Bộ Công an muốn cấm Telegram để chống tội phạm hay để kiểm soát thông tin?

Theo ghi nhận của BBC News Tiếng Việt, tuần qua, một số người dùng không nhận được mã OTP (mật khẩu dùng một lần) thông qua tin nhắn điện thoại để kích hoạt ứng dụng. Những người đã cài Telegram thì thấy trạng thái "đang kết nối" trên ứng dụng điện thoại và máy tính nhưng không nhận được tin nhắn mới.

Một số người dùng Telegram đã chuyển sang các ứng dụng khác như Signal, WhatsApp…

Quản trị viên của một nhóm hơn 20.000 thành viên trên Telegram nói với BBC rằng họ đang tính chuyển cả cộng đồng này sang Discord, một nền tảng trò chuyện thường được các game thủ sử dụng.

Tuy bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm, vị này cho rằng chính sách này ''cũng đúng thôi vì Telegram không chịu hợp tác, vì tội phạm Việt Nam trên đó nhiều.''

''Thông tin tiêu cực cũng nhiều. Tiêu cực ở đây là nội dung mô tả việc lạm dụng tình dục đối với trẻ em (CSAM), phần mềm độc hại, ma túy, cần sa, mua bán dữ liệu. Mà Telegram không chịu phối hợp thì việc chặn tôi nghĩ cũng là điều nên làm để tạo áp lực cho Telegram phải phối hợp,'' người này nói với BBC trong điều kiện ẩn danh.

Theo Tiến sĩ Lâm Vũ, nhà phân tích chính sách và nhà nghiên cứu chuyên về Đông Nam Á, đằng sau "có những tính toán sâu xa hơn".

"Việc chính quyền Việt Nam thường xuyên viện dẫn 'an ninh quốc gia' như một lý do bao trùm cho kiểm duyệt trực tuyến cũng cần được xem xét một cách nghiêm túc," ông nêu trong bài viết đăng ngày 2/6 trên trang The Diplomat.

Hôm 23/5, truyền thông Việt Nam cho biết Cục Viễn thông (Bộ Khoa học và Công nghệ) yêu cầu các công ty viễn thông thực hiện các biện pháp chặn Telegram và báo cáo kết quả trước ngày 2/6.

Phản hồi với hãng tin Reuters vào ngày 23/5, Telegram gọi động thái quyết liệt chặn ứng dụng này của Việt Nam là "bất ngờ" và cho biết công ty "đã phản hồi các yêu cầu pháp lý từ phía Việt Nam đúng thời hạn".

Một quan chức Bộ Khoa học và Công nghệ nói với Reuters rằng nguyên nhân cho động thái của Bộ Công an là do Telegram không chia sẻ dữ liệu người dùng với chính phủ khi được yêu cầu trong quá trình điều tra hình sự.

Trong khi đó, hôm 30/5, trang web chính thức của Công an Hưng Yên dẫn bài viết của ông Tống Đại Nghĩa thuộc Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao cho biết Telegram "không hợp tác với cơ quan chức năng Việt Nam trong việc giám sát, loại bỏ, ngăn chặn thông tin dịch vụ, ứng dụng vi phạm pháp luật, đã vi phạm Nghị định 147/2024/NĐ-CP''.

Ông Nghĩa nói thêm rằng Telegram cũng không chấp hành thực hiện thủ tục khai báo cung cấp dịch vụ viễn thông theo pháp luật viễn thông, việc cung cấp dịch vụ viễn thông khi chưa được phép là hành vi bị nghiêm cấm theo Luật Viễn thông năm 2023.

"Vì vậy, các cơ quan có thẩm quyền có đủ căn cứ pháp lý để ngăn chặn hoạt động của Telegram tại Việt Nam," ông nói thêm.

Theo quy định tại Nghị định 147/2024 của Chính phủ Việt Nam về quản lý internet, những công ty như Telegram phải tuân thủ các quy định pháp luật khi cung cấp dịch vụ xuyên biên giới cho người dùng Việt Nam.

Khi nghị định này được ban hành vào tháng 12 năm ngoái, đã có đánh giá cho rằng văn bản này hạn chế quyền tiếp cận thông tin và tự do ngôn luận ở Việt Nam, đồng thời làm ảnh hưởng tới tính ẩn danh trực tuyến.

Telegram được đánh giá là một kênh giao tiếp tương đối hữu hiệu với tính bảo mật cao do tính năng mã hóa đầu cuối (tin nhắn chỉ có thể được đọc trên thiết bị gửi và thiết bị nhận) và sự ưu tiên cao đối với quyền riêng tư của người dùng.

Do đó, việc cấm Telegram sẽ khiến người dùng không còn được hưởng những tính năng này nữa, hoặc phải tìm một ứng dụng tương đồng khác.

Cấm: nguyên nhân và thời điểm

Telegram bị cáo buộc không thực hiện các quy định pháp luật yêu cầu mạng xã hội phải giám sát, gỡ bỏ và chặn các thông tin vi phạm pháp luật, theo văn bản đề ngày 21/5 mà Reuters tiếp cận được.

Ngoài ra, tài liệu cho biết theo thông tin từ phía công an, nhiều nhóm với hàng chục nghìn đối tượng tham gia, do các đối tượng chống đối, phản động tạo lập, tán phát tài liệu chống phá".

Do đó, có thể hiểu rằng việc cấm Telegram là nhằm ngăn chặn những hành vi tội phạm, hoặc những hành vi mà chính quyền coi là "chống phá".

Lâu nay, các cơ quan ngôn luận của chính quyền và báo chí Việt Nam do nhà nước quản lý đã nhiều lần cảnh báo người dân về nguy cơ tội phạm, lừa đảo và rò rỉ dữ liệu trên các kênh và nhóm Telegram.

Theo Bộ Công an, thời gian qua đã xảy ra nhiều vụ lừa đảo trên Telegram với tổng số tiền hơn 1.000 tỷ đồng, hơn 13.000 nạn nhân được ghi nhận cũng như dữ liệu của 23 triệu người dân bị rao bán.

Bộ này cũng cho rằng có 68% kênh, nhóm xấu độc trong tổng số 9.600 kênh, nhóm Telegram tại Việt Nam.

Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Lâm Vũ, việc cấm Telegram cũng khó có thể ngăn chặn được những đối tượng kiên quyết, vì họ có thể chuyển sang các nền tảng mã hóa khác.

"Thay vào đó, biện pháp này có nguy cơ làm gián đoạn việc liên lạc của những người dùng bình thường – bao gồm nhà báo, sinh viên và các tổ chức xã hội dân sự – vốn đang phụ thuộc vào công cụ giao tiếp bảo mật này," ông viết.

Thực chất, những người dùng bình thường cũng đã và đang tìm cách truy cập Telegram ở Việt Nam. Vài ngày qua, nhiều trang web và các hội nhóm trên Facebook đã bắt đầu chia sẻ những cách để truy cập Telegram ở Việt Nam, chẳng hạn như dùng mạng kết nối riêng tư ảo (VPN).

VOV ngày 30/5 có bài viết "Cố truy cập Telegram bị chặn, coi chừng dính mã độc". Bài viết này phỏng vấn Tiến sĩ Đoàn Trung Sơn, một chuyên gia an ninh mạng, người nhận định rằng "việc chặn Telegram về mặt công nghệ là không thể, người dùng có thể fake địa chỉ IP qua VPN hoặc proxy để truy cập vào máy chủ Telegram".

Ông Sơn cũng cảnh báo về những rủi ro khi cố gắng truy cập vào ứng dụng bị chặn, đồng thời khuyên các cá nhân, tổ chức nên dần chuyển sang các ứng dụng khác như Facebook, Zalo…

Nhưng Facebook và Zalo là những nền tảng đã chịu nhiều tai tiếng liên quan tới việc bảo vệ thông tin và dữ liệu của người dùng.

Đánh giá về bối cảnh, trong bài viết trên The Diplomat, ông Vũ cho rằng lệnh cấm Telegram có thể phần nào nhằm mục đích dập tắt tiếng nói bất đồng trước những dấu mốc chính trị quan trọng, bao gồm khả năng chuyển giao lãnh đạo và công tác chuẩn bị cho đại hội Đảng 14 dự kiến diễn ra vào đầu năm 2026.

"Thời điểm ban hành lệnh cấm – trùng với giai đoạn các cuộc điều tra chống tham nhũng và nỗ lực tập trung quyền lực dưới sự lãnh đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm đang được chú ý đặc biệt – cho thấy kiểm soát thông tin vẫn là mối quan tâm cốt lõi của nhà nước do Đảng lãnh đạo tại Việt Nam," ông nêu.

Việt Nam kiểm soát chặt chẽ truyền thông, các nền tảng mạng xã hội và không chấp nhận các ý kiến bất đồng chính kiến với chính quyền.

Ví dụ như vụ việc một cận vệ của Chủ tịch nước Lương Cường bị bắt với cáo buộc lạm dụng tình dục trong chuyến thăm Chile. Báo chí Việt Nam không đưa tin về vụ việc và việc đăng tải bài viết liên quan đến vụ việc này lên mạng xã hội dường như cũng gặp khó khăn.

Việt Nam đã không ít lần yêu cầu các công ty như Facebook, YouTube của Google và TikTok phối hợp với nhà chức trách để xóa bỏ các nội dung bị coi là "độc hại", trong đó có các thông tin sai sự thật, phản cảm và chống phá nhà nước.

Điều này cũng đã được quan chức Việt Nam khẳng định.

Theo Vietnamnet, vào tháng 11/2024, Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết trong năm 2024, Facebook đã chặn, gỡ 8.981 nội dung chống phá Đảng, Nhà nước, vi phạm pháp luật Việt Nam (tỷ lệ 94%); Google đã chặn, gỡ 6.043 nội dung vi phạm trên YouTube (tỷ lệ 91%); TikTok chặn, gỡ 971 nội dung vi phạm (tỷ lệ 93%).

Ông Vũ cho rằng lệnh cấm lần này đồng nhất với xu hướng siết chặt quản lý đã hình thành từ năm 2018 sau khi Việt Nam có Luật An ninh mạng.

"Dù là một phần mở rộng của xu hướng siết chặt này, lệnh cấm Telegram đồng thời phản ánh sự sẵn sàng ngày càng lớn của chính quyền Việt Nam trong việc hành động một cách chủ động và đơn phương.

"Khác với các trường hợp trước đó – khi nhà nước đàm phán kín với các tập đoàn công nghệ lớn hoặc sử dụng biện pháp gián tiếp, như việc Facebook tăng mức độ tuân thủ sau các đợt làm chậm mạng năm 2020, cấu trúc phi tập trung và thiếu minh bạch của Telegram dường như đã khiến cơ quan quản lý mạnh tay hơn, tiến tới ban hành một lệnh cấm toàn diện."

Đồng thời, ông Vũ đánh giá chính quyền Việt Nam đã ban hành một lệnh cấm toàn diện và mang tính chất phòng ngừa, mà không thông qua quy trình pháp lý đầy đủ, giám sát tư pháp hay bất kỳ hình thức đánh giá độc lập nào.

"Chính phủ Việt Nam cũng né tránh việc công khai liệu họ có liên lạc với Telegram trước khi hành động hay không," ông nêu.

Việc Bộ Công an yêu cầu chặn Telegram dường như cũng có sự khác biệt so với những chủ trương mà các lãnh đạo chủ chốt bao gồm Tổng Bí thư Tô Lâm, Thủ tướng Phạm Minh Chính gần đây hay nhắc đến việc "dứt khoát bỏ tư duy không quản được thì cấm".

Cụ thể, trong bài phát biểu khai mạc kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa 15 ngày 21/20/2024, ông Tô Lâm khi đó kiêm nhiệm hai chức tổng bí thư, chủ tịch nước đã nhấn mạnh rằng: "Tư duy quản lý không cứng nhắc, dứt khoát từ bỏ tư duy 'không quản được thì cấm'".

Tiếp đó, trong bài viết "Đột phá thể chế, pháp luật để đưa đất nước vươn mình" vào đầu tháng 5/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm lần nữa khẳng định rằng công tác xây dựng pháp luật phải "xuất phát từ lợi ích toàn cục của đất nước, dứt khoát từ bỏ tư duy không quản được thì cấm".

Ông Chính cũng đã nhiều lần nhắc lại lời của ông Tô Lâm.

Tuy nhiên, việc các cơ quan hành pháp ở Việt Nam yêu cầu các nhà mạng chặn hoạt động của Telegram cho thấy dường như chủ trương, chính sách đến thực thi vẫn còn một khoảng cách.

Telegram đã bị cấm ở đâu?

Việt Nam không phải là nước duy nhất cấm Telegram. Ở các nước khác, ứng dụng này đã và đang bị chặn ở những mức độ khác nhau. Năm 2020, Thái Lan từng ra lệnh cấm Telegram sau khi các nhà biểu tình chống chính quyền được cho là đã sử dụng ứng dụng này. Trung Quốc cấm Telegram từ năm 2015, nhưng người dùng vẫn có thể dùng VPN để qua mặt lệnh này.

Vào tháng 8/2024, tỷ phú Pavel Durov, nhà sáng lập và là CEO của Telegram bị bắt tại Paris vì cáo buộc thiếu kiểm soát dẫn đến hoạt động của tội phạm trên ứng dụng. Ông được tại ngoại với bảo lãnh 5 triệu euro không lâu sau đó.

Sự kiện này đã gây chấn động trong làng công nghệ bởi việc bắt giữ liên quan đến cáo buộc không kiểm duyệt nội dung của người dùng được cho là tiền lệ chưa từng có ở phương Tây tại thời điểm xảy ra vụ việc.

Theo BBC