Ông Tô Lâm thăm Triều Tiên: Được hay mất trong chuyến công du tới quốc gia bí ẩn?

Bộ Ngoại giao Việt Nam thông báo chuyến thăm sẽ diễn ra từ ngày 9 đến 11/10, theo lời mời của Tổng Bí thư Đảng Lao động, Chủ tịch Quốc vụ Triều Tiên Kim Jong-un.

Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phan Văn Giang dự kiến cũng sẽ tham gia phái đoàn sang Bình Nhưỡng.

Chuyến đi diễn ra không lâu sau khi người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam đã đến Hàn Quốc hồi tháng Tám.

'Câu lạc bộ cộng sản' tề tựu

Trong chuyến thăm lần này, ông Tô Lâm sẽ dự lễ duyệt binh vào ngày 10/10 mà Bình Nhưỡng tổ chức nhằm kỷ niệm 80 năm thành lập Đảng Lao động Triều Tiên.

Hãng thông tấn Trung ương Triều Tiên KCNA cho biết Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường sẽ dẫn dầu một phái đoàn với Bình Nhưỡng tham dự sự kiện.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã xác nhận chuyến thăm của ông Lý từ ngày 9 đến 11/10 và cho biết Bắc Kinh coi đây là cơ hội để tăng cường trao đổi chiến lược, thắt chặt giao lưu hợp tác, thúc đẩy quan hệ hữu nghị và hợp tác truyền thống với Bình Nhưỡng.

Chủ tịch Đảng Nước Nga Thống nhất, Phó chủ tịch Hội đồng An ninh Liên bang Nga Dmitry Medvedev dự kiến dẫn đầu một phái đoàn tham dự sự kiện kỷ niệm ngày thành lập Đảng Lao động Triều Tiên, KCNA đưa tin.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith cũng sẽ có mặt, dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao thăm chính thức Triều Tiên.

Tiến sĩ Vũ Xuân Khang từ Đại học Boston (Boston College), Mỹ nhận định với BBC News Tiếng Việt rằng Triều Tiên mong muốn có thể thông qua Việt Nam duy trì một cánh cửa với thế giới bên ngoài, bên cạnh Nga và Trung Quốc.

Tháng trước, nhà lãnh đạo Triều Tiên đã cùng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin tham dự lễ duyệt binh hoành tráng tại Bắc Kinh, kỷ niệm 80 năm kết thúc Thế chiến II sau khi Nhật Bản chính thức đầu hàng.

Đây là một động thái được cho là nhằm củng cố vị thế ngoại giao của ông Kim, nhà lãnh đạo của quốc gia đang chịu các lệnh trừng phạt quốc tế nghiêm ngặt vì chương trình hạt nhân và tên lửa đạn đạo, và vẫn duy trì các hạn chế đối với du khách nước ngoài.

Liệu quốc tế có chỉ trích?

Luật sư Vũ Đức Khanh, nhà bình luận chính trị Việt Nam và Canada, quan hệ quốc tế và luật pháp quốc tế, nói với BBC News Tiếng Việt rằng nếu Tổng Bí thư Tô Lâm đến Bình Nhưỡng chỉ để "ghi điểm trong câu lạc bộ cộng sản" có thể khiến ông "mất nhiều hơn được".

Từ lâu, Việt Nam đã duy trì đường lối ngoại giao cây tre, thường tuyên bố muốn "làm bạn với tất cả các nước" và thực hiện chính sách quốc phòng "bốn không", với "đường lối đối ngoại đa phương, uyển chuyển" như hình tượng cây tre - vừa cứng chắc, vừa mềm dẻo, vừa linh hoạt: cứng chắc về mặt nguyên tắc, linh hoạt về cách thức, về chiến thuật thực hiện.

Theo ông Khanh, chỉ vài tháng trước, Việt Nam còn đăng cai Diễn đàn Tương lai ASEAN và đang chuẩn bị tổ chức các sự kiện quốc tế như Hội nghị Liên Hợp Quốc về thương mại và phát triển (UNCTAD) và Hội nghị Thượng đỉnh Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu (P4G), thể hiện cam kết mạnh mẽ với chủ nghĩa đa phương và phát triển bền vững.

"Một bức ảnh Tổng Bí thư Việt Nam đứng cạnh Kim Jong-un trong cuộc duyệt binh đầy vũ khí sẽ đối lập hoàn toàn với hình ảnh 'đối tác có trách nhiệm' mà Hà Nội đang nỗ lực xây dựng," ông đặt vấn đề.

Trong khi đó, ông Carl Thayer, Giáo sư danh dự từ Đại học New South Wales, Úc, lại cho rằng chuyến đi của ông Tô Lâm có thể được nhìn nhận như một nỗ lực nhằm xây dựng hòa bình chung cho khu vực và Việt Nam "mong muốn được một lần nữa làm cầu nối giữa các bên" như khi tổ chức hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều vào năm 2019.

Mặc dù các lãnh đạo Việt Nam coi các lãnh đạo Triều Tiên là đồng chí, nhưng Hàn Quốc, đối thủ của Triều Tiên, mới là một đối tác quan trọng.

"Tôi nghĩ Việt Nam đang chủ động đặt câu hỏi: 'Khi chúng ta đang đối mặt với những sức ép từ [Tổng thống Mỹ] Donald Trump và các yếu tố khác, liệu có cơ hội nào để đóng một vai trò tích cực - một vai trò có thể được tất cả các bên đánh giá cao - và từ đó làm giảm áp lực chỉ nhắm vào Việt Nam trong vấn đề trung chuyển hàng hóa từ Trung Quốc, mà thay vào đó là vai trò mà Việt Nam có thể đảm nhận?" ông Thayer nói với BBC.

"Tôi nghĩ ông Tô Lâm đang 'thăm dò' xem liệu các bên có 'quan tâm' và chấp nhận sự hỗ trợ của Hà Nội hay không, bởi vì Việt Nam cũng có thể nhận được lợi ích trong việc này, là có thể được ông Trump đánh giá cao," ông nói thêm.

Tuy vậy, nhà quan sát Việt Nam lâu năm này cho rằng dù chúng ta chỉ có thể biết liệu nỗ lực làm cầu nối liên Triều của ông Tô Lâm có thành công hay không khi kết quả chính thức được thông báo, song đây là một thời điểm thai nghén, mọi thứ đang phát triển.

"Tôi không nghĩ bất kỳ quốc gia nào - kể cả ở châu Âu - sẽ chỉ trích Việt Nam vì đã cố gắng, bởi vì các bên đã làm điều đó trong nhiều thập niên rồi. Và Triều Tiên là một vấn đề khó giải quyết, đôi khi bất khả nhượng bộ.

"Ngay cả gần đây, nhà lãnh đạo Kim Jong-un vẫn nói rằng ông ta có những kỷ niệm đẹp với ông Trump, và nói vẫn sẵn sàng hợp tác, nhưng vẫn nhấn mạnh rằng Bình Nhưỡng sẽ giữ lại vũ khí hạt nhân," ông Thayer nói.

Tiến sĩ Xuân Khang đồng quan điểm với giáo sư Thayer, nói rằng chuyến thăm của Tổng Bí thư Tô Lâm sẽ được nhìn nhận là một nỗ lực xây dựng hòa bình chung cho khu vực.

Năm 2019, Hà Nội là nơi diễn ra cuộc gặp quan trọng giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un.

"Việt Nam mong muốn được một lần nữa làm cầu nối giữa các bên như hồi 2019. Đây cũng là một cách nâng cao vị thế của quốc gia, nhất là chính sách đối ngoại thêm bạn bớt thù," ông Khang đánh giá.

Chuyên gia về an ninh ở Đông Á và quan hệ giữa các quốc gia cộng sản nhấn mạnh rằng từ những năm 2000 trở lại đây, quan hệ Việt-Triều chỉ xoay quanh hai mục tiêu chính là hợp tác kinh tế hoặc trao đổi văn hóa, du lịch, thể thao.

Theo ông, dù có chung ý thức hệ với Triều Tiên, nhưng Việt Nam phải giữ vững cam kết với cộng đồng quốc tế, nhất là với những cấm vận của Liên Hợp Quốc và phương Tây đối với Bình Nhưỡng.

"Trong tất cả các cuộc gặp giữa Việt Nam với những lãnh đạo phương Tây thì họ đều nói rõ mong muốn là Việt Nam có thể đóng góp vào các lệnh cấm vận trừng phạt của Liên Hợp Quốc đối với Triều Tiên. Và Hà Nội cũng hiểu rõ điều này nên đã gửi trả lại một số lao động Triều Tiên làm việc tại các nhà hàng Triều Tiên tại Việt Nam cách đây vài năm," ông nêu dẫn chứng.

Bên cạnh đó, chuyên gia này nhấn mạnh thêm rằng việc Việt Nam gần đây mua vũ khí của Hàn Quốc, với đơn hàng 20 pháo tự hành K9 Thunder, mà Triều Tiên vẫn sẵn lòng đón ông Tô Lâm là một bằng chứng cho thấy "Hà Nội đã thành công trong việc cân bằng quan hệ giữa các bên".

Ông Tô Lâm và ông Kim Jong-un có thể thảo luận gì?

Dù mối quan hệ giữa Việt Nam và Triều Tiên đã được cải thiện kể từ những năm 2000, nhưng bất kì thỏa thuận hợp tác nào cũng phải phù hợp với các quy định quốc tế và chắc chắn Hà Nội không muốn bị coi là vi phạm khi tham gia các giao dịch với quốc gia vùng Đông Á.

Năm gần nhất ghi nhận dữ liệu thương mại giữa hai nước là 2016, với việc Hà Nội xuất khẩu sang Bình Nhưỡng lượng hàng hóa trị giá gần 3 triệu USD, theo Đại sứ quán Việt Nam tại Bình Nhưỡng.

Các chuyên gia cho rằng chính quyền Việt Nam không muốn làm ăn với Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên do lo ngại vi phạm lệnh trừng phạt quốc tế.

Thay vào đó, một lĩnh vực mềm là du lịch – điều không gây đe dọa và giúp xây dựng kết nối, đồng thời mang lại ngoại tệ cho Triều Tiên – có thể được thúc đẩy.

Năm 2019, sau chuyến thăm của ông Kim Jong-un, Hà Nội và Bình Nhưỡng đã có những trao đổi nhằm xúc tiến các tuyến du lịch bằng máy bay thuê bao nguyên chuyến để khách Việt Nam có thể bay thẳng sang Triều Tiên, nhưng sau đó đã bị gián đoạn do đại dịch Covid.

Cùng năm đó, Triều Tiên đã cấp phép cho Đài truyền hình Việt Nam VTV quay một chặng trong chương trình truyền hình thực tế Cuộc đua kỳ thú ở Bình Nhưỡng để quảng bá du lịch nước này.

Tiến sĩ Xuân Khang cho rằng với việc đó, nhà lãnh đạo Kim Jong-un đã có một bước đi rất hiếm có từ trước đến nay, chứng tỏ Bình Nhưỡng cũng rất mong muốn phát triển kinh tế và hợp tác du lịch với Việt Nam

Đến tháng 7/2025, Triều Tiên đã khai trương Khu Du lịch biển cao cấp Wonsan Kalma, dự kiến phục vụ khách nội địa và quốc tế chủ yếu đến từ Trung Quốc và Nga.

Wonsan Kalma được coi không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc vực dậy nền kinh tế đang gặp khó khăn của quốc gia bị trừng phạt này, mà còn là cách để tăng cường quan hệ với Nga - vốn đã trở nên gần gũi hơn sau khi Bình Nhưỡng hỗ trợ quân sự cho cuộc chiến của Nga ở Ukraine.

Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã được Triều Tiên mời đến thăm khu du lịch này trong chuyến thăm hồi tháng Bảy.

Ngoài trao đổi văn hóa và du lịch, Tiến sĩ Xuân Khang cho rằng ông Kim Jong-un và ông Tô Lâm có thể bàn về phát triển kinh tế.

"Đây là hai nền tảng chính của quan hệ Việt-Triều sau Chiến tranh Lạnh. Hai bên cũng sẽ nhấn mạnh vào quan hệ truyền thống giữa hai đảng, khi Triều Tiên và Việt Nam đều sẽ tổ chức đại hội đảng vào đầu năm sau," ông Khang nói.

Giáo sư Thayer cho rằng chương trình nghị sự sẽ rất chung chung, và cả hai bên sẽ nhấn mạnh về chủ nghĩa xã hội và con đường mỗi bên theo đuổi: chế độ Juche (Chủ thể) của Triều Tiên và con đường đổi mới của Việt Nam.

"Họ sẽ nói về hòa bình rộng lớn ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và các mối quan hệ. Nhưng nếu bạn xem lại mỗi lần có cuộc gặp gỡ, thì tất cả chỉ là những hy vọng và tuyên bố mang tính định hướng, rằng hai bên đồng ý nâng cao quan hệ – nhưng không có điều gì cụ thể được đưa ra," ông Thayer nhận định.

Cũng có ý kiến cho rằng Việt Nam có thể có các trao đổi quân sự với Triều Tiên, tìm hiểu về mô hình công nghiệp quốc phòng cũng như chương trình tên lửa tầm xa của nước này để hiện đại hóa kho vũ khí từ thời Liên Xô.

Nhưng theo Tiến sĩ Xuân Khang, hiện chưa có bất kì thông tin nào cho thấy Hà Nội đặt trọng tâm quan hệ vào lĩnh vực này do lo ngại lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc.

"Cần phải nhấn mạnh là Việt Nam sẽ không để tình đồng chí hai nước làm ảnh hưởng tới quan hệ với Liên Hợp Quốc, và lập luận này [cho rằng Việt Nam hợp tác về công nghiệp quốc phòng với Triều Tiên] cũng không có cơ sở khi Việt Nam có thể học hỏi trực tiếp từ Nga hay Ấn Độ, hai nước đã thành công hiện đại hóa kho vũ khí này," ông Khang lập luận.

Nhưng cũng theo ông, không thể hoàn toàn không tính đến trường hợp Việt Nam có hợp tác quân sự với Triều Tiên.

"Tất nhiên là hợp tác quân sự đó sẽ rất nhỏ lẻ, không có tính chất chiến lược, hay Việt Nam và Triều Tiên cũng sẽ không công bố cho thế giới là họ đang hợp tác quân sự," ông kết luận.

Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phan Văn Giang dự kiến cũng sẽ tham gia phái đoàn của ông Tô Lâm sang Bình Nhưỡng trong chuyến thăm sắp tới, hãng thông tấn Reuters dẫn lời một quan chức Việt Nam cho biết.

Theo BBC