Ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, luôn tuyên bố Trung Quốc theo đuổi “chủ nghĩa đa phương đích thực,” trong đó các quốc gia tôn trọng nhau, đối xử bình đẳng và tránh “chủ nghĩa bá quyền cũng như chính trị cường quyền.” Tuy nhiên, thực tế lại khác.
Tại hội nghị YES (Yalta European Strategy) tổ chức ở Kiev, Ukraine, ngày 13 Tháng Chín, ông Keith Kellogg, đặc phái viên Mỹ, nói rằng nếu Trung Quốc ngưng hà hơi tiếp sức cho Nga thì cuộc chiến Ukraine có thể chấm dứt “ngay ngày mai.”
Đừng bao giờ nghe Trung Quốc nói…
Trên bề mặt, Trung Quốc luôn giữ thái độ “trung lập” trong cuộc chiến Nga-Ukraine. Ông Tập Cận Bình muốn xây dựng hình ảnh một nhà trung gian, từng mời ông Vladimir Putin – tổng thống Nga, ông Volodymyr Zelensky – tổng thống Ukraine, và cả ông Donald Trump – tổng thống Mỹ tới Bắc Kinh vào Tháng Mười Hai, 2024. Tuy nhiên, Trung Quốc không đứng giữa hai bên đối địch. Họ chọn phe một cách gần như công khai.
Ba thập niên trước, Trung Quốc từng đứng về phía Ukraine chứ không phải Nga. Năm 1994, khi Ukraine chấp nhận từ bỏ kho vũ khí nguyên tử để đổi lấy các bảo đảm an ninh, Bắc Kinh lập tức ca ngợi quyết định này và “cam kết bảo vệ” Kiev nếu bị một cường quốc nguyên tử tấn công. Năm 2013, Trung Quốc và Ukraine thậm chí ký hiệp ước hữu nghị, “cam kết” không làm tổn hại đến chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau.
Những cam kết này chỉ nằm trên giấy. Khi Nga đưa quân xâm chiếm Ukraine, Bắc Kinh không chỉ im lặng mà còn giúp Moscow ngăn chặn các nghị quyết lên án ở Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc. Bản “lập trường 12 điểm” của Bắc Kinh công bố Tháng Hai, 2023 đã né tránh việc lên án, đồng thời lặp lại giọng điệu của Kremlin, kêu gọi hòa đàm nhưng không yêu cầu Nga rút quân.
Tháng Sáu, 2024, Trung Quốc thậm chí né không có mặt tại hội nghị hòa bình ở Thụy Sĩ và bị Ukraine lên án gây sức ép buộc các nước Á Châu không dự. Tại Diễn Đàn An Ninh ở Singapore, Tổng Thống Zelensky tố cáo Nga “lợi dụng ảnh hưởng và sức mạnh ngoại giao Trung Quốc để phá hoại hội nghị hòa bình.” Trong khi đó, ông Tập đã gặp “tội phạm chiến tranh” Putin ít nhất năm lần kể từ khi chiến tranh nổ ra. Trung Quốc không chỉ ủng hộ ngoại giao mà còn hỗ trợ vật chất cho Nga. Từ đầu năm 2023, Mỹ đã cảnh báo Bắc Kinh lén lút cung cấp vũ khí sát thương cho Nga. Dù Bắc Kinh phủ nhận, các cuộc điều tra cho thấy doanh nghiệp vũ khí Trung Quốc vẫn âm thầm tiếp tay, thậm chí cung cấp linh kiện cho dây chuyền sản xuất máy bay không người lái (drone) của Nga.
Ngày 19 Tháng Sáu, tờ The Economist (“China has become the most important enabler of Russia’s war machine”) cho biết, Trung Quốc đã cung cấp nhiều hình thức hỗ trợ cho Nga, từ các phụ tùng quan trọng trong sản xuất vũ khí đến “drone” dân sự. Những mảnh vỡ vũ khí trên chiến trường Ukraine đã cho thấy rõ “dấu tay” Trung Quốc. Đầu năm 2023, Trung Quốc từng cân nhắc gửi cho Nga lô đạn pháo 122mm và 152mm. Cuối năm đó, binh sĩ Ukraine tìm thấy đạn cối sản xuất tại Trung Quốc tại mặt trận Melitopol, miền Nam Ukraine.
Năm 2024, Reuters cho biết AO IEMZ Kupol, công ty quốc phòng nhà nước Nga, đã phát triển và bay thử mẫu “drone” mới, Garpiya-3, với hỗ trợ từ các công ty Trung Quốc. Tháng Mười cùng năm, Bộ Tài Chính Mỹ đã trừng phạt hai công ty Trung Quốc liên quan, trong đó có một công ty cung cấp động cơ để chế tạo Garpiya-3. Trong buổi họp báo giữa năm 2025, Tổng Thống Zelensky cáo buộc rằng “đại diện Trung Quốc” đã có mặt tại nhiều cơ sở sản xuất vũ khí ở Nga. Một giới chức quốc phòng Âu Châu cho biết thêm Trung Quốc muốn thử nghiệm hiệu quả của vật liệu của mình ngay trên chiến trường thực tế.
Chưa hết, ngày 8 Tháng Tư, Tổng Thống Zelensky cho biết có hơn 163 lính Trung Quốc tham chiến cho Nga, trong đó 155 người hiện diện ngay trên lãnh thổ Ukraine. Quân đội Ukraine đã bắt được hai người. Con số này khá nhỏ và khó có thể tác động lớn đến cục diện chiến sự nhưng rõ ràng sự hiện diện của lính Trung Quốc cho thấy một khía cạnh mới trong vai trò Trung Quốc đối với cuộc chiến, cũng như cách Bắc Kinh tiếp cận vấn đề an ninh tại các vùng xung đột.
Kiev thậm chí nghi ngờ Trung Quốc thực hiện các chiến dịch do thám mật giúp Nga. Cơ quan an ninh Ukraine từng bắt công dân Trung Quốc mang trong mình dữ liệu về Neptune – loại hỏa tiễn đánh chìm soái hạm Moscow năm 2022. Và trên mặt trận năng lượng, Trung Quốc giúp Nga vượt lệnh trừng phạt Tây phương. Cách đây vài tuần, Bắc Kinh vừa ký thêm một dự án đường ống khí khổng lồ với Nga, bên cạnh các hợp đồng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) từ Bắc Cực.
“Tọa sơn quan hổ đấu”
Một cách toàn cảnh, cuộc chiến ở Ukraine tiếp tục định hình quan hệ đối ngoại của Trung Quốc. Với Âu Châu, mối quan hệ khăng khít của Trung Quốc với Nga cùng sự ủng hộ của Bắc Kinh đối với Moscow đã phủ bóng quan hệ Trung-Âu suốt hơn ba năm qua.
Trong bài viết trên Foreign Affairs (“What Does China Want in Ukraine?”), ông Đạt Nguy (Da Wei) – giám đốc Trung Tâm An Ninh và Chiến Lược Quốc Tế và là giáo sư Khoa Quan Hệ Quốc Tế, Đại Học Thanh Hoa – viết rằng, một bộ phận chính sách và công chúng coi đây là xung đột giữa hai quốc gia có chủ quyền, trong đó Nga xâm phạm lãnh thổ Ukraine một cách bất hợp pháp. Xuất phát từ lịch sử từng chịu ngoại xâm, một số lãnh đạo và người dân Trung Quốc đồng cảm với Ukraine. Thêm nữa, từ sau khi Liên Xô tan rã, Trung Quốc đã xây dựng quan hệ tích cực với Ukraine. Kiev cung cấp nhiều công nghệ then chốt, đặc biệt động cơ phản lực cho ngành công nghiệp quốc phòng Trung Quốc.
Cùng lúc, một số ý kiến khác nhìn nhận cuộc chiến như hệ quả kéo dài của tiến trình tái cấu trúc không gian chính trị hậu Xô Viết. Họ cho rằng Tây phương đã phớt lờ những mối lo ngại an ninh của Nga. Từ cuộc chiến Kosovo năm 1999 đến vụ sáp nhập Crimea năm 2014, hành động của Nga cho thấy mâu thuẫn giữa Nga với Âu Châu nói riêng và Tây phương nói chung chưa bao giờ được nhìn nhận và được giải quyết. Do vậy, cuộc chiến Ukraine đã phản ảnh sự đối đầu tất yếu giữa Nga và Tây phương. Đó là lý do không ít người Trung Quốc bày tỏ cảm thông với Nga, đặc biệt khi Trung Quốc cũng đang bị Tây phương “bao vây, kiềm chế.” Trong mắt nhiều người dân Trung Quốc, Mỹ và Âu Châu không bao giờ muốn Trung Quốc mạnh lên.
Cần nói thêm, trước chiến tranh, Trung Quốc giữ quan hệ hữu hảo với Nga lẫn Ukraine. Ngay trong bối cảnh xung đột, Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Ukraine, với kim ngạch gần $8 tỷ năm 2024. Tuy nhiên, Nga vẫn chiếm vị trí quan trọng hơn nhiều trong chiến lược tổng thể của Bắc Kinh. Cả Trung Quốc và Nga là cường quốc nguyên tử, là láng giềng chung với đường biên giới hơn 4,200 km, thương mại song phương đạt $250 tỷ/năm. Ngoài ra, việc Tây phương gộp Nga và Trung Quốc vào cùng “trục độc tài” càng khiến Bắc Kinh xích lại gần Moscow.
Ngày 2 Tháng Bảy, trong cuộc gặp bà Kaja Kallas, đại diện cấp cao EU về chính sách đối ngoại, ông Vương Nghị, ngoại trưởng Trung Quốc, nói, Bắc Kinh “không chấp nhận việc Nga thua trận ở Ukraine, vì điều đó sẽ khiến Mỹ dồn toàn lực vào Trung Quốc.” Ông Putin chắc hẳn yên lòng khi nghe như vậy. Tuy nhiên, ông Vương là trùm nói láo. Ông Vương đang đánh lạc hướng.
Điểm mâu thuẫn rõ rệt trong phát biểu của ông Vương nằm ở chỗ, mối lo lớn nhất của Trung Quốc chưa hẳn Mỹ mà là Nga. Đúng là Trung Quốc muốn Mỹ bớt gây sức ép với họ, và bất kỳ sự phân tán nào cũng có lợi, nhưng Mỹ không phải hàng xóm, cũng không đang trong một cuộc chiến đẫm máu ngay sát nách Trung Quốc. Những tranh chấp thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc tuy ồn ào nhưng chưa thành “cú cắn thật sự.” Trái lại, Nga là mối đe dọa cận kề và thực tế hơn nhiều đối với an ninh Trung Quốc.
Nếu Nga thắng Ukraine, ông Putin sẽ được tiếp thêm sự tự tin và ngạo mạn vốn dĩ. Một nước Nga “vĩ đại trở lại” có thể liều lĩnh tấn công một nước NATO hoặc lấn vào khu vực Trung Á. Điều này bất lợi cho Trung Quốc.
Một nước Nga chiến thắng còn có thể đòi xét lại “tình hữu nghị không giới hạn” với Bắc Kinh. Họ có thể yêu cầu Trung Quốc trả giá cao hơn cho năng lượng, hoặc gây áp lực để Bắc Kinh bỏ “cái tật” in bản đồ vẽ tên Trung Quốc chồng lên lãnh thổ Nga. Quan hệ “đồng minh vĩnh viễn” khi ấy chắc chắn phức tạp hơn nhiều. Nói cách khác, cáo già Tập Cận Bình có thể chẳng bao giờ thật sự tin chó sói Vladimir Putin.
Nếu Nga thua Ukraine, viễn cảnh bất ổn còn “lung tung” hơn. Nga có thể rơi vào hỗn loạn nội bộ và nội chiến; ông Putin có thể bị lật đổ; các sắc tộc thiểu số vùng ven nhân cơ hội đòi ly khai, đe dọa sự toàn vẹn liên bang. Đúng là Trung Quốc có thể thừa cơ giành vài vùng Viễn Đông nhưng “món hời” đó khó bù đắp cho sự hỗn loạn an ninh phát sinh từ một nước Nga suy tàn ngay sát biên giới.
Gút lại, “kịch bản trong mơ” tốt nhất đối với Trung Quốc là một nước Nga “chảy máu ròng ròng” nhưng không gục ngã, sống dở chết dở, kinh tế khốn khó trăm bề, trở thành một quốc gia suy yếu, sa lầy trong cuộc chiến bất tận. Chỉ như thế Nga mới tiếp tục làm chư hầu của Bắc Kinh và Moscow không có lựa chọn nào ngoài việc phải cúi đầu trước “thiên triều.”
THeo NVO
Comments powered by CComment