Các nhóm công tác đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã gửi Thư Tố cáo chung (Joint Allegation Letter) tới chính phủ Việt Nam đề nghị xác minh thông tin về cái chết của một lãnh đạo tôn giáo Tây Tạng - lạt ma Tulku Hungkar Dorje.
Nhóm cũng đề nghị giới chức Việt Nam cho biết có hay không sự hợp tác với Trung Quốc trong việc giam giữ nhà lãnh đạo tôn giáo này.
Thư đã được gửi đi vào tháng 3/2025 - sau khi ông Tulku Hungkar Dorje được cho là đã chết khi đang bị giam giữ tại Việt Nam - và được công bố hôm 7/10/2025.
Cho tới thời điểm nói trên, chính phủ Việt Nam chưa hồi âm.
Nhiều tổ chức quốc tế và cộng đồng Tây Tạng đã lên tiếng yêu cầu Trung Quốc và Việt Nam minh bạch về hoàn cảnh giam giữ và cái chết của ông Hungkar Dorje.
Ông Hungkar Dorje, 56 tuổi, là viện trưởng Tu viện Lung Ngon ở huyện Gadê, châu tự trị dân tộc Tạng Golog, tỉnh Thanh Hải ở cao nguyên Tây Tạng - một trong những nơi chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt của chính quyền trung ương Trung Quốc.
Ông có hàng ngàn tín đồ trong và ngoài Trung Quốc, bao gồm ở Việt Nam, và là tác giả hơn 20 cuốn sách về văn hóa và Phật giáo Tây Tạng.
Cái chết của ông Hungkar Dorje đã được một số tổ chức Tây Tạng và tổ chức nhân quyền quốc tế xác nhận.
Hồi tháng 4/2025, BBC News Tiếng Việt đã liên hệ với bệnh viện ở TP Hồ Chí Minh nơi được cho là đã điều trị cho ông, và Chính quyền Trung ương Tây Tạng (CTA) - tổ chức lưu vong tại Ấn Độ của người Tây Tạng - để đề nghị xác minh thông tin, nhưng không nhận được phản hồi.
Các nhóm công tác đặc biệt của Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc bao gồm Nhóm Công tác về Giam giữ Tùy tiện; Nhóm Công tác về Mất tích Cưỡng bức hoặc Không Tự nguyện; Báo cáo viên Đặc biệt về các vụ hành quyết phi pháp, vội vã hoặc tùy tiện; và Báo cáo viên Đặc biệt về các vấn đề của người thiểu số.
Thư tố cáo chung nói gì?
Tu viện Lung Ngon, tỉnh Thanh Hải, Trung Quốc
Thư của các nhóm công tác đặc biệt từ Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc gửi chính phủ Việt Nam cho hay ông Tulku Hungkar Dorje, sinh năm 1969, đã rời Trung Quốc tới Việt Nam vào tháng 9/2024.
Không rõ ông có mang hộ chiếu theo khi rời Trung Quốc hay không, vì hộ chiếu của các lãnh đạo Tây Tạng có tầm ảnh hưởng thường bị chính quyền địa phương giữ lại.
Ngày 25/3/2025, ông Hungkar Dorje bị cảnh sát Việt Nam cùng với một số người được cho là quan chức Trung Quốc bắt giữ tại một khách sạn ở Sài Gòn. Lý do bắt giữ không được công bố.
Ngày 29/3, chính quyền Việt Nam thông báo cho một cơ sở tôn giáo ở Sài Gòn - nơi ông Hungkar Dorje thường thuyết giảng - rằng ông đã qua đời do đau tim, dù ông không có tiền sử bệnh tim.
Trước đó, chính quyền chưa từng thông báo việc bắt giữ ông. Không ai biết ông đang ở đâu, còn sống hay không suốt bốn ngày trước khi được thông báo qua đời.
Do đó, nhóm báo cáo viên đặc biệt cho rằng ông đã bị cưỡng bức mất tích.
Ngày 1/4/2025, các quan chức Trung Quốc đã đến Tu viện Lung Ngon và trình một giấy chứng tử, trong đó nguyên nhân cái chết được ghi là "đau tim". Thành viên của tu viện không được giữ hoặc sao chép giấy chứng tử này.
Họp báo của Chính quyền Trung ương Tây Tạng hôm 8/4 về "cái chết bí ẩn" của Lạt Ma Hungkar Dorjee
Ngày 3/4/2025, các nhà sư tại Tu viện Lung Ngon ra tuyên bố công khai nói rằng ông Hungkar Dorje "có dấu hiệu sức khỏe yếu", "đã rời đi nhập thất tôn giáo ở một nơi không xác định" và "đột ngột qua đời do bệnh" tại Việt Nam vào ngày 29/3/2025.
Tuyên bố này sau đó đã bị những người thân cận với ông bác bỏ, họ cho biết ông đã trốn khỏi Trung Quốc sau khi được thả khỏi nơi giam giữ.
Vào ngày 3/4/2025, một nhóm quan chức và nhà sư Trung Quốc đã sang Việt Nam để đưa thi thể của ông về nước.
Các nhà sư được yêu cầu ký vào một tài liệu xác nhận rằng ông Hungkar Dorje đã qua đời, rồi rời khỏi Việt Nam, nhưng họ từ chối ký nếu chưa được nhìn thấy thi thể.
Thi thể của ông được cho là đã được giữ tại một bệnh viện ở Sài Gòn, sau đó được chuyển đến nghĩa trang trong khuôn viên một cơ sở tôn giáo ở Củ Chi vào 11 giờ đêm ngày 18/4/2025.
Vào khoảng 1 giờ sáng ngày 20/4/2025, thi thể của ông được hỏa táng tại đây, với sự có mặt của một số người Trung Quốc và Việt Nam được cho là nhân viên an ninh.
Việc hỏa táng được tiến hành mà không có sự đồng ý của gia đình ông.
Tro cốt của ông đã được đưa trở lại tu viện Lung Ngon.
Ban Công tác Mặt trận Thống nhất Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đã cấm lan truyền bất kỳ thông tin nào liên quan đến ông Tulku Hungkar Dorje hoặc các giáo lý của ông.
Không rõ liệu có cuộc khám nghiệm tử thi nào được tiến hành hay có cuộc điều tra chính thức nào được thực hiện hay không.
Ông Tulku Hungkar Dorje từ khi còn nhỏ đã được công nhận là hóa thân của Do Khyentse Yeshe Dorje, một bậc thầy tâm linh nổi tiếng thế kỷ 19.
Ông là người thành lập Quỹ Phúc lợi Gesar tại tỉnh Thanh Hải, Trường Dạy nghề Quốc gia Hungkar Dorjee dạy miễn phí cho trẻ em ở các cộng đồng du mục và nông thôn, Phòng khám Y học Nhân ái Hungkar chăm sóc y tế miễn phí cho người nghèo.
Là trưởng Tu viện Lung Ngon, ông Tulku Hungkar Dorje được cộng đồng người Tây Tạng kính trọng.
Ông Tulku Hungkar từng bị Sở Công an tỉnh Thanh Hải bắt giữ và thẩm vấn vào tháng 8/2024.
Nguyên nhân được cho là do ông không tổ chức "lễ đón tiếp nồng hậu phù hợp" cho vị Ban Thiền Lạt Ma do chính quyền Trung Quốc bổ nhiệm khi người này đến thăm, không tuân theo chính sách giáo dục của chính phủ Trung Quốc trong các trường học mà ông sáng lập và tổ chức lễ cầu trường thọ cho Đạt Lai Lạt Ma 14.
Bốn tổ chức phi chính phủ lớn của Tây Tạng có trụ sở tại Dharamsala (Ấn Độ) đã tổ chức một buổi thắp nến tưởng nhớ và đòi công lý cho ông Hungkar Dorje sau cái chết của ông
Quan ngại của nhóm công tác
Nhóm công tác đặc biệt không đưa ra bất kỳ kết luận nào về tính chính xác của những thông tin nói nói trên, nhưng khẳng định các cáo buộc này dường như cho thấy sự vi phạm quyền sống của mọi cá nhân, được quy định tại Điều 6 của Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR), mà Việt Nam đã tham gia.
Nhóm bày tỏ quan ngại về việc ông Hungkar Dorje bị cảnh sát Việt Nam và một số quan chức Trung Quốc bắt tại Việt Nam, việc ông bị hỏa táng mà không có sự đồng ý của gia đình và việc dường như không có cuộc điều tra nào được tiến hành phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.
Nhóm nhấn mạnh rằng các quốc gia có nghĩa vụ đặc biệt trong việc bảo vệ tính mạng của những người bị tước tự do, bởi khi bắt giữ, giam cầm hay tước quyền tự do của một cá nhân, nhà nước mặc nhiên gánh vác trách nhiệm bảo đảm an toàn tính mạng và thân thể của người đó.
Theo Ủy ban Nhân quyền Liên Hợp Quốc, một cái chết xảy ra trong khi bị giam giữ làm dấy lên giả định rằng đó là hành vi tước đoạt mạng sống một cách tùy tiện do cơ quan nhà nước gây ra, và chỉ có thể bác bỏ giả định này thông qua một cuộc điều tra đúng chuẩn, chứng minh rằng nhà nước đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình theo Điều 6 của ICCPR.
Các cuộc điều tra như vậy phải đáp ứng các tiêu chí: Độc lập và khách quan, kịp thời; Hiệu quả và toàn diện; Minh bạch, theo nhóm công tác.
Cuộc điều tra cũng phải xác định liệu có vi phạm quyền sống hay không, bao gồm việc không thực hiện các biện pháp hợp lý có thể ngăn chặn cái chết, và xác định các chính sách hoặc sai sót có hệ thống có thể đã góp phần vào cái chết.
Trong hầu hết các trường hợp, việc khám nghiệm tử thi là cần thiết để hỗ trợ đạt được các mục tiêu này.
Nếu không tiến hành khám nghiệm tử thi, quyết định đó phải được giải trình bằng văn bản và phải chịu sự giám sát của tòa án.
Sự tham gia của thân nhân hoặc những người thân cận của người đã chết hoặc mất tích cũng là một yếu tố quan trọng trong cuộc điều tra.
Liên quan đến việc hỏa táng ông Tulku Hungkar Dorje, nhóm nhấn mạnh rằng thân nhân có những quyền nhất định liên quan đến thi thể của người đã khuất.
Sau khi hoàn tất các thủ tục điều tra cần thiết, thi thể phải được trao trả cho thân nhân để họ có thể an táng theo tín ngưỡng và tập quán của mình.
Một Tây Tạng bị đàn áp
Ngày 9/4/2025, bảy tổ chức Tây Tạng độc lập với chính phủ Trung Quốc đã phát đi thông cáo chung "bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về cái chết đột ngột" của lạt ma Hungkar Dorje.
Bảy tổ chức này cũng đưa ra sáu khuyến nghị đối với chính phủ Việt Nam, trong đó có việc điều tra về cái chết của ông Hungkar Dorje và tạo điều kiện đưa thi hài của ông về với gia đình.
Theo các tổ chức lưu vong Tây Tạng, năm ngoái, chính quyền Trung Quốc đã ép ông Hungkar Dorje phải tiếp đón Ban Thiền Lạt Ma do Trung Quốc bổ nhiệm, tại tu viện của ông, nhưng ông đã không tuân thủ.
Quan chức tỉnh Thanh Hải đã thẩm vấn ông, sau đó cáo buộc ông không tuân thủ chính quyền Trung Quốc trong công tác giáo dục tại Golog.
Những sự kiện này khiến ông phải trốn khỏi tu viện từ cuối tháng 9/2024, vẫn theo các tổ chức này.
Chính quyền Trung Quốc từ lâu đã tham gia vào hoạt động đàn áp xuyên quốc gia, bao gồm đàn áp người Tây Tạng sống ở nước ngoài, theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW).
Chính phủ Trung Quốc đã bắt giữ và hồi hương ít nhất hai nhà bất đồng chính kiến từ Việt Nam với sự hợp tác của chính quyền Việt Nam, đó là Đổng Quảng Bình vào năm 2022 và Vương Bỉnh Chương vào năm 2002, theo HRW.
Chính phủ Việt Nam đã phủ nhận việc có liên quan hoặc có thông tin về nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc Đổng Quảng Bình.
Ông Hungkar Dorje mất tích và qua đời trong bối cảnh chính phủ Trung Quốc đàn áp các nhà giáo dục Tây Tạng nổi tiếng và các trường học mà họ điều hành, những người thúc đẩy ngôn ngữ và văn hóa Tây Tạng, ở các khu vực miền đông Tây Tạng bao gồm cả Golog, HRW cho hay trong thông cáo báo chí hôm 9/4.
Theo BBC
Comments powered by CComment