Có 140 phái đoàn đại diện 193 quốc gia thành viên Liên Hiệp Quốc (LHQ) đang tụ tập tại New York City, New York, để dự hội nghị thường niên năm 2025, cũng là dịp kỷ niệm 80 năm thành lập tổ chức quốc tế lớn nhất hành tinh. Nhưng có nhiều dấu hiệu cho thấy “ông lão” già nua này đang đối mặt với những thách thức sinh tử và có nguy cơ tan rã do sứ mệnh toàn cầu của LHQ không phù hợp với đường lối “Nước Mỹ Trên Hết” (American First) của ông Donald Trump, tổng thống Mỹ.
Mâu thuẫn được thể hiện rõ trong bài phát biểu dài 56 phút của ông Trump trước Đại Hội Đồng LHQ vào sáng Thứ Ba, 23 Tháng Chín.
Ông lão 80 tuổi cạn tiền
Trong 80 năm tồn tại của mình, LHQ đã trải qua nhiều cuộc khủng hoảng sâu sắc, nhưng chưa lúc nào mà LHQ bế tắc trầm trọng như hiện nay.
Khủng hoảng đầu tiên là ngân sách. LHQ hoạt động dựa trên bốn nguồn thu nhập chính từ các thành viên, gồm đóng góp bắt buộc (assessed contributions), đóng góp tình nguyện (voluntary contributions), đóng góp riêng cho một số hoạt động nào đó (earmarked contributions) và thu từ các hoạt động khác (revenue from other activities). Tổng ngân sách của LHQ năm 2023 vào khoảng $67.6 tỷ, giảm 9% so với năm 2022.
Hoa Kỳ là thành viên đóng góp lớn nhất vào ngân sách LHQ. Theo nhiều tài liệu, Hoa Kỳ đóng góp 22% ngân sách hoạt động thường xuyên của LHQ, gồm cả việc trả lương và chi phí hành chính cho guồng máy khổng lồ của tổ chức. Hoa Kỳ gánh khoảng 25% ngân sách cho các hoạt động gìn giữ hòa bình khắp thế giới. Nhưng phần đóng góp chính của Hoa Kỳ là đóng góp tình nguyện cho các cơ quan, chương trình và dự án cụ thể, chẳng hạn như Chương Trình Lương Thực Thế Giới (WFP), Quỹ Nhi Đồng LHQ (UNICEF), Cao Ủy Tị Nạn LHQ (UNHCR) v.v. Là thành viên hào phóng nhất, năm 2023, Hoa Kỳ đã đóng góp cho LHQ $13 tỷ, chiếm gần 20% tổng ngân sách của tổ chức này.
Trong nhiệm kỳ đầu (2017-2020) Tổng Thống Trump đã bắt đầu giảm phần đóng góp của Mỹ vào ngân sách LHQ và sự cắt giảm đó được đẩy mạnh trong nhiệm kỳ hiện nay theo đường lối “Nước Mỹ Trên Hết.” Cho đến nay, Mỹ vẫn chưa nộp phần đóng góp bắt buộc năm 2025, đồng thời cắt giảm ngân quỹ tài trợ cho hoạt động gìn giữ hòa bình và cắt giảm phần đóng góp tình nguyện cho các cơ quan chương trình của LHQ.
Ngay sau khi nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump đã rút Mỹ ra khỏi một số cơ quan LHQ vì cho rằng chúng không phục vụ lợi ích của nước Mỹ, chẳng hạn như Hội Đồng Nhân Quyền LHQ, Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO), Tổ Chức Khoa Học, Kinh Tế và Văn Hóa LHQ (UNESCO)… Thực phẩm, thuốc men và những sự hỗ trợ khác cho hàng chục triệu người nghèo, người yếu thế trên thế giới đã biến mất.
The Economist cho biết, việc cắt giảm đóng góp của Mỹ đang làm cho ngân sách LHQ mất đi khoảng một phần ba và buộc tổ chức này phải thu hẹp hoạt động và giảm nhân sự.
Thượng bất chính hạ tắc loạn
Đáng chú ý hơn là tình trạng LHQ gần như tê liệt trước tình trạng Hiến Chương LHQ bị chà đạp; nhiều cuộc xung đột nổ ra trên thế giới nhưng Hội Đồng Bảo An LHQ hoàn toàn bất lực.
Điều 2 của Hiến Chương LHQ nghiêm cấm các thành viên sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực để chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ hoặc độc lập chính trị của các thành viên khác. Nguyên tắc này là nền tảng của trật tự quốc tế thời hậu Đệ Nhị Thế Chiến, giúp kiến tạo hòa bình và phát triển của thế giới trong hơn 70 năm qua.
Nhưng Liên Bang Nga – một thành viên thường trực Hội Đồng Bảo An – lại trắng trợn xua quân xâm lược Ukraine, một quốc gia có chủ quyền. Mọi sự can thiệp của LHQ để chấm dứt chiến tranh đều bị Nga dùng quyền phủ quyết bác bỏ. Chính phủ cực hữu Do Thái của ông Benjamin Netanyahu, thủ tướng Israel, thực hiện cuộc trả đũa tàn bạo ở dải Gaza, mưu toan “diệt chủng” hơn 2 triệu người Palestine ở vùng đất này bằng bom đạn và nạn đói nhân tạo nhưng thế giới chẳng làm gì được vì mọi nghị quyết phê phán Do Thái tại LHQ đều bị Mỹ bác bỏ.
Ở Á Châu, Trung Quốc – một thành viên thường trực khác của Hội Đồng Bảo An – đang không ngừng gây sức ép và đe dọa thâu tóm Đài Loan, sử dụng chiến thuật “vùng xám” để xâm lấn chủ quyền các nước láng giềng như Philippines, Việt Nam, Malaysia… Ngay cả Mỹ cũng không hiền lành gì khi ông Trump nhiều lần công khai ý đồ sáp nhập đảo Greenland, thu hồi kinh đào Panama, thậm chí đòi biến Canada thành tiểu bang thứ 51.
Thượng bất chính hạ tắc loạn, khi các ông lớn chẳng coi nguyên tắc ra gì thì các nước nhỏ cũng làm càn mà cuộc đấu đang diễn ra giữa Thái Lan và Cambodia là một ví dụ.
Sự bất lực của LHQ trong sứ mệnh gìn giữ hòa bình đã có từ lâu, nhiều kế hoạch cải tổ LHQ đã được bàn thảo nhưng chẳng đi đến đâu. Sở dĩ LHQ “chưa chết” vì nhiều nhà lãnh đạo Hoa Kỳ cho rằng, dù nhiều khiếm khuyết, LHQ vẫn là nơi duy trì trật tự tự do và có lợi cho vị thế lãnh đạo thế giới của Mỹ.
Tình hình đã thay đổi, càng ngày công chúng Mỹ càng nghi ngờ hiệu năng của tổ chức đa phương này, thậm chí đã có tiếng nói đòi Mỹ rút ra khỏi LHQ! Ông John Bolton, cựu đại sứ Mỹ tại LHQ, cựu cố vấn an ninh quốc gia trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, ví von: “Tòa nhà LHQ ở New York có 38 tầng, nếu mất đi 10 tầng thì cũng chẳng có gì khác!”
Ông Trump nặng lời với LHQ
Trong bối cảnh như vậy, Tổng Thống Trump xuất hiện và đọc diễn văn trước Đại Hội Đồng LHQ sáng Thứ Ba, 23 Tháng Chín. Đúng như dự đoán của giới quan sát chính trị, ông Trump đã sử dụng cơ hội này để chỉ trích LHQ và các quốc gia thành viên, gieo rắc hoài nghi vào sự tồn tại của chính LHQ và các chương trình, dự án lớn mà nó theo đuổi.
“Mục đích của LHQ là gì?” ông Trump đặt câu hỏi mở đầu bài diễn văn. “Tất cả những gì họ làm là viết ra những lá thư với ngôn từ mạnh mẽ. Nhưng đó là những từ ngữ sáo rỗng. Từ ngữ sáo rỗng không giải quyết được chiến tranh,” ông Trump nói thêm.
Đối lập với “sự sáo rỗng” của LHQ, ông Trump tự đề cao mình là nhà lãnh đạo duy nhất có thể giải quyết những vấn đề của thế giới. Ông khoe mình đã giúp kết thúc bảy cuộc chiến tranh, cứu sống hàng triệu sinh mạng trong khi LHQ chẳng làm gì cả, thậm chí không hỗ trợ ông. “Tôi thật sự rất giỏi chuyện này. Quốc gia của các người sẽ xuống địa ngục,” ông nói. “Đáng buồn là trong mọi trường hợp, LHQ đã không cố giúp. Tất cả những gì tôi nhận từ LHQ chỉ là chiếc thang cuốn đưa tôi lên lầu bị ngừng lại giữa chừng,” [và làm cho Đệ Nhất Phu Nhân Melania Trump suýt té ngã], ông than thở.
Ông giảng giải cho LHQ và các nước khác do đâu mà họ thất bại, đồng thời đưa ra một danh sách dài những nỗi bất mãn của ông trong đó ông phê phán mạnh mẽ chính sách tiếp nhận người di cư và chính sách cổ vũ năng lượng tái tạo chống biến đổi khí hậu – cả hai đều là những chương trình quan trọng nếu không nói là quan trọng nhất của LHQ.
Theo lời ông Trump, di dân và năng lượng xanh là “con quái vật hai đầu” (double-tailed monster) đang phá hủy Âu Châu. “Nếu các bạn muốn vĩ đại trở lại, các bạn cần biên giới vững chắc và các nguồn năng lượng truyền thống. Tôi lo cho Âu Châu. Tôi yêu người dân Âu Châu. Tôi ghét phải nhìn nó bị tàn phá bởi năng lượng và di dân,” ông Trump nói và cho rằng quan niệm về “khí hậu biến đổi” là trò lừa đảo (hoax) lớn nhất trong lịch sử thế giới hiện đại.
Trái với Mỹ, các chính phủ Âu Châu đang thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) như là nguồn cung cấp năng lượng sạch, giá rẻ, giảm phát ra chất khí thải làm trái đất nóng lên. Ông Trump phê phán Âu Châu đồng thời ca ngợi nhiên liệu hóa thạch (dầu mỏ, than đá) mà chính quyền của ông đang đẩy mạnh khai thác. Ông cũng muốn Âu Châu mua thêm nhiều dầu và khí đốt của Mỹ sau khi nặng lời phê phán Ấn Độ và Trung Quốc tài trợ cho cuộc chiến tranh xâm lược của Nga qua việc hai nước này mua nhiều dầu mỏ của Nga với giá rẻ. Những lập luận của ông về biến đổi khí hậu, về năng lượng xanh đều bị giới khoa học bác bỏ vì không đúng với thực tế.
Ông Trump cũng dành một phần bài diễn văn trước Đại Hội Đồng để công kích các quốc gia NATO và Âu Châu, kể cả những đồng minh thân thiết như Anh, Úc, Canada, vừa công nhận nhà nước Palestine tại kỳ hội nghị này, coi đó là một phần của nỗ lực thực thi giải pháp “hai nhà nước” Do Thái – Palestine mà LHQ theo đuổi. Ông Trump nói sự công nhận đó là khích lệ tổ chức khủng bố Hamas trong mưu đồ tàn phá Do Thái. Tuy vậy, đến nay đã có 157 trong tổng số 193 quốc gia thành viên LHQ, tương đương 81%, công nhận nhà nước Palestine, trái hẳn với lập trường của Mỹ và Do Thái.
Mâu thuẫn giữa Mỹ và LHQ về nhiều vấn đề đã rất trầm trọng, khó có thể hóa giải; không phải vì LHQ thù địch với nước Mỹ mà có phần chính vì nước Mỹ đang xa rời thế giới hiện đại.
Tương lai u ám đang chờ đợi
LHQ đang thất bại trong sứ mệnh bảo vệ hòa bình thế giới và giải quyết những vấn đề thiết yếu liên quan đến tương lai của nhân loại nhưng mâu thuẫn với đường lối của chính quyền Hoa Kỳ dưới sự lãnh đạo của Tổng Thống Trump càng khiến cho cuộc khủng hoảng LHQ trở thành vấn đề sinh tử.
Một tương lai u ám có thể đến là Mỹ rút khỏi LHQ do quá thất vọng với tính chất trì trệ, kém hiệu năng của tổ chức này để tập trung nguồn lực vào các vấn đề của chính nước Mỹ.
Sự ra đi của Mỹ sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho Nga và đặc biệt là Trung Quốc chiếm lấy quyền lãnh đạo LHQ và những diễn đàn quốc tế khác. Thật ra, Trung Quốc và Nga đã bắt đầu lập ra những tổ chức tương tự để cạnh tranh ảnh hưởng với LHQ và những tổ chức đa phương do Mỹ hậu thuẫn, nổi bật là khối BRICS (thành viên sáng lập là Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) và Tổ Chức Hợp Tác Thượng Hải (SCO).
Tại hội nghị thượng đỉnh SCO đầu tháng này ở Thiên Tân, Trung Quốc, ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, kêu gọi các nước “có lập trường rõ ràng chống bá quyền và chính trị dựa trên sức mạnh, thực hành chủ nghĩa đa phương thực sự.” Thế giới vẫn dè chừng Trung Quốc Cộng Sản, nhưng nhiều nhà lãnh đạo quốc gia nhìn thấy đề nghị của ông Tập có vẻ hấp dẫn hơn của ông Trump.
Nếu LHQ tiếp tục tồn tại sau tuổi 80 và Mỹ vẫn là trụ cột của tổ chức này thì có khả năng LHQ phải tự thay đổi cho phù hợp với đường lối của Mỹ. Ông Mike Waltz, tân đại sứ Mỹ tại LHQ, nói ông muốn “Làm cho LHQ vĩ đại trở lại,” thông qua việc cải tổ chính sách tiếp nhận di dân mà Công Ước LHQ năm 1951 đã thiết lập, bãi bỏ hoặc hạn chế các mục tiêu về chống biến đổi khí hậu, tập trung gìn giữ hòa bình hơn là các vấn đề thăng tiến xã hội…
Khả năng đó có thể biến thành hiện thực nếu người lãnh đạo LHQ sắp tới là bà… Ivanka Trump, ái nữ của ông Trump, được bầu lên kế vị ông Antonio Guterres – tổng thư ký LHQ hiện thời – khi ông Guterres hết nhiệm kỳ vào năm 2027.
Theo NVO
Comments powered by CComment