Ngôi sao Vương Đình Huệ: từ hào quang đến bóng tối hậu trường

Công chúng đã một thời gian không còn thấy ông Vương Đình Huệ điều hành các phiên họp Quốc hội quan trọng như thế nữa, và ông này cũng đã khuất khỏi ánh đèn sân khấu cho dù được đánh giá cao hơn ông Tô Lâm trong việc kế nhiệm chức tổng bí thư của ông Nguyễn Phú Trọng.

Hình ảnh này đang phản ánh một cục diện định hình nền chính trị Việt Nam trước thềm Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14, dự kiến diễn ra đầu năm 2026, nơi các đại biểu sẽ bầu ra một dàn lãnh đạo mới.

Cựu Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ từng được xem là người có khả năng kế nhiệm cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Tuy nhiên, ông bất ngờ xin rút khỏi chính trường và vẫn hứng chịu tai tiếng khi trở thành nhân vật đầu tiên trong Tứ Trụ bị kỷ luật.

Theo các nhà quan sát chính trị Việt Nam, tổng bí thư Đảng Cộng sản có trách nhiệm đề cử người kế nhiệm. Vào thời điểm ông Nguyễn Phú Trọng thường xuyên vắng mặt trong nhiều sự kiện ngoại giao quan trọng vào khoảng đầu tháng 1/2024, đã có những đồn đoán về sức khỏe ông và việc ai sẽ là người được chọn làm tổng bí thư kế tiếp.

Giáo sư Carl Thayer từ Đại học News South Wales của Úc nói với BBC News Tiếng Việt ngày 11/6 rằng, khi đó ông đã suy đoán về một ứng viên sáng giá nhất.

Vị chuyên gia này dựa trên các tiêu chí: độ tuổi, thâm niên và cấp bậc trong Đảng cùng với quê quán.

“Đến thời điểm Đại hội 14, ông Huệ sẽ 69 tuổi và vì vậy cần được xét trường hợp đặc biệt. Ông được bầu vào Bộ Chính trị từ Đại hội 12, tức đạt đủ yêu cầu tối thiểu là làm trọn một nhiệm kỳ Bộ Chính trị trở lên. Khi đó, tôi viết rằng nếu ông Trọng lâm bệnh và không thể tiếp tục công việc thì "ông Huệ là lựa chọn hợp lý để giữ vai trò tạm quyền - đảm nhận vị trí của ông Trọng cho đến Đại hội 14", ông Thayer nói.

Trong hệ thống thứ bậc chính trị do Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền, tổng bí thư là nhân vật số một, sau đó lần lượt là chủ tịch nước, thủ tướng và chủ tịch Quốc hội, bộ tứ được gọi là "lãnh đạo chủ chốt".

Đã từng có những thông tin cho rằng ông Nguyễn Phú Trọng sẽ chọn chủ tịch nước Võ Văn Thưởng - nhân vật trẻ nhất trong Bộ Chính trị, làm người kế nhiệm.

Nhưng sự nghiệp chính trị của ông Thưởng chấm dứt khi ông từ chức vào tháng 3/2024, và do đó, ông Vương Đình Huệ trở thành tâm điểm, nổi bật hơn hẳn ông Tô Lâm - người khi đó là Bộ trưởng Bộ Công an.

Thế nhưng chỉ chừng một tháng sau, chính trường Việt Nam rung chuyển khi ông Huệ nối tiếp ông Thưởng đột ngột xin từ chức và được Đảng đồng ý "cho thôi".

Không những thế, ông Huệ còn bị kỷ luật "Cảnh cáo" vào tháng 11/2024 và mới đây còn bị "điểm danh" một cách gián tiếp trong kết luận điều tra của Bộ Công an về vụ án xảy ra tại Tập đoàn Thuận An.

Chuyện gì đã xảy ra với ông Huệ?

'Ngôi sao sáng' Vương Đình Huệ

Từng được truyền thông trong nước mô tả về một tuổi thơ dữ dội, rằng thời thơ ấu ham học đến nỗi khi đèn hết dầu thì học dưới ánh đèn đom đóm, ông Vương Đình Huệ đi lên bằng thực lực, trở thành giáo sư kinh tế, rồi vụt sáng trở thành ngôi sao trên chính trường khi lần lượt kinh qua các chức vụ như Tổng kiểm toán Nhà nước, bộ trưởng Tài chính, phó thủ tướng, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, bí thư Hà Nội rồi chủ tịch Quốc hội.

Xét con đường thăng tiến của ông Huệ, có thể nhận thấy ông có một số nét tương đồng với cựu Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng. Cả hai cùng quê Nghệ An, đều có học vị tiến sĩ kinh tế, đều kinh qua một số chức vụ quan trọng bao gồm: bộ trưởng tài chính, phó thủ tướng trước khi được vào Tứ Trụ với vị trí chủ tịch Quốc hội.

Tại Đại hội 12, ông Nguyễn Sinh Hùng không thể tiếp tục thăng tiến lên vị trí tổng bí thư vì giới hạn về tuổi tác do đã 70 tuổi, thay vào đó ông về hưu.

Nhưng ông Huệ dường như không muốn đi con đường đó, và càng không muốn dừng lại vị trí chủ tịch Quốc hội khi hai vị tiền nhiệm của mình gần nhất là là Nông Đức Mạnh và Nguyễn Phú Trọng đều đi lên làm tổng bí thư.

Chính vì thế, từ khi được bầu làm Chủ tịch Quốc hội từ năm 2021, ông Huệ nắm giữ một vị trí là bàn đạp cho chức vụ tổng bí thư Đảng Cộng sản.

Ông cũng được xem là một trong những nhà kỹ trị hiếm hoi trong dàn lãnh đạo lúc bấy giờ - những người vốn "hồng" hơn "chuyên".

Với tất cả những lợi thế kể trên, ông Vương Đình Huệ từng được xem là đối thủ nặng ký đối với những chính trị gia có tham vọng chạy đua vào vị trí tổng bí thư khi ông Trọng vắng mặt tại nhiều sự kiện quan trọng vào tháng 1/2024.

Vào thời điểm trước tháng 4/2024, ông Huệ vẫn được giới quan sát đánh giá là "ứng viên sáng giá nhất để kế nhiệm ông Nguyễn Phú Trọng."

Sau khi ông Võ Văn Thưởng mất chức, ông Thayer viết rằng nếu ông Trọng rời chính trường tại Đại hội 14 thì có tổng cộng 10 ủy viên Bộ Chính trị đương nhiệm khi đó sẽ trên 65 tuổi vào thời điểm diễn ra đại hội. Như vậy, tất cả cần được xét là trường hợp đặc biệt để được chọn làm lãnh đạo mới của Đảng.

Theo quan sát của giáo sư Thayer, việc lựa chọn lãnh đạo Đảng trong các kỳ đại hội là một quá trình thương lượng và thỏa hiệp giữa hai cánh mà ông gọi là cánh Đảng và cánh Chính quyền trong bộ máy lãnh đạo quốc gia.

Theo vị giáo sư này, mỗi cánh có những nhóm lợi ích hoặc phe phái riêng xoay quanh các cá nhân có ảnh hưởng.

Nhà quan sát chính trị Việt Nam cho rằng yếu tố then chốt quyết định quá trình chuyển giao quyền lực ở Việt Nam nằm ở khả năng của tổng bí thư, tức là ông Nguyễn Phú Trọng, trong việc đạt được sự đồng thuận giữa các ủy viên Trung ương về người kế nhiệm, nhất là sau khi ông Thưởng đã rời chính trường.

"Nếu ông Trọng không thể đạt được sự đồng thuận [về người kế nhiệm] hoặc trở nên mất khả năng điều hành, thì tình trạng mất quyền lực của ông sẽ tạo động lực cho cánh 'chính quyền' tìm kiếm một lựa chọn thay thế cho Tô Lâm, chẳng hạn như Vương Đình Huệ," ông Thayer nhắc lại về thế giằng co quyền lực thời điểm ông Thưởng mất chức.

"Tôi nhận định rằng: ông Huệ có vẻ là người hội đủ điều kiện nhất vì hai tổng bí thư tiền nhiệm - ông Nông Đức Mạnh và ông Nguyễn Phú Trọng - đều từng giữ chức chủ tịch Quốc hội trước khi trở thành Tổng Bí thư," ông Thayer nói.

Vào tháng 10/2023, trong một cuộc bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh do Quốc hội bầu, phê chuẩn, ông Huệ đạt kết quả cao khi đứng thứ hai về số phiếu “tín nhiệm cao” với 437 phiếu, và chỉ có 11 phiếu “tín nhiệm thấp”.

Còn ông Tô Lâm chỉ có 329 phiếu “tín nhiệm cao” trong khi nhận về tới 43 phiếu “tín nhiệm thấp”.

Như vậy, ông Huệ - người đã có chân trong Tứ Trụ lúc bấy giờ thực sự là một đối thủ nặng ký đối với ông Tô Lâm - người khi đó là bộ trưởng Công an.

Cú 'ngã ngựa' của ông Huệ

Thế nhưng, diễn biến bất ngờ đã xảy ra. Ngày 22/4/2024, Bộ Công an thông báo khởi tố và bắt giam ông Phạm Thái Hà - phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, trợ lý Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ về tội “lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi”.

Việc bắt người trợ lý thân cận trong khoảng 20 năm của ông Vương Đình Huệ được cho là đã dẫn đến sự kiện vào ngày 26/4/2024, Chủ tịch Quốc hội được Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đồng ý cho thôi các chức vụ trong Đảng.

"Sau khi ông Huệ thất thế, ông Tô Lâm trở thành 'người cuối cùng trụ lại'. Dù có thể lập luận rằng ông Tô Lâm có động cơ loại bỏ các đối thủ, nhưng quyết định yêu cầu ông Thưởng và sau đó là ông Huệ từ chức là do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đưa ra cùng với sự đồng thuận của Bộ Chính trị và Ban Bí thư. Trên giường bệnh, ông Trọng đã chọn ông Tô Lâm làm người kế nhiệm. Quyết định này sau đó đã được Ban Chấp hành Trung ương thông qua," ông Thayer nói với BBC News Tiếng Việt.

Trong suốt thời kỳ tại vị của mình, ông Nguyễn Phú Trọng nổi tiếng với chiến dịch chống tham nhũng, hay còn gọi là “chiến dịch đốt lò" mà kết quả là hàng loạt các quan chức cấp cao, kể cả những ứng viên sáng giá để kế thừa chức vụ tổng bí thư như ông Huệ, ông Thưởng, cũng "hóa củi".

Theo Giáo sư Carl Thayer, trong quá trình triển khai chiến dịch chống tham nhũng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đưa ra một hình thức mới là cho phép cán bộ tự nhận trách nhiệm, sai phạm và công khai "xin thôi".

Hình thức này được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng diễn giải trong một cuộc tiếp xúc cử tri vào tháng 5/2023 và được coi là "một điểm mới":

"Nếu đã vi phạm, thấy tay nhúng chàm rồi, tốt nhất xin thôi.

"Đã không xứng đáng thì thôi từ chức đi, đó là nhân đạo, nhân ái, nhân tình. Rút lui trong danh dự là tốt nhất. Gần đây rất nhiều trường hợp và còn nữa, các đồng chí cứ chờ xem," Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh.

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ là những lãnh đạo đã chọn phương án này - cách mà dư luận thường gọi là hình thức "hạ cánh an toàn".

Tuy nhiên, sau khi ông Tô Lâm lên nắm quyền, việc hạ cánh theo hình thức trên dường như không còn an toàn nữa.

Một số cán bộ cấp cao trong Đảng dường như cảm thấy việc cho thôi không phải là một hình thức kỷ luật, rằng điều đó là chưa đủ, và yêu cầu kỷ luật Đảng cần phải được thực thi, và tước bỏ mọi chức danh của cá nhân đó, theo quan sát của ông Thayer.

Cụ thể, tháng 11/2024, chừng bảy tháng sau khi đã rút lui khỏi ánh đèn sân khấu chính trị, ông Vương Đình Huệ một lần nữa nổi bật trên truyền thông khi bị Bộ Chính trị cảnh cáo.

Trong cuộc tiếp xúc cử tri ở Hà Nội ngày 3/12/2024 với tư cách là đại biểu Quốc hội, Tổng Bí thư Tô Lâm nói rằng lần đầu tiên, Bộ Chính trị xử lý kỷ luật cảnh cáo đối với "lãnh đạo chủ chốt" của Đảng, ám chỉ ông Vương Đình Huệ.

Giáo sư Carl Thayer nhận định rằng với án kỷ luật này, ông Huệ sẽ không thể tham gia Đại hội Đảng các cấp sắp tới, dù ở vai trò đại biểu hay ứng viên.

Bên cạnh đó, việc trở thành Tứ Trụ đầu tiên nhận kỷ luật Đảng sau khi đã rút lui cũng khiến cho hình ảnh của ông trước công chúng cũng bị đánh mất. Ông Huệ đã không được nhìn thấy xuất hiện trong một số sự kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước, mà gần đây nhất là quốc tang của cố Chủ tịch nước Trần Đức Lương.

Điều đáng nói hơn, việc bị "điểm danh" một cách gián tiếp trong kết luận điều tra của Bộ Công an trong vụ án xảy ra tại Thuận An cũng cho thấy ông có thể phải đối mặt với những rắc rối lớn hơn trong thời gian tới.

Thông điệp không 'hành chính hóa' Quốc hội

Kể từ khi đảm nhận cương vị Tổng Bí thư, ông Tô Lâm liên tục nhấn mạnh thông điệp trong các bài phát biểu khai mạc các kỳ họp Quốc hội rằng "không hành chính hóa Quốc hội".

Người đứng đầu Đảng Cộng sản còn đặc biệt nhắc nhở vai trò của các đại biểu Quốc hội "phải đúng vai, thuộc bài" đồng thời cần phân định rõ chức năng, nhiệm vụ và mối quan hệ giữa các cơ quan, đặc biệt là giữa các cơ quan của Quốc hội và Chính phủ.

Thông điệp này được đưa ra trong bối cảnh một số nhà quan sát cho rằng trong thời kỳ giữ chức Chủ tịch Quốc hội, ông Vương Đình Huệ đã nỗ lực đưa Quốc hội trở thành một cơ quan quyền lực thực sự.

Sự xông xáo của ông Huệ có thể được nhìn thấy rõ trong thời kỳ dịch Covid-19 qua việc tham gia ngoại giao vaccine.

Chuyến công tại ba nước châu Âu của ông Huệ vào tháng 9/2021 được đánh giá là "thành công", khi ông được truyền thông mô tả là "lãnh đạo chủ chốt" chứng kiến lễ bàn giao vaccine, vật tư và thiết bị y tế cho Bộ Y tế Việt Nam ngay sau khi đặt chân xuống sân bay.

Cùng với đó là việc đẩy mạnh vai trò của Kiểm toán Nhà nước, hay thành lập Truyền hình Quốc hội cùng hàng loạt hoạt động khác.

Một số nhà quan sát cho rằng ông Vương Đình Huệ đang đẩy mạnh hành chính hóa hoạt động của quốc hội, khiến cho ở Việt Nam đang có hai chính phủ, một của ông Phạm Minh Chính và một của ông Vương Đình Huệ, cùng cạnh tranh nhau.

Nhận xét về quyền lực của Quốc hội dưới thời ông Vương Đình Huệ, Giáo sư Carl Thayer cho rằng quyền lực đó là di sản của ông Nguyễn Phú Trọng thời ông Trọng giữ chức chủ tịch Quốc hội.

Theo vị giáo sư này, vai trò lập pháp của Quốc hội đã được tăng cường thông qua việc sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Những sửa đổi năm 2015 đã trao thêm quyền cho các chủ nhiệm ủy ban, các ủy viên thường trực và đại biểu chuyên trách, đặc biệt trong việc định hình chính sách lập pháp và giám sát chặt chẽ hơn đối với chính phủ.

"Khi ông Tô Lâm trở thành nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản, chương trình cải cách bộ máy chính trị của ông đã đảo ngược di sản này của ông Trọng. Ông Tô Lâm khởi xướng các chỉ thị của Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương nhằm tinh giản và tái cơ cấu Quốc hội, thông qua việc giải thể, sáp nhập các ủy ban, đồng thời giảm quyền của các chủ nhiệm và ủy viên thường trực", ông Thayer nhận định với BBC.

Theo BBC