Việt Nam có nên được vào Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc?

Khác với các năm trước, cuộc bầu cử năm nay "không có bất kỳ sự cạnh tranh nào trong cả năm nhóm khu vực, đồng nghĩa với việc mọi ứng cử viên gần như chắc chắn trúng cử, dù hồ sơ nhân quyền của họ rất yếu kém", theo tổ chức phi chính phủ United Nations Watch (UN Watch).

"Việt Nam thực sự là ứng cử viên tệ nhất có thể cho UNHRC vì nhiều lý do," ông Phil Robertson, Giám đốc Tổ chức Vận động Nhân quyền và Lao động châu Á (AHRLA), nói với BBC News Tiếng Việt hôm 13/10.

Ông Robertson nhận định rằng Việt Nam luôn "hai mặt" trong vấn đề nhân quyền. Một mặt thì nói "tôn trọng", nhưng thực tế lại "đàn áp có hệ thống" các tổ chức xã hội dân sự và những người bất đồng chính kiến ở mức độ "tồi tệ nhất trong khu vực".

Bà Patricia Gossman, Phó giám đốc khu vực châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch – HRW), hôm 13/10 gửi BBC News Tiếng Việt tuyên bố của tổ chức này.

Theo đó, HRW cho rằng Việt Nam "đang trên đà giành được ghế trong UNHRC, mặc dù hoàn toàn không đủ điều kiện," lý do là cuộc bỏ phiếu này "không có cạnh tranh".

Việt Nam nằm trong số 14 nước thành viên đang tái ứng cử nhiệm kỳ ba năm tại UNHRC gồm 47 thành viên.

"Các cuộc bỏ phiếu không có cạnh tranh của Liên Hợp Quốc cho phép những chính phủ vi phạm nhân quyền nghiêm trọng như Ai Cập và Việt Nam trở thành thành viên Hội đồng Nhân quyền, khiến hội đồng này trở thành trò cười," ông Louis Charbonneau, Giám đốc phụ trách Liên Hợp Quốc của HRW, đánh giá.

"Các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc cần chấm dứt việc dâng ghế trong Hội đồng cho những kẻ vi phạm nhân quyền hàng loạt một cách dễ dàng như vậy."

Việt Nam đã hai lần được bầu vào UNHRC, lần đầu vào năm 2013 (nhiệm kỳ 2014–2016), lần hai vào năm 2022 (nhiệm kỳ 2023-2025).

Năm nay, Việt Nam một lần nữa ứng cử cho nhiệm kỳ 2026-2028.

'Không đủ tiêu chuẩn'

Hôm 12/10, UN Watch đã phát đi thông cáo phản đối các ứng viên gồm Việt Nam, Pakistan, Ai Cập, Iraq và Angola.

UN Watch cho rằng các quốc gia này "không đủ tư cách" do hồ sơ nhân quyền yếu kém.

UN Watch cũng công bố Bảng xếp hạng các quốc gia ứng cử viên UNHRC (giai đoạn 2026-2028) như sau:

Có hai tiêu chí để đánh giá là Hồ sơ bảo vệ nhân quyền trong nước và Hồ sơ các nước này bỏ phiếu cho các nghị quyết nhân quyền tại Liên Hợp Quốc.

Việc đánh giá dựa trên Nghị quyết 60/251của UNGA, yêu cầu các thành viên của UNURC phải "duy trì các tiêu chuẩn cao nhất trong việc thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền" và "hợp tác đầy đủ với Hội đồng."

Báo cáo xếp hạng do liên minh gồm UN Watch (Thụy Sĩ), Human Rights Foundation (Mỹ) và Raoul Wallenberg Center for Human Rights (Canada) thực hiện.

Hồ sơ nhân quyền của Việt Nam

Về hồ sơ nhân quyền Việt Nam, HRW chỉ ra rằng "Đảng Cộng sản cầm quyền duy trì độc quyền chính trị và không cho phép bất kỳ thách thức nào đối với sự lãnh đạo của mình. Các quyền cơ bản bị hạn chế nghiêm trọng, bao gồm quyền tự do ngôn luận, tự do hội họp ôn hòa, tự do lập hội và tự do tôn giáo. Các nhà hoạt động nhân quyền và blogger phải đối mặt với sự đe dọa, quấy rối của công an, bị hạn chế đi lại, cũng như bị bắt giữ và giam giữ tùy tiện".

Tính đến thời điểm hiện tại, có khoảng hơn 170 tù nhân chính trị đang bị chính quyền Việt Nam giam giữ "chỉ vì họ đã thực thi các quyền cơ bản của mình," theo HRW.

Báo cáo của UN Watch và hai tổ chức liên minh nêu trường hợp Việt Nam bắt giữ blogger bất đồng chính kiến Nguyễn Lân Thắng với cáo buộc tuyên truyền chống nhà nước theo Điều 117 Bộ luật Hình sự.

Vụ bắt giữ này bị Nhóm Công tác của Liên Hợp Quốc về Giam giữ Tùy tiện, vào tháng 3/5/2025, đánh giá là "một hành vi giam giữ tùy tiện" dựa trên "một điều luật mơ hồ".

Vào tháng 2/2025, nhà hoạt động Nguyễn Văn Tráng đã điều trần tại Hội nghị Thượng đỉnh Geneva về Nhân quyền và Dân chủ, kể lại việc ông bị theo dõi, sách nhiễu và buộc thôi học đại học vì các hoạt động bênh vực nhân quyền. Cuối cùng, ông buộc phải trốn khỏi Việt Nam để tránh bị bắt.

Tại Hội nghị Geneva năm 2024, cựu tù nhân chính trị Nguyễn Tiến Trung đã kể lại việc ông và gia đình thường xuyên bị công an theo dõi, sách nhiễu do hoạt động vận động dân chủ, bản thân ông bị bỏ tù, trước khi được phóng thích sang Đức tị nạn.

Năm 2023, Tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RSF) xếp Việt Nam gần cuối bảng Chỉ số Tự do Báo chí (hạng 173/180), mô tả Việt Nam là "một trong những nhà tù lớn nhất thế giới dành cho các nhà báo".

Tổ chức Freedom House xếp Việt Nam vào danh sách các nước trên thế giới không có tự do biểu đạt năm 2024.

Việt Nam còn có lực lượng "chiến binh mạng" chuyên bảo vệ quan điểm của Đảng và tấn công những người bất đồng chính kiến.

Ngoài ra, Luật An ninh mạng năm 2019 cho phép chính phủ tự do truy cập dữ liệu người dùng internet, củng cố hơn nữa kiểm soát và giám sát trực tuyến đối với công dân, theo báo cáo của UN Watch và hai tổ chức liên minh.

Hồi tháng 8/2025, Cục Dân chủ, Nhân quyền và Lao động thuộc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã công bố Báo cáo nhân quyền Việt Nam thường niên 2024.

Báo cáo cho biết trong năm 2024 Việt Nam vẫn duy trì các vi phạm nghiêm trọng như tra tấn hoặc dùng nhục hình, giết người chưa qua xét xử, bóp nghẹt tự do báo chí, đàn áp xuyên quốc gia. Báo cáo này bị phía Việt Nam cho rằng "không khách quan".

Năm 2023, Mỹ cho hay tình hình nhân quyền tại Việt Nam "không có thay đổi đáng kể nào". Những vi phạm nghiêm trọng về quyền con người như chính quyền giết người trái luật hoặc tùy tiện; tra tấn; bắt và giam giữ người tùy tiện; bóp nghẹt tự do báo chí... vẫn diễn ra.

Năm 2022, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken tuyên bố đưa Việt Nam vào Danh sách Theo dõi Đặc biệt (Special Watch List) về vi phạm quyền tự do tôn giáo.

Về việc bỏ phiếu cho các nghị quyết của UNGA, theo báo cáo, với tư cách là thành viên UNURC, Việt Nam đã phản đối các nghị quyết lên tiếng bảo vệ nạn nhân của vi phạm nhân quyền ở Belarus, Burundi, Nicaragua và Venezuela; không ủng hộ các nghị quyết liên quan đến nạn nhân nhân quyền ở Eritrea; bỏ phiếu chống một nghị quyết bảo vệ nạn nhân nhân quyền ở Iran; bỏ phiếu trắng cho các nghị quyết liên quan đến nạn nhân ở Syria, Georgia và Ukraine.

Đặc biệt, năm 2022, Việt Nam hai lần bỏ phiếu trắng cho nghị quyết của UNGA lên án cuộc xâm lược của Nga đối với Ukraine và kêu gọi Nga rút quân khỏi Ukraine.

Cũng năm này, Việt Nam bỏ phiếu trắng cho nghị quyết yêu cầu bảo vệ dân thường Ukraine, và bỏ phiếu chống cho đề nghị trục xuất Nga khỏi UNHRC.

Ngoài ra, Việt Nam còn ủng hộ các nghị quyết đề cao những "quyền" mơ hồ như "quyền được hòa bình" lên trên các quyền con người được quốc tế công nhận, theo báo cáo.

'Cáo trông chuồng gà'

"Bầu chọn những kẻ vi phạm nhân quyền hàng loạt làm 'thẩm phán' của Liên Hợp Quốc về nhân quyền chẳng khác nào biến một băng nhóm phóng hỏa thành đội cứu hỏa," ông Hillel Neuer, Giám đốc điều hành của UN Watch, phát biểu.

"Đó sẽ là một cái tát vào mặt vô số nạn nhân của những hành vi vi phạm nhân quyền – bao gồm tù nhân chính trị, nhà báo bị đàn áp và trẻ em bị bóc lột lao động," ông Neuer nói thêm và nhấn mạnh rằng như vậy chẳng khác nào "cáo trông chuồng gà".

Ông Phil Robertson từ AHRLA thì cho hay ông đặc biệt lo ngại về việc "bộ máy đàn áp của Việt Nam đang thực sự nghiền nát các nhà hoạt động và gia đình họ bằng cách bỏ tù họ trong nhiều năm."

Mới đây, nhà hoạt động Trịnh Bá Phương bị tuyên mức án 11 năm tù giam với tội danh tuyên truyền chống nhà nước theo Điều 117 Bộ luật Hình sự Việt Nam 2005, trong khi vẫn đang thụ án tù 10 năm với cùng tội danh.

Bản án này đã vấp phải chỉ trích của nhiều tổ chức nhân quyền quốc tế.

Về cáo buộc bắt giữ người tùy tiện, tháng 8/2025, chính quyền Việt Nam đã bí mật bắt các ông Hồ Sỹ Quyết, Lý Quang Sơn và ba nhà hoạt động khác nhưng không hề thông báo cho gia đình họ.

Gia đình ông Hồ Sỹ Quyết nói với BBC News Tiếng Việt hôm 12/10 rằng họ đã lo lắng tột độ khi ông Quyết đột nhiên mất tích khi đi công tác ở TP Hồ Chí Minh vào ngày 18/8.

Phải đến ngày 13/9 gia đình mới được công an thông báo về lệnh tạm giam đối với ông Quyết, nhưng không nhận được một văn bản chính thức nào nói ông đang bị điều tra về tội gì.

Hộ chiếu của ông Quyết, của vợ và con trai ông đã bị công an địa phương tịch thu từ năm 2020, gia đình ông nói với BBC.

Bên cạnh đó, việc Đảng Cộng sản Việt Nam kiểm soát hoàn toàn hoạt động của tòa án cho thấy "luật pháp của Việt Nam rõ ràng vi phạm các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế," theo ông Phil Robertson.

Ông Phil Robertson cũng đề cập đến việc Việt Nam bóp nghẹt hoạt động xã hội dân sự và chính trị, đàn áp tự do ngôn luận trên mạng, mà theo ông là "giống hệt những gì đang diễn ra ở Trung Quốc".

Hồi tháng 7/2024, Chính phủ Việt Nam cho ban hành Chỉ thị mật số 24, trong đó có các nội dung như "không để hình thành tổ chức chính trị đối lập trong nước", "không để thành lập tổ chức của người lao động dưới hình thức dân tộc, tôn giáo"; "rà soát, xử lý kịp thời, nghiêm minh đối với các tổ chức của người lao động thành lập và hoạt động không đúng pháp luật."

Dự án 88 - tổ chức phi chính phủ quốc tế về vận động nhân quyền cho Việt Nam - nhận định rằng "nếu được thực hiện, chỉ thị này sẽ dẫn đến vi phạm có hệ thống và nghiêm trọng nhân quyền, bao gồm quyền nhóm họp, tự do ngôn luận, tự do báo chí, và tự do đi lại, giết chết các tổ chức xã hội dân sự."

Ông Phil Robertson cho rằng mục đích gia nhập UNHRC của Việt Nam là "không thành tâm và cũng không cam kết bảo vệ nhân quyền", khi Hà Nội cũng "đang hợp tác chặt chẽ với Trung Quốc, Cuba, Venezuela, Ai Cập và các nước độc đảng khác".

Kêu gọi cải cách hệ thống bầu cử của UNHRC

Hiện nay, 56% thành viên của UNHRC là các quốc gia không có nền dân chủ, bao gồm Trung Quốc, Cuba, Qatar, Cộng hòa Dân chủ Congo, Sudan, Burundi, Somalia và Việt Nam, theo UN Watch.

Tuần trước, các nhà hoạt động đã bày tỏ phẫn nộ khi đại diện của Iran và Trung Quốc được bổ nhiệm vào Ủy ban tư vấn gồm 18 chuyên gia của UNHRC.

"Việc thiếu cạnh tranh trong năm nay làm suy yếu chính nền tảng và ý nghĩa của việc tổ chức bầu cử," ông Neuer của UN Watch nhận định.

"Chúng tôi kêu gọi Pháp, Đức, Anh, Mỹ và các nền dân chủ khác công khai tuyên bố rằng họ sẽ không bỏ phiếu cho Pakistan, Ai Cập, Iraq, Việt Nam và Angola – những quốc gia bị đánh giá là không đủ tiêu chuẩn tham gia UNHRC. Cho đến nay, ít nhất là trong công khai, họ vẫn im lặng."

Hiện UN Watch đang đề xuất một cuộc cải cách lớn đối với hệ thống bầu cử của UNHRC.

"Nếu chính các nền dân chủ vẫn tiếp tục phớt lờ các tiêu chí bầu chọn bằng cách bỏ phiếu cho những quốc gia vi phạm nhân quyền," ông Neuer nói, "thì chúng ta nên hủy bỏ toàn bộ hệ thống bầu cử và cho phép mọi quốc gia trở thành thành viên, giống như Ủy ban Nhân quyền của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Khi đó, các quốc gia phi dân chủ sẽ không còn có thể dùng việc trúng cử vào Hội đồng Nhân quyền để che đậy những vi phạm của chế độ mình."

"Thật đáng tiếc," ông Neuer nói thêm, "Liên minh châu Âu vẫn chưa lên tiếng về những ứng cử viên đầy đạo đức giả này, vốn chỉ làm suy yếu uy tín và hiệu quả của hệ thống nhân quyền Liên Hợp Quốc. Bằng việc làm ngơ để những kẻ vi phạm nhân quyền dễ dàng gia nhập và thao túng hội đồng, các nền dân chủ hàng đầu đang đồng lõa trong sự suy đồi đạo đức của tổ chức quốc tế này."

Chính phủ Việt Nam nói gì?

Phát biểu tại Lễ công bố Việt Nam tái ứng cử vào Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2026-2028 vào ngày 12/12/2024 tại New YorYork, Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt đã "đề nghị các nước tiếp tục ủng hộ" Hà Nội, theo thông tin từ Chính phủ Việt Nam.

Ông Việt khẳng định trong nhiệm kỳ 2023-2025, "Việt Nam đã đẩy mạnh các ưu tiên về bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương, thúc đẩy bình đẳng giới, quyền lao động, quyền được chăm sóc sức khỏe, quyền giáo dục", "đồng thời chủ trì các nghị quyết về Kỷ niệm 75 năm Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền (UDHR) và 30 năm Tuyên bố và Chương trình hành động Viên (VDPA) và về Biến đổi khí hậu và quyền con người, ghi đậm dấu ấn Việt Nam tại cơ quan chính của Liên Hợp Quốc về bảo vệ quyền con người".

Về mặt kinh tế, ông Đỗ Hùng Việt nói rằng Việt Nam đã đạt các thành tựu "vượt bậc" sau 40 năm đổi mới là nhờ "kết quả của chủ trương đặt con người vào trung tâm của mọi chính sách phát triển", "thúc đẩy các quyền con người một cách toàn diện, từ các quyền dân sự và chính trị, đến các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa..."

Ông Việt cũng hứa nếu trúng cử Việt Nam sẽ tiếp tục "bảo đảm ngày càng tốt hơn việc thụ hưởng quyền con người của mọi người dân trên toàn thế giới".

Theo BBC