Đổi gì lấy hòa bình cho Ukraina ? Con đường đàm phán chông gai sau thượng đỉnh Washington

Rút kinh nghiệm « sự cố » tại Nhà Trắng ngày 28/02/2025, bẩy lãnh đạo châu Âu và tổng thư ký NATO đi cùng tổng thống Volodymyr Zelensky đến Washington để thể hiện đoàn kết. Cần phải nói là các nhà lãnh đạo này đều có tác động nhất định nào đó hoặc mối quan hệ cá nhân tốt đẹp với nguyên thủ Mỹ, và không phải ngẫu nhiên báo chí nhắc đến « ngoại giao sân golf » được tổng thống Phần Lan áp dụng hiệu quả. Theo trang Axios, ngay trong cuộc họp riêng với các nhà lãnh đạo châu Âu cùng tổng thống Ukraina, tổng thống Mỹ Trump đã gọi điện cho đồng nhiệm Putin đề xuất cuộc họp thượng đỉnh Nga-Ukraina.

Putin sẽ ngồi cùng bàn với Zelensky ?

Ông Putin khó có thể từ chối vì không thể để bị coi là người thiếu thiện chí hòa bình, trong khi tổng thống Trump chấp nhận bỏ qua đình chiến để đi thẳng đến thỏa thuận hòa bình, theo đúng đề nghị của chủ nhân điện Kremlin trong cuộc gặp long trọng ở Alaska. Về phía các lãnh đạo châu Âu, ngay sau cuộc họp ở Washington với ông Trump, họ gây sức ép với Nga, liên tục thông báo về việc tổ chức thượng đỉnh Putin-Zelensky trong « hai tuần nữa » theo thủ tướng Đức, còn Áo và Thụy Sĩ đề xuất tổ chức sự kiện, Hungary, Thổ Nhĩ Kỳ, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất cũng được nhắc đến, khiến ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov phải lên tiếng rằng các cuộc đàm phán sẽ bắt đầu từ các cấp thấp trước tiên.

Liệu ông Putin sẵn sàng ngồi đối diện với đồng nhiệm Ukraina, người vẫn bị ông khinh thường và coi là tổng thống bất hợp pháp ? Nhà báo Andrei Pertsev của trang Meduza, đồng thời là nhà nghiên cứu tại Trung tâm Carnegie, được báo Le Figaro trích dẫn, cho rằng « Putin không hề muốn gặp Zelensky. Điện Kremlin đang tìm cách kéo dài thời gian để kìm hãm tiến trình ».

Đổi đất lấy hòa bình

Tại Alaska, dường như tổng thống Nga « chỉ đòi » hai vùng Luhansk và Donetsk, thay vì cả bốn vùng như trước đây, đổi lại sẽ đóng băng chiến tuyến ở Kherson và Zaporijjia. Theo Les Echos, đằng sau đề xuất có vẻ « thiện chí » hơn, là cả một kế hoạch của Matxcơva. Vùng Donetsk giữ vai trò chiến lược, trong đó có trục trung chuyển huyết mạch Sloviansk-Kramatorsk-Kosstiantynivka mà quân Nga không chọc thủng được từ hai năm qua. Kiểm soát được khu vực này, quân đội Nga sẽ rộng đường tiến thẳng Kharkiv, thành phố lớn thứ hai của Ukraina, thậm chí là Kiev. Trong khi đó, quân Nga không tiến được ở mặt trận miền nam. Từ tháng 01/2024, quân đội Nga chỉ chiếm được 4.200 km2, tương đương với 0,6% lãnh thổ Ukraina và chỉ chiếm được thành phố Bakhmout từ cuối năm 2023.

Tuy nhiên, tại các vùng chiếm đóng ở miền nam Ukraina, như Mariupol, Matxcơva đã và đang tái thiết, đưa người Nga đến định cư và biến thành khu nghỉ dưỡng bên bờ biển. Điều này giải thích cho việc ngoại trưởng Lavrov khẳng định ngày 19/08, « chiến dịch quân sự đặc biệt » của Nga nhằm bảo vệ quyền của người nói tiếng Nga ở Ukraina, chứ chưa bao giờ chỉ nhằm chiếm đóng lãnh thổ, « dù là bán đảo Crimée, Donbass hay Novorossiya » (Tân Nga) ở miền nam Ukraina.

Ai bảo đảm hòa bình cho Ukraina ?

Vấn đề hóc búa thứ hai : lực lượng nào bảo đảm hòa bình cho Ukraina. Tổng thống Trump khẳng định Mỹ sẽ « can dự » nhưng chỉ hỗ trợ trên không. Khoảng 20 nước châu Âu và Canada, thuộc Liên minh tình nguyện, tổ chức họp để phân công « ai làm việc gì » trong lực lượng răn đe, triển khai ở đâu tại Ukraina trong trường hợp đạt được thỏa thuận hòa bình.

Tuy nhiên, đây vẫn khó khăn muôn thưở, ngoại trưởng Lavrov tái khẳng định Nga sẽ không bao giờ chấp nhận bất kỳ lực lượng phương Tây nào hoạt động trên lãnh thổ Ukraina. Matxcơva nhắc lại một thỏa thuận hòa bình phải bảo đảm được an ninh của chính Nga, có nghĩa là Ukraina phải giữ trung lập về địa-chính trị.

Hàng loạt câu hỏi được đặt ra về các cuộc đàm phán có thể diễn ra sắp tới và có lẽ cũng có nguy cơ bế tắc, vì những đòi hỏi của mỗi bên không hề mới và không bên nào chấp nhận lùi bước.