Hôm Thứ Sáu, 10 Tháng Mười, Tổng Thống Donald Trump tuyên bố sẽ tăng thuế quan thêm 100% lên hàng hóa Trung Quốc để đáp trả việc Bắc Kinh thắt chặt kiểm soát xuất cảng kim loại đất hiếm, gây nguy hiểm cho an ninh quốc gia của Mỹ.
Phản ứng của ông Trump được đưa ra sau khi Trung Quốc siết chặt đáng kể việc xuất cảng đất hiếm, loại nguyên liệu cần thiết cho nhiều sản phẩm công nghệ.
Theo thông báo mới hôm 9 Tháng Mười của chính phủ Trung Quốc, từ ngày 1 Tháng Mười Hai, 2025, các công ty nước ngoài phải có giấy phép đặc biệt để xuất cảng bất kỳ sản phẩm nào chứa hơn 0.1% đất hiếm có nguồn gốc Trung Quốc hoặc được sản xuất bằng công nghệ tinh chế đất hiếm của nước này; việc xuất cảng thiết bị, công nghệ tách chiết và tinh chế đất hiếm bị nghiêm cấm; công dân Trung Quốc cũng bị cấm làm việc cho các dự án khai thác và chế biến đất hiếm ở nước ngoài.
Những hạn chế như vậy cho thấy Bắc Kinh đang biến đất hiếm thành một vũ khí địa chính trị quan trọng nhất trong cuộc cạnh tranh với Mỹ về thương mại và công nghệ.
Vũ khí đất hiếm
Đất hiếm gồm 17 nguyên tố kim loại có từ tính và quang điện đặc biệt, được sử dụng rộng rãi trong sản xuất điện thoại, chip bán dẫn, động cơ xe điện, thiết bị y tế và cả vũ khí chính xác. Các nguyên tố như neodymium và praseodymium giúp chế tạo nam châm vĩnh cửu cho xe điện và tuabin gió, terbium, europium và yttrium tạo nên màu sắc sống động cho màn hình.
Một báo cáo của Bộ Quốc Phòng Mỹ cho biết, có hơn 1,900 hệ thống vũ khí của họ phụ thuộc vào đất hiếm; một chiến đấu cơ F-35 cần hơn 420 kg đất hiếm, còn một tàu ngầm hạt nhân lớp Virginia cần tới 4 tấn.
Đất hiếm thật ra không hiếm mà có nhiều trong vỏ trái đất. Tài liệu của Cơ Quan Địa Chất Mỹ (USGS) cho biết, Trung Quốc có trữ lượng đất hiếm lớn nhất với 44 triệu tấn, tiếp theo là Brazil 21 triệu tấn, Ấn Độ 6.9 triệu tấn, Úc 5.7 triệu tấn, Nga và Việt Nam mỗi nước có 3.8 triệu tấn; Mỹ có 1.9 triệu tấn…
Mỹ từng đi đầu trong công nghệ khai thác và tinh chế đất hiếm; đến năm 1974, mỏ đất hiếm Mountain Pass trong sa mạc Mojave ở California vẫn còn cung cấp tới 78% sản lượng đất hiếm ra thị trường toàn cầu.
Nhưng sản xuất đất hiếm gây ô nhiễm môi trường rất trầm trọng, lợi nhuận thấp, lại không cạnh tranh được về giá với các nhà sản xuất Trung Quốc nên hầu hết các nhà sản xuất đất hiếm quốc tế, kể cả người Mỹ, đều lặng lẽ từ bỏ lĩnh vực này.
Trung Quốc đến sau nhưng dần dần vượt lên thành “ông trùm” trong việc khai thác và chế biến đất hiếm và sản phẩm liên quan. Theo báo cáo của Bộ Năng Lượng Mỹ công bố năm ngoái, Trung Quốc chiếm khoảng 89% công suất phân tách đất hiếm, 90% công suất tinh luyện và 92% sản lượng nam châm toàn cầu. Năng lực đó mang lại cho Trung Quốc lợi thế vô cùng lớn trong các cuộc đàm phán thương mại vì Mỹ phải nhập cảng hầu hết đất hiếm và nam châm từ Trung Quốc để dùng trong các ngành công nghiệp công nghệ cao.
Đất hiếm và cuộc thương chiến Mỹ-Trung
Thật ra không phải đến bây giờ Trung Quốc mới sử dụng đất hiếm làm “vũ khí thương mại.” Năm 2010, trong cuộc xung đột về chủ quyền tại quần đảo Senkaku của Nhật Bản (Trung Quốc gọi là đảo Điếu Ngư), Bắc Kinh đã đình chỉ xuất cảng đất hiếm sang Nhật, buộc các công ty Nhật phải nỗ lực tìm nguồn cung cấp mới, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.
Tháng Bảy, 2023, Trung Quốc công bố hạn chế xuất cảng gali và germani – hai nguyên tố đất hiếm quan trọng để sản xuất chất bán dẫn và mạch điện tử sau khi chính quyền Joe Biden cấm xuất cảng sang Trung Quốc các loại chip điện tử tân tiến nhất và đe dọa đóng cửa mạng TikTok. Để ứng phó, Bộ Quốc Phòng Mỹ dưới thời Biden đã nỗ lực tài trợ để khôi phục sản xuất ở mỏ đất hiếm Mountain Pass, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, nhưng công việc này phải mất nhiều năm chứ không thể hoàn thành một sớm một chiều.
Mùa Xuân năm nay, ông Trump nổ phát súng đầu tiên tăng thuế lên hàng hóa Trung Quốc, có lúc lên tới 145%; Trung Quốc trả đũa bằng mức thuế 125% và hạn chế xuất cảng bảy loại nguyên tố đất hiếm. Đối mặt với sự gián đoạn sản xuất xe hơi do thiếu nguyên liệu đất hiếm, chính quyền Trump phải ngồi vào bàn đàm phán với Trung Quốc, đồng ý giảm thuế quan xuống còn 30% đổi lấy việc Trung Quốc nới lỏng các hạn chế xuất cảng từ Tháng Sáu 2025 và giảm thuế nhập cảng hàng Mỹ xuống còn 10%.
Cuộc “đình chiến” giữa Mỹ và Trung Quốc kéo dài qua mùa Hè và người ta hy vọng hai bên sẽ sớm ký một thỏa thuận thương mại bền vững. Ông Trump đã có lúc nới lỏng kiểm soát việc xuất cảng sang Trung Quốc các dòng chip tân tiến của Nvidia và AMD, đã đình hoãn và sau đó giải quyết việc tiếp tục hoạt động của mạng TikTok tại Mỹ nhưng rồi hai quyết định mà Bắc Kinh ban hành ngày 9 Tháng Mười về kiểm soát xuất cảng đất hiếm đã làm thay đổi tất cả; khiến ông Trump nổi giận và phục hồi thuế quan 100% lên hàng hóa Trung Quốc (đưa mức thuế tổng lên 130%).
Không chỉ Mỹ dính đòn
Về chính sách hạn chế xuất cảng đất hiếm của Bắc Kinh, Bộ Trưởng Tài Chính Mỹ Scott Bessent nói với báo The Financial Times hôm 13 Tháng Mười rằng Trung Quốc hoảng sợ vì kinh tế tăng trưởng chậm nên muốn “kéo mọi người chìm xuồng cùng họ.” Ông Trump thì cho biết mức thuế quan 100% sẽ chỉ áp dụng nếu từ đây đến ngày 1 Tháng Mười Một, Bắc Kinh không thay đổi chính sách.
Tuy vậy, không ai tin rằng Trung Quốc sẽ thay đổi. Trong khi quyết định tăng thuế của ông Trump có vẻ như là một phản ứng tức thời, từ một cơn giận dữ bất chợt thì chính sách của Trung Quốc là kết quả của một quá trình nghiên cứu, hoạch định kỹ lưỡng và lâu dài, có tính toán từng bước đi thích hợp cho từng thời điểm.
Rõ ràng là với biện pháp hạn chế xuất cảng đất hiếm – cùng với việc ngừng nhập cảng đậu nành của Mỹ, chuyển sang mua đậu nành của Brazil và Argentina – Bắc Kinh đang gây nhiều thách thức cho chính quyền Trump và phơi bày tính chất dễ tổn thương của nền kinh tế Mỹ.
Không chỉ các công ty Mỹ hoặc Trung Quốc bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến mà hầu như mọi công ty lớn đều vô tình lâm vào cảnh “trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết.”
Ở mặt hàng đất hiếm chẳng hạn, Phòng Thương Mại Châu Âu tại Bắc Kinh cho biết trong Tháng Chín 2025 các công ty Châu Âu đã nộp 141 hồ sơ xin giấy phép xuất cảng nhưng chỉ 19 hồ sơ được duyệt. Các quan chức Trung Quốc còn đòi đối tác Châu Âu phải nộp bản thiết kế sản phẩm có sử dụng đất hiếm – một bí mật công nghệ nhạy cảm – để xem xét cấp giấy phép xuất cảng!
Tình thế căng thẳng đến mức các quan chức ngoại giao và thương mại Châu Âu phải họp khẩn ở Đan Mạch hôm nay để tìm cách đối phó. “EU cần đoàn kết và phản ứng cứng rắn với Trung Quốc, với tư thế khối thương mại lớn nhất thế giới. Nhưng chúng ta cũng cần thực tế. Vì chúng ta có chung lợi ích với Mỹ nên nếu liên kết với Mỹ chúng ta có thể gây áp lực buộc Trung Quốc hành động đúng đắn hơn,” Ngoại Trưởng Đan Mạch Lars Rasmussen nói tại cuộc họp.
Ông Trump sẽ quay xe?
Về phía Mỹ, nhiều quan sát viên nhận định, ông Trump sẽ nhượng bộ. “Về căn bản, Trung Quốc có lợi thế hơn Mỹ. Vào lúc này, khả năng của Trung Quốc gây hại cho kinh tế Mỹ thì mạnh hơn nhiều so với chiều ngược lại,” nhà bình luận Edward Luce của báo The Financial Times nhận định.
Theo ông Luce, vị thế thống trị thị trường đất hiếm của Trung Quốc đã vượt xa sự thống trị của Mỹ trong lĩnh vực chip bán dẫn và Trung Quốc có khả năng thích nghi, phát triển chuỗi cung ứng nội địa về chip bán dẫn trong khi Mỹ chưa thể làm như vậy với chuỗi cung ứng đất hiếm và nam châm vĩnh cửu.
Trên trang The National Interest, nhà kinh tế Desmond Lachman cũng nhận định Trung Quốc đang ở tư thế mạnh hơn. “Một yếu tố mà ông Trump thường bỏ qua là đảng Cộng Sản Trung Quốc có thể chịu đựng khó khăn kinh tế theo cách mà chính phủ Mỹ không thể chịu nổi.” Rất có thể thị trường chứng khoán Mỹ sẽ trải qua một cuộc điều chỉnh lớn để buộc ông Trump phải rút lại biện pháp thuế quan với Trung Quốc, theo ông Lachlan.
Khả năng ông Trump lại “quay xe” là có thật. Bộ Trưởng Scott Bessent cho báo chí biết, Tổng Thống Trump sẽ hội kiến với Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị thường niên Diễn Đàn Kinh Tế Châu Á Thái Bình Dương diễn ra ở Nam Hàn cuối tháng này, trái với tuyên bố trước đây của ông Trump rằng ông thấy có lý do gì để gặp ông Tập sau khi công bố mức thuế quan 100%.
“Đừng lo cho Trung Quốc, họ sẽ tốt thôi. Chủ Tịch Tập rất tôn kính chỉ mới trải qua khoảnh khắc tồi tệ. Ông ấy không muốn đất nước bị suy thoái, và tôi cũng không muốn. Nước Mỹ muốn giúp Trung Quốc chứ không phải gây tổn thương. Tổng Thống DJT,” chính ông Trump đã viết như vậy trên mạng Truth Social hôm 12 Tháng Mười.
Câu hỏi là bao giờ ông sẽ “quay xe?”
Theo NVO
Comments powered by CComment