Lý do Việt Nam vẫn được bầu vào Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc dù có hồ sơ nhân quyền 'yếu kém'

Số phiếu Việt Nam đạt được là180/190 phiếu, "cao nhất trong nhóm châu Á - Thái Bình Dương, đồng thời là nước duy nhất trong khu vực tái đắc cử nhiệm kỳ 2026 - 2028", theo Bộ Ngoại giao Việt Nam.

Bộ Ngoại giao Việt Nam khẳng định kết quả này "phản ánh sự tín nhiệm" của các thành viên Liên Hợp Quốc đối với cam kết của Việt Nam về bảo vệ quyền con người.

Tuy nhiên, các tổ chức nhân quyền quốc tế chỉ ra rằng cuộc bỏ phiếu này không có cạnh tranh. Các nước ứng cử gần như nắm chắc việc trúng cử, bất kể hồ sơ nhân quyền của một số nước, trong đó có Việt Nam, bị đánh giá là yếu kém.

Lý do là số lượng ứng viên năm nay của mỗi nhóm khu vực bằng hoặc ít hơn số ghế được phân bổ cho nhóm đó.

Năm nay, có 14 nước tham gia tranh cử.

Tất cả đều trúng cử hoặc tái trúng cử làm thành viên UNHRC, gồm Việt Nam, Ấn Độ, Pakistan, Iraq, Ai Cập, Nam Phi, Mauritius, Angola, Estonia, Slovenia, Chile, Ecuador, Ý và Anh.

Theo Bảng xếp hạng các quốc gia ứng cử viên UNHRC (giai đoạn 2026-2028) do các tổ chức phi chính phủ công bố, trong số 14 nước ứng cử viên, Việt Nam bị xếp vào nhóm Không đủ tiêu chuẩn cùng Ai Cập, Iraq, Pakistan, Angola.

Nhóm Cần xem xét gồm Nam Phi, Mauritius, Ấn Độ, Ecuador.

Nhóm Đủ tiêu chuẩn gồm Vương quốc Anh, Ý, Estonia, Slovenia, Chile.

Có hai tiêu chí để đánh giá là Hồ sơ bảo vệ nhân quyền trong nước và Hồ sơ các nước này bỏ phiếu cho các nghị quyết nhân quyền tại Liên Hợp Quốc.

Việc đánh giá dựa trên Nghị quyết 60/251 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (UNGA), yêu cầu các thành viên của UNURC phải "duy trì các tiêu chuẩn cao nhất trong việc thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền" và "hợp tác đầy đủ với Hội đồng".

Báo cáo xếp hạng do liên minh gồm UN Watch (Thụy Sĩ), Human Rights Foundation (Mỹ) và Raoul Wallenberg Center for Human Rights (Canada) thực hiện.

Tổ chức phi chính phủ UN Watch có trụ sở tại Geneva nhận định rằng do không có cạnh tranh, cuộc bỏ phiếu năm nay của UNHRC trở thành "trò cười".

"Các cuộc bỏ phiếu không có cạnh tranh của Liên Hợp Quốc cho phép những chính phủ vi phạm nhân quyền nghiêm trọng như Ai Cập và Việt Nam trở thành thành viên Hội đồng Nhân quyền, khiến hội đồng này trở thành trò cười," ông Louis Charbonneau, Giám đốc phụ trách Liên Hợp Quốc của HRW, đánh giá trong thông cáo phát đi hôm 13/10.

'Thúc đẩy nhân quyền Việt Nam là một quá trình từng bước'

Trước cuộc bỏ phiếu, một số tổ chức nhân quyền quốc tế mà BBC News Tiếng Việt phỏng vấn đều bày tỏ sự phản đối việc bầu Việt Nam vào UNHRC.

Ông Phil Robertson, Giám đốc Tổ chức Vận động Nhân quyền và Lao động châu Á (AHRLA), nói với BBC News Tiếng Việt hôm 13/10 rằng "Việt Nam thực sự là ứng cử viên tệ nhất" khi đàn áp và bỏ tù các nhà hoạt động cùng gia đình họ với các án tù dài hạn.

Ông Phil Robertson cũng đề cập đến việc Việt Nam bóp nghẹt hoạt động xã hội dân sự và chính trị, đàn áp tự do ngôn luận trên mạng, mà theo ông là "giống hệt những gì đang diễn ra ở Trung Quốc".

Ông Hillel Neuer, Giám đốc điều hành của UN Watch, nói rằng bầu chọn những nước phi phạm nhân quyền như Việt Nam vào làm "thẩm phán" của Liên Hợp Quốc thì chẳng khác nào cho "cáo trông chuồng gà", là cái tát vào các tù nhân chính trị, nhà báo bị đàn áp và trẻ em bị bóc lột lao động.

Về hồ sơ nhân quyền của Việt Nam, năm 2025, Cục Dân chủ, Nhân quyền và Lao động thuộc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ công bố Báo cáo nhân quyền Việt Nam thường niên cho biết trong năm 2024 Việt Nam vẫn duy trì các vi phạm nghiêm trọng như tra tấn hoặc dùng nhục hình, giết người chưa qua xét xử, bóp nghẹt tự do báo chí, đàn áp xuyên quốc gia. Báo cáo này bị phía Việt Nam cho rằng "không khách quan".

Năm 2024, Tổ chức Freedom House xếp Việt Nam vào danh sách các nước trên thế giới không có tự do biểu đạt.

Năm 2023, Tổ chức Phóng viên Không Biên giới (RSF) xếp Việt Nam gần cuối bảng Chỉ số Tự do Báo chí (hạng 173/180), mô tả Việt Nam là "một trong những nhà tù lớn nhất thế giới dành cho các nhà báo".

Trong khi đó, ông Đỗ Hùng Việt, Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam, nói rằng thành tựu vượt bậc về kinh tế trong 40 năm qua của đất nước là nhờ luôn đặt con người làm trung tâm của sự phát triển.

Bên cạnh đó, cũng có ý kiến ủng hộ việc Việt Nam trở thành thành viên UNHRC, không phải vì thành tích nhân quyền tốt của Hà Nội, mà vì gia nhập tổ chức này là cơ hội để Hà Nội thúc đẩy quyền con người "theo nghĩa rộng" và từng bước.

Nhà quan sát chính trị, xã hội Việt Nam với 40 năm kinh nghiệm, Giáo sư Carl Thayer, từ Úc, nói với BBC News Tiếng Việt hôm 13/10 rằng "Việt Nam nên trở thành thành viên UNHRC".

Theo phân tích của ông Carl Thayer, UNHRC phản ánh mọi thành phần của UNGA.

Nhóm các nước châu Á-Thái Bình Dương gồm 29 quốc gia, trải rộng từ các nền dân chủ đến các chế độ độc tài, với mức độ thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền rất khác nhau.

Đó là lý do vì sao một số quốc gia dù bị đánh giá là có hồ sơ nhân quyền yếu kém vẫn được bầu làm thành viên, theo Giáo sư Carl Thayer.

Việt Nam, theo ông Thayer, nên được vào UNHRC không chỉ vì "đủ điều kiện", mà còn vì Hà Nội "sẽ tiếp tục đóng vai trò mang tính xây dựng trong việc thúc đẩy khái niệm nhân quyền theo nghĩa rộng, mặc dù vẫn còn những hạn chế trong việc bảo vệ các quyền dân sự và chính trị trong nước".

Giáo sư Carl Thayer chỉ ra rằng, nhân quyền là một khái niệm rất rộng, vượt ra ngoài phạm vi các quyền chính trị và dân sự như quyền tự do ngôn luận, quyền tụ tập ôn hòa.

Nhân quyền còn bao gồm cả phát triển con người, giảm nghèo, an ninh lương thực, y tế công cộng, bình đẳng giới, quyền của các dân tộc thiểu số, quyền của cộng đồng LGBQ+, quyền được tiếp cận giáo dục, an ninh kinh tế và phát triển bền vững.

Giáo sư Carl Thayer cũng đề cập tới Bảng điểm cho 14 quốc gia vừa trúng cử là thành viên UNHRC nhiệm kỳ 2026-2028 do Tổ chức Dịch vụ Quốc tế về Nhân quyền (ISHR) công bố.

Bảng điểm chia theo tám tiêu chí chung (gồm 17 hạng mục phụ).

Bốn ứng viên từ châu Á-Thái Bình Dương được xếp hạng như sau:

Chỉ ra những tiến bộ về bảo vệ quyền con người mà Việt Nam đã thực hiện được trong nhiệm kỳ 2023-2025, Giáo sư Carl Thayer cho hay Việt Nam đã đóng vai trò lãnh đạo trong việc soạn thảo và thông qua tuyên bố chung về thúc đẩy quyền được tiêm chủng, với 51 đồng bảo trợ.

Ông cũng nhấn mạnh rằng việc thúc đẩy nhân quyền tại Việt Nam "là một quá trình từng bước".

Thành viên UNHRC có vai trò gì?

Tuyên ngôn Nhân quyền Quốc tế được Liên Hợp Quốc thông qua vào năm 1948 là văn kiện pháp lý đầu tiên bảo vệ quyền con người phổ quát và được coi là nền tảng của luật nhân quyền quốc tế.

Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc liệt kê chín công ước và chín nghị định thư tùy chọn, bao gồm các quyền cốt lõi của con người từ góc nhìn luật pháp quốc tế:

Việt Nam đã phê chuẩn tám trong số các công ước trên nhưng chưa phê chuẩn Công ước Quốc tế về Bảo vệ Quyền của tất cả người lao động di cư và các thành viên gia đình họ (1990).

Theo Nghị quyết 60/251 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (UNGA), các thành viên UNHRC có bốn nghĩa vụ chính thức và bắt buộc, gồm: