Vai trò của ông Tô Lâm như thế nào trong thỏa thuận thuế của ông Trump?

"Việt Nam sẽ trả cho Hoa Kỳ mức thuế 20% đối với tất cả hàng hóa được đưa vào Lãnh thổ của chúng tôi, và 40% đối với mọi hàng hóa trung chuyển", ông Trump viết trên mạng xã hội Truth Social, sau cuộc điện đàm với Tổng Bí thư Tô Lâm.

Đáp lại, Việt Nam - theo lời ông Trump - mở toang cánh cửa thị trường cho hàng Mỹ, với thuế suất 0%, một điều chưa từng có tiền lệ.

Bộ trưởng thương mại Mỹ Howard Lutnick cũng lập tức lên mạng xã hội X, nhắc lại hai mức thuế 20% và 40% này, đồng thời gọi thỏa thuận là một "chiến thắng vang dội" cho người Mỹ.

Nhưng vẫn chưa có thêm bất cứ thông tin nào được công bố chính thức.

Trái với sự hân hoan từ giới lãnh đạo Mỹ, Hà Nội dường như thận trọng khi nói về con số, chỉ nói rằng mức thuế được "giảm đáng kể".

Tại buổi họp báo thường kỳ chiều 3/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng cho biết đoàn đàm phán Việt Nam và Mỹ đang phối hợp trao đổi để "cụ thể hóa" nội dung điện đàm ngày 2/7 giữa Tổng Bí thư Tô Lâm và Tổng thống Mỹ Donald Trump.

"Dĩ nhiên là ông Trump phải 'quảng cáo' thỏa thuận này", Giáo sư danh dự Carl Thayer từ Đại học New South Wales, Úc, nhận định với BBC News Tiếng Việt.

"Trump muốn cho thế giới thấy rằng Việt Nam là nước đi đầu, một thuật ngữ trong kinh tế. Và điều đó sẽ khiến các quốc gia khác như Nhật Bản, Canada phải xem lại: "Ồ, Mỹ đang ưu đãi Việt Nam như vậy, vậy chúng ta phải làm gì để có lợi thế?", nhà quan sát Việt Nam lâu năm phân tích.

Theo thông tin từ Nhà Trắng, kể từ tháng 4/2025, Washington mới chỉ công bố một thỏa thuận với Vương quốc Anh và một thỏa thuận tạm thời để giảm mức thuế trả đũa với Trung Quốc.

Hàng chục nền kinh tế khác, bao gồm cả Liên minh Châu Âu và Nhật Bản, hiện vẫn đang gấp rút đàm phán để đạt được thỏa thuận với Mỹ trước khi mức thuế đối ứng được áp dụng vào hôm 9/7.

'Bước đi tích cực'

Các nhà xuất khẩu của Việt Nam chắc chắn sẽ không vui khi hàng của họ bị đánh thuế cao, nhưng các chuyên gia nói với BBC rằng mức thuế 20% là một "kết quả khá tốt" trong bối cảnh hiện nay.

Từ Sydney, ông Roland Rajah, Giám đốc Chương trình Kinh tế Quốc tế tại Viện Lowy, Úc, nói với BBC News Tiếng Việt rằng "giảm thuế từ 46% xuống 20% là một kết quả khá tích cực đối với Việt Nam", trong bối cảnh chính quyền Trump đang áp mức thuế cơ bản 10% đối với hầu hết các quốc gia khác.

"Mức thuế cơ bản mà các nước khác phải chịu là 10%, nên các đối thủ cạnh tranh như Ấn Độ hay Thái Lan cũng khó có thể đạt được mức thuế thấp hơn nhiều so với Việt Nam. Và Việt Nam có năng lực cạnh tranh rất cao, nên hoàn toàn có thể chịu được một bất lợi thuế quan ở mức vừa phải mà vẫn hoạt động hiệu quả", nhà phân tích này đánh giá.

Giáo sư Thayer đồng tình rằng mức 20% là một bước đi tích cực, cho rằng đây là một bước đi "tuyệt vời" của Việt Nam, vì ông Trump đã gọi đó là một "thỏa thuận tuyệt vời", đồng nghĩa với việc "ông ấy đang khen ngợi Việt Nam".

Tuy nhiên, chuyên gia người Mỹ này cho rằng cần phải theo dõi các nước cạnh tranh trực tiếp với Việt Nam trong việc xuất khẩu sang Mỹ.

"Ấn Độ có thể đã hưởng lợi trước khi có thỏa thuận này. Và chúng ta cũng cần theo dõi xem Malaysia, Indonesia, Thái Lan… các nước cạnh tranh trực tiếp với Việt Nam sẽ phản ứng thế nào", ông đặt vấn đề.

Ảnh hưởng gì đến mục tiêu tăng trưởng của Việt Nam?

Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên năm 2025 và tăng trưởng 2 con số giai đoạn 2026-2030.

So với mức thuế trước đó là 46%, được dự đoán sẽ gây hậu quả thảm khốc đối với nền kinh tế Việt Nam, kết quả hiện tại 20% được cho là rất quan trọng để Hà Nội tiếp tục mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu.

Theo ông Roland Rajah, điều đặc biệt quan trọng là việc giảm thuế đối ứng xuống 20% sẽ khôi phục lại lợi thế thuế quan của Việt Nam so với Trung Quốc, quốc gia hiện đang phải chịu mức thuế trên 50% từ Mỹ.

Điều này, theo ông, sẽ góp phần duy trì xu hướng chuỗi cung ứng dịch chuyển sang Việt Nam trong thời gian tới.

Song nhà nghiên cứu của Viện Lowy cảnh báo rằng sự bất định liên quan đến mức thuế 40% áp lên hàng trung chuyển vẫn còn đó.

Giáo sư Thayer cũng cho rằng đang "có quá nhiều sự không chắc chắn", kinh tế toàn cầu đang chậm lại, nền kinh tế Trung Quốc vẫn chưa phục hồi hoàn toàn.

"Trước đây đã có mức thuế, sau đó ông Trump bổ sung, rồi trì hoãn, rồi đưa ra mức 10%, rồi 20%, và thậm chí 40% đối với hàng hóa trung chuyển (những lĩnh vực chưa xác định).

"Nếu những điều đó chưa rõ ràng, thì sự bất ổn sẽ làm chậm tăng trưởng", ông Thayer giải thích.

Hàng hóa trung chuyển

Một vấn đề cốt lõi mà các nhà quan sát chỉ ra là việc chính quyền Trump nghi ngờ Việt Nam được sử dụng như một bên trung gian thứ ba để Trung Quốc tuồn hàng vào Mỹ.

Peter Navarro, cố vấn cấp cao của ông Trump về thương mại và sản xuất, cho rằng một phần ba hàng xuất khẩu từ Việt Nam sang Hoa Kỳ thực chất là sản phẩm Trung Quốc được chuyển qua Việt Nam.

Trong khi đó, Adam Sitkoff, Giám đốc điều hành Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội, nói với chương trình BBC World Business Report rằng ông lạc quan về thỏa thuận thương mại mà ông Trump thông báo hôm 2/7, cho rằng thỏa thuận này đặt Việt Nam "ở một vị thế tốt", song cũng nói rằng "thuế trung chuyển là một thuật ngữ mơ hồ và mang tính chính trị".

"Không rõ là chính quyền Việt Nam có thể phát hiện bao nhiêu vụ tái xuất bất hợp pháp, hoặc liệu có nhiều vụ như vậy hay không," ông Sitkoff đặt vấn đề.

Theo giáo sư Thayer, phân biệt hai loại hàng hóa "Made in Vietnam" và hàng trung chuyển là một điểm khó khăn.

"Trong khi thực hiện các biện pháp để nhận diện hàng hóa không có xuất xứ từ Việt Nam, một số doanh nghiệp Trung Quốc không trung thực đã sản xuất hàng tại Trung Quốc rồi dán nhãn "Made in Vietnam". Ngược lại, Việt Nam không có bông và một số nguyên liệu thô, nên phải nhập khẩu rồi mới gia công hoàn thiện", ông phân tích.

"Vì vậy, việc phân biệt sẽ phải dựa vào một loạt quy định phức tạp - phải chứng minh được nguồn gốc và cách thức hàng hóa được xử lý - điều này có thể sẽ mất nhiều thời gian", ông cho hay.

Ông Roland Rajah lưu ý rằng có vẻ như chính quyền Trump đang có một định nghĩa rộng hơn về hàng trung chuyển, bao gồm cả các mặt hàng chứa nhiều linh kiện và bộ phận có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Nếu vậy, mức thuế trung chuyển này sẽ ảnh hưởng đến nhiều loại hàng hóa hơn.

Do đó, câu hỏi về việc áp thuế lên hàng hóa trung chuyển là một vấn đề nan giải, vì không rõ chính quyền Trump có thấy sự sẵn lòng hợp tác của Việt Nam hay không, hay họ chỉ quan tâm đến việc đưa dây chuyền sản xuất trở lại Mỹ.

Vai trò của ông Tô Lâm

Thỏa thuận thương mại của Việt Nam với Mỹ làm nổi bật hình ảnh ông Tô Lâm, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, với hai cuộc điện đàm với Tổng thống Donald Trump.

Cuộc điện đàm lần đầu tiên diễn ra vào hôm 4/4, 2 ngày sau khi ông Trump tuyên bố áp thuế đối ứng toàn cầu, trong đó Việt Nam chịu mức thuế rất cao: 46%.

Khi đó, ông Tô Lâm nói rằng Việt Nam sẵn sàng giảm thuế hàng Mỹ về 0%, và "đề nghị Mỹ áp dụng mức thuế tương tự đối với hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam".

Cuộc điện đàm hôm 2/7 diễn ra khi chỉ còn một tuần nữa là đến thời hạn áp thuế sau khi tạm hoãn 90 ngày, và kết quả là ông Trump loan báo hàng Mỹ xuất khẩu đến Việt Nam được giảm thuế, tuy nhiên hàng Việt ở chiều ngược lại vẫn chịu mức thuế 20%.

Cuộc điện đàm mới này cũng diễn ra không lâu sau khi có thông tin về việc người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam sang Mỹ gặp ông chủ Nhà Trắng.

Vào giữa tháng 6/2025, hãng thông tấn Reuters dẫn lời các quan chức am hiểu vấn đề nói rằng ông Tô Lâm sẽ sang Mỹ gặp ông Trump vào cuối tháng Sáu, song chuyến đi có thể đã được hoãn lại, có thể do lịch trình bận rộn của ông Trump trong cuộc xung đột Israel – Iran tại Trung Đông.

Theo các chuyên gia, việc một lãnh đạo cấp cao trao đổi trực tiếp với Tổng thống Trump là một điều rất quan trọng.

"Có vẻ như Việt Nam đã đạt được một thỏa thuận khá tốt so với mặt bằng chung, và Việt Nam cũng là nước đầu tiên trong số những nước bị đe dọa tăng thuế đối ứng đạt được thỏa thuận. Vì vậy, tôi cho rằng ông Tô Lâm xứng đáng nhận được nhiều lời khen trong trường hợp này", nhà phân tích Roland Rajah nhận định.

Tiến sĩ Thủy Nguyễn từ Trung tâm Nghiên cứu Việt-Mỹ, Đại học Oregon, Mỹ cho rằng kể từ khi ông Tô Lâm trở thành Tổng Bí thư, việc ông trực tiếp tham gia vào hầu hết các quyết sách lớn đã trở thành "điều bình thường".

"Chính sách kinh tế không còn là lĩnh vực riêng của Thủ tướng, và ngay cả những vấn đề mang tính nghi lễ quan trọng của quốc gia cũng không còn chỉ do Chủ tịch nước đảm nhận", chuyên gia này nhận định.

Chính vì vậy, theo bà, chính quyền ông Trump đang làm việc trực tiếp với nhân vật quyền lực nhất ở phía Việt Nam.

Ông Tô Lâm được cho là đang tiếp nối di sản của người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng, người đã đưa vai trò tổng bí thư Đảng tham gia sâu vào đối ngoại, nhất là với các nước không có hệ thống đảng Cộng sản tương đương.

Giáo sư Thayer nói với BBC rằng đây là một thay đổi so với thời Chiến tranh Lạnh, khi các tổng bí thư chỉ làm việc với những người đồng cấp đồng cấp Cộng sản.

"Trong thời hiện đại, rất ít quốc gia có hệ thống tương tự, nhưng ông Tô Lâm đã làm điều đó thành công.

"Ông Trump thích làm việc với các nhà lãnh đạo có sức ảnh hưởng. Tôi đoán rằng đại sứ quán Mỹ đã báo cáo rằng ông Tô Lâm sẽ tái đắc cử trong nhiệm kỳ 5 năm tới", nhà quan sát Việt Nam lâu năm nói thêm.

Trong cả hai cuộc gọi hồi tháng 4 và tháng 7, ông Tô Lâm hai lần mời ông Trump đến Hà Nội, và đề nghị Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường, đồng thời giảm thuế cho các mặt hàng điện tử và công nghệ cao của Việt Nam.

Ngay cả Tổng thống Trump cũng từng nói về Việt Nam vào hôm 4/4 rằng "Việt Nam là những nhà đàm phán tuyệt vời".

"Vì vậy, ông Tô Lâm đang đại diện cho lợi ích Việt Nam", giáo sư Thayer kết luận.

Dẫu vậy, khi đưa tin về cuộc điện đàm Trump - Tô Lâm, truyền thông Việt Nam đã trích dẫn lời của vị Tổng Bí thư bày tỏ mong muốn Mỹ sớm công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường.

Yêu cầu công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường, điều mà thông báo của ông Trump không hề nhắc đến, từ lâu không được các chính quyền Mỹ đáp ứng.

Trong một thông báo gần nhất, vào tháng 8/2024, Bộ Thương mại Hoa Kỳ vẫn khẳng định họ chưa công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến quyết định này, trong đó có các vấn đề như nhà nước vẫn can thiệp sâu vào nền kinh tế, ảnh hưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với hệ thống tư pháp và tệ nạn tham nhũng.

Đây được coi là một bước thụt lùi đối với nỗ lực thúc đẩy xuất khẩu sang Mỹ - thị trường quan trọng nhất của Việt Nam.

Theo chuyên gia Roland Rajah, "có vẻ khó để hệ thống của Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường trong tương lai gần".

Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng ông Trump là một tổng thống thích các giao dịch, có thể dễ dàng đạt được thỏa thuận với các lãnh đạo khác mà không cần tuân thủ quy trình thông thường, nên "không thể nói trước được điều gì".

Còn trước mắt, những vấn đề cụ thể trong thương mại giữa Việt Nam và Mỹ, đặc biệt là những bất định liên quan đến thuế áp với hàng trung chuyển vẫn còn đó, cho đến khi có một hiệp định thương mại tự do cụ thể và có tính ràng buộc giữa hai nước.

Theo BBC