Chính quyền nợ tiền, dân biết đòi ở đâu sau sáp nhập?

Cũng ở Kiến Đức, ông Nguyễn Đăng Toản, chủ quán Cơm Quê, cho biết chính quyền xã Kiến Thành và thị trấn Kiến Đức còn nợ ông gần 180 triệu đồng tiền cơm suốt chín năm qua.

Cụ thể, theo ông Toàn, trong nhiều năm, các đoàn cán bộ hai xã nói trên thường đến ăn uống nhưng không thanh toán ngay, chỉ ký nhận vào phiếu và sổ theo dõi.

Thị trấn Kiến Đức sẽ cùng sáp nhập với xã Kiến Thành cùng với hai xã khác là Nghĩa Thắng và Đạo Nghĩa để hình thành nên xã Kiến Đức mới, theo một nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

"Sắp tới, khi các xã sáp nhập, tôi lo ngại sẽ không đòi lại được tiền, nên mới đây phải gửi đơn lên huyện, mong được hỗ trợ", bà L. băn khoăn.

Bà L. và ông Toản không phải những trường hợp hiếm hoi khi bất đắc dĩ trở thành chủ nợ của rất nhiều chính quyền địa phương cấp cơ sở.

Hàng loạt các câu chuyện về chính quyền nợ dân được truyền thông trong nước liên tục đưa tin trong bối cảnh các xã đứng trước việc sáp nhập, hợp nhất trong cuộc cách mạng tinh gọn do Tổng Bí thư Tô Lâm khởi xướng.

Vào ngày 26/5, báo chí Việt Nam đưa tin UBND xã Khánh Tiến (huyện U Minh, Cà Mau) "mất cân đối ngân sách" hơn hai tỷ đồng kéo dài trong nhiều năm, trong đó có một số khoản nợ quán nhậu, quán ăn, văn phòng phẩm.

Trong số đó, chính quyền xã nợ tiền mua văn phòng phẩm hơn 100 triệu đồng, nợ Xã đội nấu ăn hơn 22 triệu đồng, nợ tiền nấu ăn họp hội đồng nhân dân 13,5 triệu đồng… tính tới tháng 6/2024.

Điều đáng nói là xã Khánh Tiến sẽ sáp nhập với xã Khánh Hòa, một phần xã Khánh Thuận, một phần xã Khánh Lâm thành đơn vị mới là xã U Minh, vì thế các chủ nợ cảm thấy hết sức sốt ruột.

Ở Nghệ An, bà Lang Thị Tâm, một chủ hộ kinh doanh tại xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, đã phải gửi đơn kiến nghị lên chính quyền đòi khoản nợ hơn 72 triệu đồng tiền ăn uống, tiếp khách mà các cán bộ cũng như chính quyền UBND xã Châu Tiến nợ trong nhiều năm.

Bà Tâm đã được trả nợ hơn 30 triệu đồng vào ngày 17/6, theo báo Thanh Niên.

Tuy nhiên, cũng ngày hôm đó lại có thêm một số đơn cáo buộc UBND xã này nợ tiền, với tổng số nợ 530 triệu đồng, theo VOV.

Cũng ở Nghệ An, vào đầu tháng Tư, bà Mùi, một chủ nhà hàng ở thị trấn Thạch Giám, huyện Tương Dương, đã đăng tải một loạt văn bản, bao gồm văn bản nợ mà UBND huyện đã xác nhận, để đòi 44 triệu đồng tiền "cơm tiếp khách".

Nếu không đòi được nợ, mọi chuyện sẽ rắc rối hơn đối với bà Mùi vì sắp tới, thị trấn Thạch Giám sẽ sáp nhập với xã Xá Lượng và xã Lưu Kiền thành xã Tương Dương từ 1/7, khi đó bà không biết sẽ đòi ai.

Đáng chú ý hơn là số tiền nợ gần 2 tỷ đồng ở huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai mà chủ nợ là một hộ kinh doanh. Tổng cộng có 13 đơn vị gồm UBND các xã, phòng chuyên môn của huyện Bảo Yên nợ tiền mua đồ dùng văn phòng phẩm, in ấn của một hộ kinh doanh trong suốt 10 năm qua số tiền gần 2 tỷ đồng mà vẫn chưa thanh toán.

Cũng ở huyện Bảo Yên, bà Nguyễn Thị Màu, chủ nhà hàng Bình Màu ở thị trấn Phố Ràng (huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai), vừa lên tiếng tố 14 cơ quan, đơn vị của huyện nợ quán gần 450 triệu đồng tiền ăn uống, có khoản nợ từ hơn 10 năm trước.

"Họ nợ tiền ăn uống, tiếp khách từ hơn 10 năm trước, từ những ngày 1 mâm cỗ chỉ hơn 100.000 đồng đến giờ 1 mâm cỗ 1 triệu đồng mà món nợ vẫn còn đó", bà Màu nói trên tờ Vietnamnet vào ngày 20/6.

Trong các trường hợp nêu trên, một số là nợ từ các cá nhân cán bộ, công chức, một số là từ chính quyền xã.

Trong hàng loạt các vụ việc chính quyền nợ dân, một vài trường hợp đã được trả nợ sau khi báo chí đưa tin, một số vẫn chưa có tin.

Quy định 'chưa rõ ràng'

Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua các nghị quyết về việc sáp nhập 10.035 xã còn 3.321 đơn vị cấp xã, chính thức vận hành từ 1/7/2025.

Hàng loạt xã đang có các khoản nợ với người dân sẽ phải giải tán để sáp nhập với nhau để hình thành nên các xã mới.

Trong bối cảnh đó, nhiều chủ nợ lo lắng về chuyện họ sẽ phải đi đòi nợ ở đâu, đặc biệt là khi có những trường hợp không có hóa đơn, chứng từ và chứng cứ duy nhất chỉ là một cuốn sổ ghi nợ.

Câu hỏi đặt ra là họ sẽ phải đi đòi các khoản nợ của mình ở đâu và làm thế nào để đòi được tiền.

Từ Mỹ, Luật sư Lê Quốc Quân trao đổi với BBC News Tiếng Việt rằng hiện ở Việt Nam vẫn "không có luật cụ thể" cho việc chuyển tiếp các khoản nợ.

Tuy nhiên, ông Quân cho biết nguyên tắc chuyển nhượng cả "Quyền và Nghĩa vụ" vẫn thường được áp dụng như một thông lệ.

Trong khi đó, từ Hà Nội, Luật sư Trần Đình Minh Long nói với BBC News Tiếng Việt rằng đối với vấn đề chuyển tiếp các khoản nợ của chính quyền cũ (trước sáp nhập) cho chính quyền mới (sau sáp nhập) thì "đã có quy định nhưng chưa rõ ràng".

"Tại khoản 1 Điều 12 Nghị quyết 76/2025/UBTVQH15: 'Việc bố trí, sử dụng trụ sở, xử lý tài chính, tài sản công sau sắp xếp đơn vị hành chính thực hiện theo quy định của Chính phủ về sắp xếp lại, xử lý tài chính, tài sản công và hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền; bảo đảm thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực'," ông nói.

Ông Long nói rằng "xử lý tài chính" có thể hiểu là cả các khoản nợ.

Luật sư Ngô Anh Tuấn, Giám đốc Công ty luật ATN & Cộng sự ở Hà Nội, nói với BBC News Tiếng Việt rằng trong những trường hợp trên cần xác định rõ người nợ là cá nhân hay là cơ quan, ở đây là UBND xã, huyện.

"Nếu xác định được là cơ quan nợ thì đơn giản. Đương nhiên là trách nhiệm trả tiền là cơ quan tiếp quản. Nếu huyện họ bỏ đi thì tỉnh họ sẽ chịu trách nhiệm về các khoản đó," ông Tuấn nói vào ngày 12/6.

Dù vậy, ông Long cho rằng việc này vẫn còn phụ thuộc vào đề án sắp xếp của từng địa phương.

"Việc thiếu các quy định cụ thể với trường hợp này là một sự thiếu sót cần sớm được bổ sung. Những tổ chức khác như doanh nghiệp hay đơn vị sự nghiệp công lập thì đã có văn bản quy định về vấn đề giải quyết tài chính khi giải thể/sáp nhập; vậy thì đúng ra các đơn vị hành chính cũng nên có hướng dẫn tương tự," ông nêu.

Trong một diễn biến mới, đối với vụ nợ tiền in ấn ở huyện Bảo Yên, Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai đã chỉ đạo rà soát nhằm giải quyết dứt điểm nợ đọng không chỉ với vụ việc này mà còn với các khoản nợ khác tại các cơ quan, đơn vị ở huyện này trước ngày 30/6/2025.

Một rắc rối khác bên cạnh việc quy định chưa rõ ràng nói trên khiến cho việc "đòi nợ" càng khó hơn khi các khoản mà chính quyền nợ chỉ là những dòng chữ ghi và ký nhận trong sổ nợ, trong nhiều trường hợp chỉ là ghi nợ, không có ký nhận.

Vì vậy, các luật sư cho rằng cần xác định rõ quan hệ pháp lý giữa "chủ nợ" và người ký nợ để phân định họ ký trên danh nghĩa cá nhân hay thay mặt cơ quan.

Như trường hợp của bà Màu ở huyện Bảo Yên, Lào Cai, mỗi lần các đơn vị đến ăn uống, bà đều ghi lại vào sổ công nợ, báo lại số tiền bữa ăn ngày hôm đó cho người đại diện đặt cơm với lòng tin rằng các đơn vị ăn trước trả sau, điều mà bà nói là "để giữ chân khách hàng".

Thực tế cho thấy các khoản thu chi nhỏ thì thường sẽ không có đủ những giấy tờ như hợp đồng mua bán, hóa đơn hay biên lai...

"Những hiện tượng này đòi hỏi các bên phải đối chiếu công nợ và xác nhận nợ với nhau, có nghĩa là bên mua hàng hóa/dịch vụ phải xác nhận là có khoản nợ đó, đồng thời định rõ khoản nào là của đơn vị và khoản nào là của cá nhân," luật sư Long đánh giá.

Theo ông Long, nếu không có hóa đơn hay chứng từ hợp lệ thì rủi ro cho "chủ nợ" nhiều hơn.

"Đối với cán bộ chính quyền, nếu không lấy hóa đơn chứng từ thì sẽ có rủi ro không được thanh toán từ ngân sách hoặc không được quyết toán, như vậy có thể sẽ dẫn đến thiệt hại nếu như mua bán hàng hóa/dịch vụ mà tự bỏ tiền ra ứng trước," luật sư Long nói thêm.

Trên thực tế, khi làm việc với bà Nguyễn Thị Màu, chính quyền thị trấn Phố Ràng ở huyện Bảo Yên, Lào Cai cho biết sổ công nợ của bà Màu "chỉ ghi bữa ăn, cá nhân người đặt và người này cũng đã qua đời, do đó UBND thị trấn không có cơ sở để thanh toán với bà Màu", theo tường thuật của tờ Vietnamnet.

Không ít các khoản mà chính quyền nợ đã kéo dài rất nhiều năm.

Điều này dẫn đến một rủi ro tiềm ẩn khác, theo luật sư Ngô Anh Tuấn, là có thể có UBND "đời này" không chấp nhận khoản nợ do cán bộ từ UBND "đời trước" ký, dù chữ ký khi ấy là nhân danh UBND.

"Nếu trong dự chi ngân sách địa phương tại thời điểm ký hoặc sau đó không có khoản nợ này, không có gì để xác nhận khoản này UBND có nghĩa vụ phải trả, thì rủi ro sẽ về chính những người chủ quán, chủ nhà hàng đó," ông Tuấn giải thích, nói thêm rằng khi ấy người dân chỉ có thể đi đòi cá nhân người ký.

Văn hóa ghi sổ nợ

Việc mua bán thiếu hóa đơn, chứng từ, cũng như chuyện ghi sổ nợ là các giao dịch xảy ra khá phổ biến ở Việt Nam, không chỉ giữa các cá nhân mà còn với chính quyền cơ sở và các cá nhân.

Theo Luật sư Trần Đình Minh Long, người Á Đông nói chung, và người Việt Nam nói riêng, "thường xuất hiện thói quen giao dịch khác với những nền văn hóa giao thương sòng phẳng".

"Chúng ta không chỉ đơn giản là mua bán, trao đổi hàng hóa/dịch vụ theo cách minh bạch rõ ràng mà đằng sau còn có thể là sự "trao đổi ân huệ" – nghĩa là tôi giúp anh việc này thì sau anh giúp tôi lại việc khác, thường là diễn ra theo dạng ngụ ý và ngầm hiểu với nhau," ông nói.

"Cũng có trường hợp phải nói rằng người dân nhận được sự cống hiến, nhìn thấy sự vất vả của các cán bộ nên họ mong được đền đáp dưới hình thức nào đó. Nói chung, lý do thực chất rất muôn hình vạn trạng, nhưng cá nhân tôi chưa bao giờ gặp chuyện cán bộ cố tình ăn chặn, rất khó tưởng tượng ra chuyện họ cư xử hồ đồ như vậy," ông Long đánh giá.

Theo luật sư Tuấn, một phần nguyên nhân là do chính người dân. Theo quan sát của vị luật sư này, người dân "hay có tâm lý dễ dãi đối với người mà họ biết là cán bộ trong chính quyền địa phương", đặc biệt, ở những vùng quê thì "nhiều khi họ còn là họ hàng, con cháu quen biết của nhau".

"Do vậy, người dân mong rằng nếu mình dễ dãi với cán bộ chính quyền thì rồi cán bộ cũng sẽ hào phóng với mình, nhất là trong những công tác như an toàn vệ sinh thực phẩm, phòng cháy chữa cháy, an ninh trật tự... nói chung là những việc quản lý hành chính mà những người kinh doanh đều mong phía chính quyền cư xử nhẹ nhàng".

Nhưng vì sao họ lại đồng loạt rủ nhau đòi tiền lúc này?

Ông Tuấn đưa ra nhận định rằng không loại trừ khả năng những "chủ nợ" nói trên cho rằng những người từng là cán bộ kia sẽ không còn ở vị thế cũ sau sáp nhập, nên "quan hệ ngoại giao sẽ phải xếp sau tiền".

"Khi mà quyền lực của họ [cán bộ] giảm sút, vị trí của họ giảm sút, giống như ngân hàng đánh giá tín dụng thôi. Bây giờ được nợ từng này, nhưng bây giờ không còn thế nữa thì ít hơn người ta cũng lo, người ta cũng phải đòi," ông Tuấn nhận định.

Trả nợ vì "quá xấu hổ"

Tình trạng nợ tiền dân nhiều năm không trả dường như đã ảnh hưởng tới uy tín và gây ra những tai tiếng không đáng có cho bộ máy chính quyền cấp cơ sở ở Việt Nam.

Sáng ngày 9/6, báo chí Việt Nam đưa tin Sở Nội vụ Đắk Nông đã đề nghị chưa bố trí khi sáp nhập đối với những cán bộ có liên quan vụ việc nợ tiền trên địa bàn.

Đến tối cùng ngày, nhiều tờ báo cho biết những khoản nợ quán cơm và văn phòng phẩm ở xã Kiến Thành và thị trấn Kiến Đức huyện Đắk R'lấp, tỉnh Đắk Nông đã được thanh toán.

Một bài viết đăng ngày 9/6 trên báo Lao Động về vụ xã Kiến Thành và thị trấn Kiến Đức huyện Đắk R'lấp nợ tiền cơm và tiền văn phòng phẩm cho rằng chính quyền trả nợ vì "quá xấu hổ"

"Ăn uống ở quán cơm của dân, mua văn phòng phẩm của dân, nhưng không trả mà vẫn cứ coi như không có chuyện gì xảy ra. Cán bộ như vậy làm sao nói dân nghe, làm sao dân chẳng coi thường," bài viết nêu.

Luật sư Ngô Anh Tuấn cho rằng đây là thời điểm nhạy cảm mà người dân có thể tận dụng.

"Bây giờ mà cán bộ không giải quyết cho nhanh thì có thể ảnh hưởng tới đánh giá thái độ, đạo đức rồi không được sắp xếp nhân sự.

"Người dân là người yếu thế nhưng mà trong trường hợp này nếu mà làm khôn ngoan thì họ lại là người có lợi vì cán bộ đang trong thời điểm nhạy cảm," ông Tuấn nói.

Theo Luật sư Long, những khoản nợ phát sinh từ nguồn chi thường xuyên của chính quyền xã vẫn "chưa được khái niệm hóa cụ thể", dù vậy, các quy định "mềm" được cho là đã tồn tại từ lâu.

Theo ông Long, cán bộ chính quyền hoàn toàn có thể nợ trên danh nghĩa cá nhân, nhưng việc nợ quá mức sẽ làm ảnh hưởng đến hình ảnh của chính quyền.

"Do vậy, việc này được quản lý theo các quy định của Đảng, ví dụ như Quy định số 37-QĐ/TW về 19 điều mà Đảng viên không được làm; Nghị quyết số 04/NQ-TW ngày 30/10/2016 tại phần về Suy thoái đạo đức, lối sống; Hướng dẫn số 21-HD/BTCTW ngày 18/10/2019 về kiểm điểm, đánh giá, xếp loại chất lượng hằng năm.

"Như vậy, các quy định của Đảng đều rất nghiêm khắc đối với việc có lối sống không đàng hoàng, như ở đây chúng ta hiểu rằng việc có nợ mà không trả thì rõ ràng là không tốt về mặt lối sống. Do vậy các cán bộ công chức cần phải rất cân nhắc đối với tình huống này," ông nêu.

Luật sư Ngô Anh Tuấn cũng có nhận định tương tự, cho rằng việc quy định quá cụ thể, chi tiết thì rất khó và "trông nó buồn cười", nên hiện tại việc quản lý chủ yếu sẽ dựa trên những quy định liên quan tới tư cách, đạo đức Đảng viên.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh sắp xếp bộ máy hành chính hiện tại, những cán bộ liên quan tới việc nợ tiền dân cũng có rủi ro không được bố trí công tác.

Theo BBC