Bà Paetongtarn bị đình chỉ chức vụ, dấu chấm hết cho gia tộc Shinawatra?

Các thẩm phán Tòa án Hiến pháp đã bỏ phiếu 9-0 để chấp nhận cân nhắc đơn kiến nghị bãi nhiệm của các thượng nghị sĩ và bỏ phiếu với tỷ lệ 7-2 để đình chỉ chức vụ của bà Paetongtarn.

Hiện bà Paetongtarn vẫn tạm thời giữ vai trò bộ trưởng Văn hóa trong chính phủ liên minh – chức vụ kiêm nhiệm đã được nhà vua phê chuẩn chỉ vài giờ trước khi tòa ra phán quyết.

Tiến sĩ Pavin Chachavalpongpun, nhà nghiên cứu về chính trị và quan hệ quốc tế tại Viện nghiên cứu về Đông Nam Á thuộc Đại học Kyoto ở Nhật Bản, trả lời BBC News Tiếng Việt ngày 1/7:

"Quyết định này cho thấy Tòa án Hiến pháp sẵn sàng kiểm soát mạng lưới quyền lực của gia tộc Shinawatra một lần nữa. Nó chắc chắn mở đường cho việc bà Paetongtarn bị phế truất trong tương lai.

"Việc được Hoàng gia phê chuẩn nội các mới giúp Pheu Thai có thêm chút thời gian để thở, nhưng sức khỏe đảng này hiện đang rất mong manh. Pheu Thai đã đánh mất định hướng rõ ràng và đối mặt với sự bất mãn ngày càng tăng từ cả cử tri lẫn các phe phái trong liên minh. Nếu bà Paetongtarn bị phế truất, Pheu Thai có thể sẽ gặp khó trong việc duy trì đoàn kết nội bộ," ông Pavin nhận định.

Nhà báo Pravit Rojanaphruk - cây bút chuyên mục của tờ Khaosod English - nhận định với BBC News Tiếng Việt rằng những ngày tại vị của bà Paetongtarn "đang đếm ngược" sau khi Tòa án Hiến pháp đã bỏ phiếu với tỷ lệ 7-2 để đình chỉ chức vụ bà.

"Điều này đồng nghĩa với khả năng cao rằng ít nhất 5 trong số 9 thẩm phán của tòa sẽ tuyên bà có tội trong khoảng một tháng tới," ông nói.

Dấu chấm hết của gia tộc Shinawatra?

Phán quyết của Tòa án Hiến pháp ngày 1/7 là đòn giáng trí mạng vào uy tín vốn đã bị tổn hại nặng nề của bà Paetongtarn sau vụ rò rỉ đoạn ghi âm cuộc trò chuyện với ông Hun Sen.

Một cuộc khảo sát dư luận theo quý ‌‎do Viện Phát triển Quốc gia (NIDA) trên toàn quốc từ ngày 19 - 25/6 cho thấy các chỉ số đáng quan ngại cho bà Paetongtarn. Theo đó, tỷ lệ ủng hộ bà đã giảm xuống còn 9,2%, so với con số 30,9% hồi tháng Ba.

Các cuộc biểu tình lớn nổ ra ở thủ đô Bangkok vào ngày thứ Bảy của hai tuần vừa rồi (21 và 28/6) với các biểu ngữ cáo buộc nữ thủ tướng "bán nước", "phản quốc", và yêu cầu "hãy từ chức", với gần 10.000 tham gia đã minh họa sự phẫn nộ của công chúng nhằm vào bà Paetongtarn.

Cha bà Paetongtarn - ông Thaksin - bị đảo chính vào năm 2006. Cô ruột của bà Paetongtarn - bà Yingluck - bị tòa án luận tội và bị đảo chính vào năm 2014.

Là người thứ ba trong gia tộc Shinawatra giữ chức thủ tướng, bà Paetongtarn dường như theo chân cha và cô của mình: đứt gánh giữa đường!

"Các cuộc thăm dò gần đây cho thấy mức độ ủng hộ dành cho Đảng Pheu Thai, bao gồm cả bà Paetongtarn, đã sụt giảm đáng kể. Điều này đồng nghĩa với việc đảng có thể sẽ cố gắng duy trì quyền lực được chừng nào hay chừng đó để kịp thực hiện một số chính sách kinh tế và mang lại lợi ích cho người dân trước cuộc bầu cử tiếp theo.

"Tuy nhiên, các đảng trong liên minh còn lại có thể sẽ sớm rút lui, đặc biệt nếu tòa tuyên bố bà Paetongtarn vi phạm đạo đức. Các cuộc biểu tình chống chính phủ trên đường phố, nguy cơ đảo chính quân sự, đàm phán thuế quan với Mỹ còn dang dở, cùng với căng thẳng biên giới Thái Lan – Campuchia chưa được giải quyết sẽ tiếp tục là những thách thức lớn với chính phủ trong những ngày và tuần tới.

"Đây có thể được xem là những bước đầu đặt dấu chấm hết cho một chính phủ Shinawatra nữa, sau Thaksin và Yingluck," nhà báo Pravit nói.

Bà Paetongtarn có 15 ngày để kháng cáo. Tuy nhiên, việc bà bị đình chỉ chức nếu càng kéo dài thì ghế thủ tướng của bà càng lung lay và càng vấp phải nhiều trở ngại trong việc khôi phục hình ảnh, uy tín cá nhân.

Và sự sụp đổ sắp tới có thể không chỉ xảy ra với cá nhân bà mà còn với cả gia tộc Shinawatra giàu có và quyền lực bậc nhất ở Thái Lan.

Trong gần 20 năm sau cuộc đảo chính lật đổ Thủ tướng Thaksin Shinawatra (tháng 9/2006), gia tộc này đã có thêm hai đời thủ tướng khác là bà Yingluck và bà Paetongtarn. Đó là chưa kể Somchai Wongsawat (em rể ông Thaksin), người từng làm thủ tướng trong thời gian ngắn vào năm 2008.

Điều đó cho thấy, dù bị lật đổ, gia tộc Shinawatra vẫn không ngừng trỗi dậy.

Thế nhưng hiện tại, không chỉ bà Paetongtarn rơi vào thế chật vật mà người cha quyền lực của bà - Thaksin - cũng đang đối mặt với hai phiên tòa khác nhau trong tháng 7 này, theo Reuters.

Tỷ phú Thaksin đang có phiên điều trần đầu tiên tại Tòa Hình sự Bangkok vào ngày 1/7 trong một vụ án liên quan đến cáo buộc ông đã xúc phạm Hoàng gia.

Ông Thaksin phủ nhận các cáo buộc và nhiều lần tuyên bố trung thành với Hoàng gia. Vụ việc bắt nguồn từ một cuộc phỏng vấn truyền thông mà ông Thaksin thực hiện khi đang sống lưu vong vào năm 2015.

"Các cáo buộc hiện nay càng khiến gia tộc Shinawatra suy yếu hơn. Cam kết trung thành với Hoàng gia của ông Thaksin có thể là nỗ lực nhằm bảo vệ vị thế cho gia đình mình, nhưng điều đó không thể xua tan mối nghi ngờ từ công chúng hay sự phản đối từ giới tinh hoa. Kỷ nguyên thống trị của gia tộc này dường như đang đi đến hồi kết," Tiến sĩ Pavin Chachavalpongpun nói.

Thấy gì từ phán quyết của tòa?

Trả lời báo chí sau khi bị đình chỉ, bà Paetongtarn tái khẳng định thành ý của bản thân liên quan đến đoạn ghi âm bị rò rỉ là "hơn 100%" vì đất nước, vì chủ quyền quốc gia. Hiện bà có 15 ngày để kháng cáo và ông Suriya Jungrungruangkit - Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Giao thông Vận tải - đang làm quyền thủ tướng.

Một điều mà nhiều nhà phân tích chính trị chỉ ra là vai trò của Tòa án Hiến pháp trong cuộc cạnh tranh quyền lực. Với phán quyết của tòa án, một thủ tướng có thể dễ dàng bị đình chỉ chức vụ. Điều này làm dấy lên mối lo lắng về một nền dân chủ thực thụ.

Bởi lẽ, với những gì đang diễn ra, Tòa án Hiến pháp có thể trở thành một công cụ chính trị và phe phái nào kiểm soát được thiết chế này thì đồng nghĩa với kiểm soát quyền lực vượt trên ý chí của người dân.

Tiến sĩ Pavin Chachavalpongpun nhận định: "Bà Paetongtarn bị đỉnh chỉ phản ánh vai trò vượt quá giới hạn của Tòa án Hiến pháp trong cấu trúc quyền lực của Thái Lan - hoạt động gần như một 'trọng tài chính trị', liên tục can thiệp để định hình ai là người cầm quyền.

"Đây là dấu hiệu cho thấy một lỗ hổng nghiêm trọng trong nền dân chủ của Thái Lan, nơi các cơ quan không do dân bầu vẫn nắm quyền phủ quyết đối với các chính phủ do dân bầu lên."

Ông Titipol Phakdeewanich - giảng viên khoa học chính trị tại Đại học Ubon Ratchathani - nói rằng quyết định của tòa đã trở thành một mô thức quen thuộc trong chính trường Thái Lan, thành một phần của văn hóa chính trị nhưng đó không phải là cách mà một tiến trình chính trị đúng nghĩa nên vận hành.

"Việc đình chỉ chức vụ của thủ tướng theo lệnh của tòa lẽ ra không nên xảy ra, nhưng phần lớn người dân lại thấy điều đó có tính chính danh vì đoạn ghi âm bị rò rỉ thực sự khiến công chúng nghi ngờ liệu nữ thủ tướng có đang thực sự bảo vệ lợi ích quốc gia hay không.

"Những tâm lý này sau đó trở thành cái cớ cho một quyết định mang tính chính trị. Đó là một bước thụt lùi đáng buồn cho tiến trình dân chủ ở Thái Lan. Giá như thủ tướng tự nguyện từ chức, điều đó có thể tạo nên một nền văn hóa chính trị mới nhưng những người đang nắm quyền thì vốn luôn tìm cách níu giữ quyền lực."

Ông Titipol cảnh báo nếu không sửa đổi hiến pháp, chuyện này sẽ còn tiếp diễn. "Sửa đổi hiến pháp là con đường dân chủ duy nhất có thể phá vỡ mô hình này. Đó là hy vọng cuối cùng để nền dân chủ Thái Lan có thể tiến về phía trước," ông nói.

Trong vòng khoảng 10 năm qua, Tòa án Hiến pháp Thái Lan đã định đoạt số phận của nhiều thủ tướng. Cụ thể là vào năm 2014, tòa đã phế truất bà Yingluck Shinawatra, tới năm 2022, tòa đã tạm đình chỉ chức vụ thủ tướng của ông Prayut Chan-o-cha và chỉ mới hồi tháng 8/2024, Thủ tướng Srettha Thavisin cũng bị tòa bãi nhiệm.

Phóng viên thường trú ở Thái Lan của BBC, Jonathan Head, nói rằng thỏa thuận chính trị mà ông Thaksin đạt được với những đối thủ theo chủ nghĩa bảo hoàng hai năm trước đã cho phép ông trở về Thái Lan và mở đường cho đảng của ông thành lập liên minh.

"Nhưng hóa ra đó chỉ là một thỏa hiệp trống rỗng. Như trong quá khứ, Tòa án Hiến pháp vốn nổi tiếng bảo thủ và thường xuyên can thiệp đã cho thấy họ sẵn sàng giải tán các chính phủ được bầu với đủ loại cớ.

"Tuy nhiên, bài học thực sự từ phán quyết mới nhất của tòa đối với con gái ông chính là: ở Thái Lan, các đảng chính trị - dù thắng áp đảo tại thùng phiếu - vẫn chỉ có thể cầm quyền khi được các tòa án quyền lực cho phép. Những tòa án này đã nhiều lần can thiệp, với mức độ quyết liệt chẳng kém gì quân đội khi đảo chính, để định đoạt ai sẽ là người điều hành đất nước," ông Head nói.

Theo BBC