Thượng đỉnh Trump-Putin: thách thức trật tự tự do và cơ hội cho Việt Nam

Đây sẽ là lần đầu tiên Putin đặt chân trở lại đất Mỹ kể từ năm 2015.

Động thái này củng cố nhận định về sự dịch chuyển quyền lực và thay đổi chiến lược của Washington trong quan hệ với Moscow, mở rộng không gian cho chủ nghĩa thực dụng quyền lực và tiếp tục tạo ra những bất định lớn trên bản đồ địa chính trị toàn cầu.

Điều này một lần nữa khẳng định, hội nghị Trump–Putin sắp tới không phải chỉ để "hòa bình" đơn thuần, mà là một bước ngoặt chiến lược với hệ quả kéo dài và sâu rộng, đặc biệt là đối với khu vực châu Á – Thái Bình Dương, nơi mà khoảng trống quyền lực và nguy cơ leo thang căng thẳng có thể gia tăng, đồng thời mở ra cơ hội cho các quốc gia trong khu vực chủ động tái cân bằng chính sách và củng cố liên minh đa phương.

Trước đó một ngày, truyền thông quốc tế loan báo, Hội nghị Thượng đỉnh trong vài ngày tới giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Vladimir Putin, dự kiến sẽ diễn ra tại Abu Dhabi (United Arab Emirates) theo đề xuất của Kremlin, đánh dấu một bước ngoặt chiến lược: Washington đang từ bỏ vai trò bảo vệ trật tự tự do toàn cầu, để ươm mầm cho một thế giới ẩn chứa chủ nghĩa thực dụng tuyệt đối.

Điều này không có nghĩa là hòa bình, mà là sự chấp nhận những hiện trạng do cưỡng đoạt - lãnh thổ bị chiếm đóng, và nguyên tắc chủ quyền bị phớt lờ.

Chủ đề chính thức là "hòa bình," nhưng tầm mức địa-chính trị vượt xa Ukraine.

Đây không chỉ là một cử chỉ ngoại giao. Nó là một điểm ngoặt của thời cuộc. Một quá trình chuyển dịch quyền lực toàn cầu đang diễn ra, và hội nghị này có thể đánh dấu sự củng cố không thể đảo ngược của nó.

Đằng sau màn trình diễn ngoại giao là một thực tế sâu xa hơn: sự cáo chung của trật tự tự do hậu Chiến tranh Lạnh, nhường chỗ cho một thế giới dựa trên sức mạnh và lợi ích thuần túy - nơi biên giới được định hình bởi vũ lực, và tương lai được mặc cả trong các phòng họp kín giữa những nhà lãnh đạo độc đoán.

Không phải về hòa bình - mà về tiền lệ

Trump chưa bao giờ che giấu sự thiếu tôn trọng đối với chủ nghĩa đa phương, các hiệp ước, hay các giá trị chung.

Trong thế giới quan của ông, sức mạnh của Mỹ không được tối đa hóa qua liên minh, mà qua đòn bẩy quyền lực đơn phương.

Với học thuyết "Nước Mỹ trên hết," ông đối xử với đối thủ cũng như với đồng minh: như những chướng ngại, không phải đối tác.

Nếu hội nghị này kết thúc bằng một thỏa thuận ngừng bắn cho phép Nga giữ các vùng lãnh thổ chiếm đóng, thì đó không phải là hòa bình, mà là một sự đóng băng chiến lược - phần thưởng cho hành động xâm lược của Putin, đồng thời đi ngược lại nguyên tắc biên giới quốc tế không thể bị thay đổi bằng vũ lực.

Ukraine có thể tồn tại như một quốc gia, nhưng không còn là một chủ thể bình đẳng về chủ quyền.

Tương lai của họ có thể giống như bán đảo Triều Tiên - bị chia cắt vĩnh viễn, bất ổn, và chịu ảnh hưởng thường trực từ Nga.

Kỷ nguyên ngoại giao áp đặt mới

Điểm độc đáo của hội nghị này không nằm ở thời điểm, mà ở giọng điệu và tiền lệ.

Trump đang bình thường hóa một kiểu ngoại giao mới: cá nhân hóa và vị kỷ.

Hãy quên Liên Hợp Quốc. Quên NATO. Quên cả luật lệ.

Trong trật tự mới này, quyền lực thay thế nguyên tắc.

Chính vì vậy, Bắc Kinh sẽ quan sát hội nghị Trump–Putin kỹ hơn cả Brussels, Paris, London hay Berlin.

Nếu phương Tây chấp nhận để Nga giữ một phần Ukraine, điều đó đồng nghĩa hợp pháp hóa mô hình mà Tập Cận Bình ưa thích: mở rộng lãnh thổ bằng sự đã rồi, sau đó chọn lọc ngoại giao trên các điều kiện có lợi.

Khoảnh khắc định đoạt của châu Á

Châu Á không chỉ là khán giả.

Một "thỏa thuận" Trump–Putin về Ukraine sẽ tác động sâu rộng nhất ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Đài Loan – Nếu việc chiếm đóng lãnh thổ được bình thường hóa, Bắc Kinh có thể xem đó là lời mời tăng cường áp lực lên Đài Loan, cả về ngoại giao, kinh tế và quân sự. Trump không cho thấy cam kết nhất quán với việc bảo vệ Đài Loan; nếu Ukraine có thể bị "đổi chác" để lấy hòa bình, thì Đài Bắc cũng có thể.

Biển Đông – Hãy chờ đợi những bước leo thang táo bạo hơn ở Trường Sa và Hoàng Sa. Một trật tự quốc tế suy yếu - nơi yêu sách biển và các tiền đồn quân sự không bị thách thức thực chất - sẽ củng cố chiến lược "lấn dần" của Trung Quốc. Việt Nam, Philippines, Malaysia và Indonesia sẽ phải cấp tốc đánh giá lại tư thế phòng thủ.

Cam kết an ninh của Mỹ – Một nhiệm kỳ Trump đề cao "thỏa thuận song phương" và coi nhẹ liên minh sẽ khiến uy tín bảo đảm an ninh của Mỹ lung lay khắp châu Á - từ Seoul tới Manila. Quad, AUKUS, thậm chí liên minh Mỹ–Nhật có thể bước vào thời kỳ đầy tính vụ lợi.

Trong bối cảnh diễn biến mới, dự kiến khoảng trống quyền lực tại châu Á sẽ gia tăng đáng kể.

Những căng thẳng tại các điểm nóng như Đài Loan, Biển Đông, và lưu vực sông Mekong có thể bùng phát nếu các bên không cẩn trọng.

Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, phát huy vai trò trung gian và làm cầu nối đa phương, thúc đẩy cơ chế hợp tác an ninh khu vực bền vững hơn nhằm hạn chế rủi ro xung đột.

Tóm lại: sự tái lập quan hệ Trump–Putin mở ra khoảng trống quyền lực ở châu Á. Và Trung Quốc sẽ là kẻ đầu tiên tìm cách lấp đầy nó.

Việt Nam: thời cơ để tự khẳng định và hợp tác

Đối với Việt Nam, bối cảnh này vừa chứa đựng rủi ro, vừa mở ra cơ hội chiến lược hiếm có.

Một mặt, Biển Đông có nguy cơ biến thành "ao nhà" của Bắc Kinh nếu Mỹ rút dần vai trò gìn giữ trật tự.

Mặt khác, sự tái định hình trật tự thế giới buộc Hà Nội phải chủ động hơn bao giờ hết trong việc xác lập vị thế và mở rộng mạng lưới hợp tác.

Thứ nhất, ngoại giao đa phương phải trở thành trục chính. Việt Nam cần củng cố quan hệ với ASEAN nhưng không giới hạn ở khối này, đồng thời chủ động thúc đẩy cơ chế hợp tác an ninh biển với các đối tác như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Úc, Canada và cả châu Âu. Đây là thời điểm để Hà Nội đề xuất các sáng kiến mới về bảo vệ tự do hàng hải và giải quyết tranh chấp bằng luật pháp quốc tế.

Thứ hai, năng lực răn đe trên biển phải được tăng tốc đầu tư. Không thể chỉ dựa vào cam kết của bên thứ ba, Việt Nam cần nâng cấp hạm đội, tăng cường giám sát biển, và phát triển năng lực chống tiếp cận và xâm nhập (A2/AD: Anti-Access/Area Denial - tạm dịch là chống tiếp cận và chống xâm nhập) đủ sức khiến bất kỳ đối thủ nào phải cân nhắc trước khi hành động.

Thứ ba, ngoại giao kinh tế gắn với an ninh. Hà Nội có thể tận dụng bối cảnh cạnh tranh Mỹ–Trung để thu hút đầu tư chiến lược, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, năng lượng sạch và chuỗi cung ứng bán dẫn. Sức mạnh kinh tế sẽ là nền tảng để duy trì độc lập chiến lược.

Triển vọng chiến lược

Trong khi châu Âu đang quay cuồng vì cảm giác bị phản bội, và Ukraine chuẩn bị tinh thần cho sự bỏ rơi, thì châu Á phải sẵn sàng đối diện hiệu ứng dây chuyền của một trật tự mới.

Mô hình cũ - chủ nghĩa quốc tế tự do do Mỹ dẫn dắt - đang sụp đổ dưới sức nặng của chủ nghĩa đơn phương Trump.

Thượng đỉnh Trump–Putin 2025 không phải là một "sự kiện bên lề" của lịch sử.

Nó là cuộc tái định chuẩn mực toàn cầu, và châu Á nằm ngay trong vùng chấn động.

Những gì bắt đầu ở Abu Dhabi có thể vang dội tới Đài Loan, Biển Đông, hoặc lưu vực sông Mekong.

Dựa trên xu hướng hiện nay, châu Á sẽ chứng kiến những điều chỉnh mạnh mẽ trong chính sách an ninh và kinh tế, với các quốc gia trong khu vực tích cực xây dựng liên minh đa phương và tăng cường năng lực quốc phòng để đối phó với bất ổn tiềm tàng.

Việt Nam cần chủ động định vị bản thân là một trung tâm kết nối chiến lược trong mạng lưới này, qua đó không chỉ bảo vệ chủ quyền mà còn nâng cao vị thế quốc tế.

Góc nhìn cần có hiện nay

Thay vì kết thúc bằng những lời kêu gọi hoài niệm về luật lệ và thể chế, cần thừa nhận thực tế: trật tự quốc tế không "tiến hóa" nữa - nó đang vỡ vụn.

Và những quốc gia tồn tại, thậm chí phát triển trong môi trường mới, sẽ là những quốc gia biết thích ứng chiến lược với chính trị quyền lực.

Với Việt Nam, đây là thời khắc để vừa phòng thủ, vừa bứt phá.

Không ai khác sẽ bảo vệ lợi ích của ta nếu ta không tự trang bị và mở rộng đối tác.

Tương lai của Biển Đông, an ninh quốc gia và vị thế quốc tế phụ thuộc vào cách Hà Nội hành động trong thập niên này.

Thế giới mà Trump đang định hình không còn là thế giới "hậu Mỹ" nữa.

Đó là thế giới "hậu trật tự" - và Việt Nam phải chuẩn bị để tồn tại và dẫn dắt trong môi trường mới.

Theo BBC