Quốc hiện nắm giữ hơn 50% số bằng sáng chế của thế giới trong lĩnh vực năng lượng tái tạo nhờ đầu tư lớn vào đào tạo và nghiên cứu. Các kỹ sư Trung Quốc, vừa đông về số lượng, vừa được đào tạo bài bản cả ở các đại học Mỹ, đã nhanh chóng tiếp thu công nghệ mới và tạo ra các công nghệ của riêng họ.
Chính phủ Trung Quốc còn lợi dụng tính chất mở của xã hội Tây phương để thâm nhập, ăn cắp công nghệ, thậm chí buộc các tập đoàn Tây phương muốn làm ăn ở thị trường 1.4 tỷ dân thì phải chuyển giao công nghệ và bí quyết kinh doanh cho đối tác Trung Quốc. Microsoft, Apple, Tesla… trước đó là Motorola, Siemens … đều đem công nghệ mới tới Trung Quốc để rồi bị vượt qua bởi vì các đối tác địa phương đã trở thành đối thủ.
Trong khi đó Mỹ vẫn mang những cố tật của một xã hội dân chủ đa đảng; khi một đảng lên nắm quyền thì đảo ngược những chính sách của chính phủ tiền nhiệm thuộc đảng đối lập. Bản chất của thị trường tự do cũng không cho phép chính phủ Mỹ đặt ra một chiến lược công nghiệp tập trung kiểu tư bản nhà nước như của Trung Quốc. Mà không có một chiến lược tập trung, dài hạn của chính phủ thì các doanh nghiệp phải tự thân vận động là chính, sự hỗ trợ của chính phủ vừa thiếu vừa hay thay đổi. Khi các doanh nghiệp tư nhân phải cạnh tranh với một nhà nước như Trung Quốc thì phần thua thiệt là chắc chắn.
Không phải người Mỹ không nhìn ra tham vọng của Trung Quốc nhưng ứng phó như thế nào thì không ai chịu ai. Chính quyền Joe Biden đã cố gắng khích lệ sự phát triển của xe điện, của năng lượng tái tạo thông qua các đạo luật CHIPS Act, Inflation Reduction Act (IRA) được Quốc Hội thông qua Tháng Tám, 2022, Luật IRA dành $320 tỷ cho các chương trình năng lượng sạch và chống biến đổi khí hậu. Nhưng đạo luật về ngân sách và chi tiêu Big Beautiful Bill (BBB) mà Tổng Thống Donald Trump mới ký ban hành hôm 4 Tháng Bảy đã làm ngược lại, cắt giảm $543 tỷ tín dụng thuế cho các dự án điện gió, điện mặt trời; cắt giảm khoản $7,500 khuyến khích người tiêu dùng mua xe điện, cắt luôn cả phần hỗ trợ tài chính để thiết lập mạng lưới trạm sạc xe điện khắp cả nước.
Rõ ràng trong cuộc đua định hình năng lượng của tương lai, Mỹ và Trung Quốc đang đi theo hai hướng ngược nhau. Trong khi Bắc Kinh ưu tiên năng lượng tái tạo được thì Washington đẩy mạnh việc khai thác dầu khí. “Drill, baby, drill” là khẩu hiệu của chính quyền Trump và phong trào MAGA khuyến khích các tập đoàn dầu khí gia tăng khai thác, kể cả ở những khu vực nhạy cảm về môi trường sinh thái như vùng Bắc Cực gần Alaska.
Nhà bình luận Thomas Friedman của báo The New York Times cho rằng đạo luật BBB “sẽ làm cho Trung Quốc vĩ đại trở lại,” còn tỷ phú Elon Musk – từng là cố vấn hàng đầu của ông Trump – thì phẫn nộ, gọi đạo luật BBB là “hoàn toàn điên rồ và phá hoại. Nó sẽ trao tiền cho các ngành công nghiệp của quá khứ trong khi hủy hoại trầm trọng các ngành công nghiệp của tương lai.”
Theo NVO
Comments powered by CComment