Trump và điều gì đã tiếp sức cho sự trỗi dậy của phe cực hữu ở Nhật Bản?

Nhưng điều này không còn đúng nữa.

Vào ngày 20/7, Sanseito - một đảng cực hữu vốn ít được biết tới - đã bất ngờ có số ghế trong Quốc hội tăng vọt từ 1 lên 15, biến họ thành một ứng cử viên đáng gờm trên chính trường Nhật Bản.

Với khẩu hiệu "Người Nhật trên hết", lấy cảm hứng từ "America First" (tức Nước Mỹ trên hết) của Tổng thống Mỹ Donald Trump – Sanseito đã khiến đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền và ông Shigeru Ishiba, thủ tướng đang gặp khó khăn chính trị, thực sự lo lắng.

Đối với ông Ishiba, tuần vừa rồi là một chuyến tàu lượn chính trị.

Trong cuộc bầu cử, liên minh LDP cầm quyền của ông đã mất đa số tại Thượng viện Nhật Bản – sau khi đã mất quyền kiểm soát Hạ viện vào năm ngoái – dấy lên những lời kêu gọi ông từ chức ngay từ nội bộ đảng.

Đến thứ Tư 23/7, ông đã đạt được một thỏa thuận thuế quan với Mỹ - thứ mà ông Trump mô tả là "to lớn".

Dù mang lại một chút sự ổn định mà nền kinh tế Nhật Bản đang rất cần, điều này vẫn không thể cứu vãn chính trường Nhật Bản khỏi hỗn loạn.

Nhật Bản là một trong những nền dân chủ ổn định nhất thế giới; các cuộc bầu cử của họ hiếm khi gây ra bất ngờ.

LDP đã cầm quyền gần như liên tục từ năm 1955 (ngoại trừ một số đứt quãng ngắn). Dường như họ miễn nhiễm với chủ nghĩa dân túy xuất hiện ở một số quốc gia khác.

Nhưng giờ đây, đảng này phải đối mặt với một trong những thách thức khó nhằn nhất thời hậu chiến.

Vậy điều gì đã biến đất nước của nền chính trị đơn điệu này thành một chiến trường chính trị khốc liệt – và thu hút được nhiều người đến với phe cực hữu?

Chiến tranh gạo: sự phẫn nộ ở siêu thị

Vài năm qua tương đối khó khăn cho các gia đình Nhật Bản. Họ phải vật lộn với lạm phát, giá cả đắt đỏ, tiền lương trì trệ và nền kinh tế tăng trưởng thấp.

Lấy gạo làm ví dụ. Giá gạo đã tăng gấp đôi kể từ năm ngoái và một túi gạo 5kg loại thường hiện có giá trên 4.000 yên (khoảng hơn 700.000 VND) tại các siêu thị.

Điều này một phần là do vụ mùa thất bát vào năm 2023 gây thiếu hụt nguồn cung.

Sau đó, một cơn động đất đã khiến mọi việc trở nên trầm trọng hơn, làm dấy lên cảnh báo một "siêu động đất" – khiến người dân hoảng loạn mua hàng tích trữ.

Hình ảnh trên các kênh truyền hình địa phương và trên mạng xã hội cho thấy những hàng dài người xếp hàng mua gạo.

"Đối với chúng tôi, gạo là thực phẩm thiết yếu. Từ trước đến nay, chúng tôi gần như luôn coi việc có gạo là điều đương nhiên – [nhưng] lần này thì mọi người đều bị tác động, không chỉ riêng về việc tôi hay con tôi ăn gì, mà còn cả công việc kinh doanh của nhiều người nữa," bà Momoko Abe, 36 tuổi, chia sẻ khi đang mua sắm cùng con gái 4 tháng tuổi tại một siêu thị ở phía bắc Tokyo.

"Tôi thật sự sốc khi thấy giá gạo có thể tăng nhanh đến vậy trong thời gian ngắn như thế."

Một người mua hàng khác, ông Watanabe Takeshi, 65 tuổi, nói rằng ông gần như không có lựa chọn nào khác.

"Đắt đấy, nhưng vẫn phải mua thôi. Giá gạo là do chính phủ kiểm soát mà," ông nói.

Bộ trưởng Nông nghiệp Shinjiro Koizumi đã khẳng định sẽ khiến giá gạo giảm và điều chỉnh lại chuỗi cung ứng. Đã có nhiều gạo hơn trên thị trường, nhưng giá thì vẫn cao.

Đó là một biểu hiện cho thấy chính phủ đang chật vật trong việc vực dậy nền kinh tế và kiểm soát lạm phát.

Từ 'Nước Mỹ trên hết' tới 'Nhật Bản trên hết'

Giới trẻ Nhật Bản là những người đặc biệt cảm thấy bức xúc.

"Chúng tôi quá mệt mỏi với tình trạng chính trị hiện tại," một cử tri trẻ tên Eriko Harada chia sẻ với truyền thông tại một buổi vận động của Đảng Sanseito.

Một cử tri trẻ khác, Uta Kato, nói ngắn gọn:

"Dễ hiểu thôi. Sanseito được ủng hộ nhiều như vậy vì họ nói thay tiếng lòng của chúng tôi."

Sự chán nản – và tức giận – của cử tri hiện diện rõ nét trong các cuộc vận động chính trị, cũng như tại các siêu thị. Đó là một phần lý do khiến nhiều người lựa chọn một chính đảng có khẩu hiệu "Nhật Bản trên hết". Nhưng còn một yếu tố khác nữa.

"Tôi nghĩ nhiều chuyện đang xảy ra ở Nhật Bản có thể bắt nguồn bởi những gợn sóng từ Nhà Trắng, từ 'xứ sở MAGA'," ông Jeff Kingston, Giáo sư nghiên cứu châu Á và lịch sử tại Đại học Temple ở Tokyo, nhận định – ám chỉ phong trào Make America Great Again (Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại) ủng hộ ông Trump.

"Ông Trump đang khơi dậy bản năng nguyên thủy bên trong con người ở khắp nơi trên thế giới."

Một yếu tố khác có sự tương đồng với Đảng Cộng hòa của ông Trump, cũng như các phong trào và đảng cánh hữu khác trên khắp thế giới, là sự tập trung vào vấn đề nhập cư.

Trước đây, Nhật Bản có mức độ nhập cư rất thấp nhưng con số này đang tăng lên. Số lượng người nước ngoài sinh sống tại Nhật Bản vào cuối năm ngoái là khoảng 3,77 triệu người – tăng gần 11% so với năm trước đó và là mức kỷ lục mới.

Dân số Nhật Bản đang già hóa nhanh chóng, và nhiều người cho rằng đất nước này cần người nhập cư để làm việc, đóng thuế và chăm sóc số người cao tuổi ngày càng tăng.

Nhưng cũng có nhiều người không đồng tình.

"Số lượng người nhập cư nước ngoài không tuân thủ luật lệ đang gia tăng," cử tri trẻ tuổi Uta Kato nhận định.

"Gánh nặng đối với công dân, bao gồm cả việc thuế nhiều hơn, khiến cuộc sống ngày càng khó khăn hơn."

Sanseito đổ lỗi cho chính phủ vì các chính sách cho phép nhiều người nước ngoài tới Nhật Bản.

"Chúng tôi không cổ xúy bài ngoại," ông Sohei Kamiya, người sáng lập Sanseito, phát biểu tại một cuộc họp báo vào tháng Sáu.

"Người dân Nhật Bản cảm thấy bất an và bất mãn vì không có quy tắc rõ ràng nào về việc tiếp nhận người nước ngoài."

Trong một cuộc họp báo khác, ông nói: "Nhiều công dân thất vọng vì quá nhiều tiền được dùng để chi cho an sinh xã hội và hỗ trợ giáo dục cho người nước ngoài."

Bộ trưởng Phúc lợi Takamaro Fukuoka – thuộc LDP – đã bác bỏ tuyên bố rằng chính phủ đang cung cấp các phúc lợi y tế hoặc phúc lợi ưu đãi cho người nước ngoài.

Tuy nhiên, thông điệp này vẫn gây được tiếng vang với những người ủng hộ.

"Người nước ngoài đáng sợ. Tôi sợ họ có thể nổi loạn," một tình nguyện viên Sanseito 54 tuổi nói với tờ báo Asahi Shimbun.

Khi được hỏi tại sao ông sợ người nước ngoài, ông thừa nhận rằng mình chưa bao giờ bị người nước ngoài gây tổn hại trực tiếp.

Một bà nội trợ 35 tuổi tham dự một cuộc tuần hành của Sanseito cùng chồng và con nói với báo giới: "Sanseito nói lên những điều mà các đảng khác không nói."

Nhưng việc đảng cực hữu tập trung vào người nước ngoài không chỉ áp dụng cho những người tìm cách sống ở Nhật Bản. Sanseito còn có một mục tiêu khác, một mục tiêu khác thường hơn: khách du lịch.

Khánh du lịch chụp selfie và cư xử tệ

Đồng yên yếu đã buộc các gia đình Nhật Bản phải thắt chặt chi tiêu – nhưng nó cũng giúp hàng triệu khách du lịch tới đây du lịch (nơi tiền của họ có giá trị hơn rất nhiều so với trước đây).

Do đó, lượng khách du lịch đến Nhật Bản tăng mạnh. Theo Tổ chức Du lịch Quốc gia, gần 37 triệu du khách đã đến quốc gia này vào năm ngoái - mức cao nhất từ trước đến nay.

Hầu hết du khách đến từ các quốc gia Đông Á khác, như Trung Quốc và Hàn Quốc. Một lượng đáng kể đến từ phương Tây.

Một số người cho rằng khách du lịch cư xử thô lỗ, thiếu tôn trọng – vi phạm các quy tắc ứng xử nghiêm ngặt mà người Nhật tự hào.

Vào tháng 11/2024, một du khách người Mỹ, 65 tuổi, đã bị bắt do bị tình nghi vẽ bậy lên một cánh cổng gỗ tại đền Meiji Jingu ở Tokyo.

Cũng vào năm ngoái, cư dân thị trấn Fujikawaguchiko đã thừa nhận họ thấy thất vọng về việc du khách vi phạm luật giao thông để chụp ảnh núi Phú Sĩ – ngọn núi sừng sững ở khu vực này.

Thị trấn Fujikawaguchiko xinh đẹp, nằm dưới chân núi lửa này, thường là điểm dừng chân của những người leo núi. Nó cũng nằm bên bờ hồ Kawaguchi.

Khu vực này nổi tiếng với vẻ đẹp mê hồn – nhưng giới chức cuối cùng đã dựng một tấm chắn để che khuất tầm nhìn.

"Thật đáng tiếc khi chúng tôi phải làm điều này vì một số du khách không thể tôn trọng các quy tắc," một quan chức địa phương cho biết.

Thời điểm ấy, ông Kazuhiko Iwama, 65 tuổi, người đã sống cả đời ở thị trấn này, từng kể cho tôi nghe về điều này.

"[Khách du lịch] băng qua đường và họ dường như không quan tâm đến ô tô chút nào, điều đó rất nguy hiểm," ông nói.

"Họ để lại rác và tàn thuốc lá ở khắp mọi nơi."

Ngay cả sau khi tầm nhìn tới ngọn núi đã bị che khuất, một số du khách vẫn tìm cách chụp ảnh selfie. Một số sự cố đã được quay video và đăng tải lên mạng.

Lan truyền 'thông tin sai lệch về người nước ngoài'

Tất cả những điều này đã khiến nhiều người thất vọng và chuyển qua ủng hộ Sanseito. Đó là điều đã khiến đảng này thành công trong cuộc bầu cử.

Tuy nhiên, không phải ai cũng tin rằng điều này được thực hiện một cách công bằng.

Một số nhà phân tích đã lập luận rằng Đảng Sanseito cánh hữu đã trộn lẫn hành vi sai trái và cách cư xử tệ của một số du khách với vấn đề nhập cư của Nhật Bản, rồi gộp tất cả vào thành "vấn đề lớn về người nước ngoài".

"Họ đã lan truyền thông tin sai lệch về người nước ngoài [nói rằng họ] đang gây ra rất nhiều hành vi phạm tội và đe dọa trật tự công cộng," ông Jeffrey Hall, giảng viên nghiên cứu quốc tế tại Đại học Quốc tế Kanda ở miền đông Nhật Bản, cho biết.

"Họ cũng bị ám ảnh bởi ý tưởng người nước ngoài mua bất động sản."

Vài ngày trước cuộc bỏ phiếu, chính quyền của thủ tướng đã lên tiếng về vấn đề này, công bố một lực lượng đặc nhiệm mới của chính phủ để chống "tội phạm và hành vi gây rối" của công dân nước ngoài.

Đảng của ông cũng đã hứa hẹn mục tiêu "không có người nước ngoài bất hợp pháp".

Hâm mộ Trump và thành lập Sanseito

Sanseito, được dịch ra là "Tham gia chính trị", được thành lập vào năm 2020 khi đại dịch Covid-19 đạt đỉnh, và trở nên nổi bật với các video YouTube lan truyền thuyết âm mưu về vắc xin.

Người sáng lập của đảng là ông Sohei Kamiya, một cựu quản lý siêu thị và quân nhân dự bị của Lực lượng Phòng vệ - cách Nhật Bản gọi quân đội của họ.

Ông đã coi Trump là nguồn cảm hứng cho "phong cách chính trị táo bạo" của mình

Ông đã thu hút được những người trên mạng xã hội cảm thấy không hài lòng với các chính đảng truyền thống, giành được sự ủng hộ bằng cách cảnh báo về một "cuộc xâm lược thầm lặng" của người nhập cư, cùng những cam kết cắt giảm thuế và các khoản chi tiêu phúc lợi. Vào năm 2022, ông Kamiya là ứng cử viên duy nhất của Sanseito được bầu vào Thượng viện.

Trong một video được đăng tải trên kênh YouTube của mình, ông Kamiya đã đề cập đến "nhà nước ngầm" – một ý tưởng cho rằng quân đội, cảnh sát và các nhóm chính trị hoạt động bí mật để bảo vệ những nhóm lợi ích cụ thể – và điều hành một quốc gia mà không thông qua bầu cử.

"Có một nhà nước ngầm ở khắp mọi nơi," ông nói trong video. "Chẳng hạn như trong giới truyền thông, lĩnh vực y tế, lĩnh vực nông nghiệp và Kasumigaseki [các cơ quan chính phủ]."

Ông cũng đưa ra một số nhận xét gây tranh cãi trong chiến dịch tranh cử mà sau đó đã được lan truyền trên mạng xã hội.

"Một khi chu kỳ của chiến dịch bầu cử bắt đầu, mọi phương tiện truyền thông và diễn đàn trực tuyến đều nói về 'Sanseito'… và những tuyên bố hoặc lập trường chính sách gây tranh cãi," ông Rintaro Nishimura, cộng tác viên tại tổ chức tư vấn Asia Group, cho biết.

Kamiya từng vấp phải làn sóng chỉ trích sau khi ông gọi các chính sách bình đẳng giới là "một sai lầm". Theo ông, những chính sách đó khuyến khích phụ nữ đi làm và khiến họ không sinh con.

Tuy nhiên, ông vẫn bảo vệ quan điểm của mình. "Cụm từ 'Người Nhật trước tiên' nhằm thể hiện mong muốn tái thiết cuộc sống của người dân Nhật Bản bằng cách chống lại chủ nghĩa toàn cầu hóa," ông nói trong một cuộc phỏng vấn.

"Tôi không nói rằng chúng ta phải cấm hoàn toàn người nước ngoài hay tất cả người nước ngoài phải rời khỏi Nhật Bản.

"Chúng tôi bị chỉ trích là bài ngoại và phân biệt đối xử. Nhưng công chúng đã hiểu rằng truyền thông đã sai, còn Sanseito thì đúng."

Nhiệt huyết nhiều hơn chính sách?

Giáo sư Kingston cho rằng thành công của ông Kamiya không hẳn là đến từ các chính sách mà là từ sự nhiệt huyết của ông.

"Không hẳn là nội dung, mà là truyền tải thông điệp," ông lập luận.

"Chính là sự đam mê, xúc cảm và mạng xã hội. Những người ở độ tuổi 30 và 40 nghĩ rằng: 'Chúng tôi muốn thay đổi… có thể chúng tôi không đồng tình với mọi điều ông ấy nói, nhưng ông ấy có thể tạo ra sự thay đổi và giải quyết mối quan tâm của chúng tôi'."

Bên cạnh lớp cử tri ủng hộ trẻ ngày càng tăng, một bộ phận lớn cử tri bảo thủ truyền thống - vốn là lực lượng nòng cốt của LDP - cũng đã chuyển sang ủng hộ Sanseito, vì họ không còn xem LDP mang đủ màu sắc cánh hữu nữa.

Cố Thủ tướng Shinzo Abe từng đại diện cho cánh cực hữu trong LDP và điều đó giúp giữ chân cử tri. Nhưng những người kế nhiệm, như ông Fumio Kishida và giờ là ông Ishiba, lại thuộc cánh ôn hòa hơn trong đảng.

"Với những cử tri cực hữu, họ đã mất chỗ dựa chính trị. Họ muốn một người đại diện mạnh mẽ hơn cho lập trường của mình. Và ông Kamiya chính là người đại diện đầy nhiệt huyết đó," Giáo sư Kingston phân tích.

Tuy vậy, theo các nhà phân tích, vẫn còn quá sớm để khẳng định về sự bền vững của xu hướng dân túy này trong chính trường Nhật Bản. Dù có thể được xem là làn gió mới thúc đẩy thay đổi, nhưng phong trào này vẫn chưa phải đối mặt với sự soi xét kỹ lưỡng.

LDP - dù đang sa sút - vẫn là một "thú dữ" đã vượt qua nhiều cơn bão chính trị.

Đảng này vẫn là lực lượng dày dạn kinh nghiệm nhất về đối ngoại.

Mới đây, họ đã phải chèo lái trong một trật tự toàn cầu biến động và khu vực châu Á – Thái Bình Dương bất ổn.

Trong nước, LDP đang suy yếu nhưng chưa sụp đổ. Nếu chỉ có một lý do cho việc này, thì đó là do hiện nay chưa có bên nào được đánh giá có đủ khả năng thay thế.

Tuy nhiên, thành công của phe cực hữu đã làm sáng tỏ một thực tế mới: cử tri giờ đây không còn đương nhiên ủng hộ nữa. Và trong khi nước Nhật vốn luôn trân trọng sự ổn định, thì một thế hệ mới đang khao khát một thay đổi – dù rằng sự thay đổi ấy vẫn còn mơ hồ.

Theo BBC