Thái Lan và Campuchia: Căng thẳng leo thang giữa cuộc chiến ngôn từ

Thế nhưng, một cuộc khẩu chiến dữ dội vẫn tiếp diễn giữa hai quốc gia, khi cả hai tìm cách giành sự ủng hộ từ công chúng trong nước và sự đồng cảm từ quốc tế. Ở Thái Lan, nhiều người cho rằng họ đang thua trên mặt trận này.

"Người ta tin rằng Campuchia tỏ ra nhanh nhẹn hơn, quyết đoán hơn và am hiểu truyền thông hơn," bà Clare Patchimanon phát biểu trên podcast Media Pulse của Đài Phát thanh Công cộng Thái Lan. "Thái Lan luôn chậm một bước."

Cuộc tranh chấp biên giới kéo dài hàng thế kỷ đã bùng phát trở lại sau khi Campuchia phóng tên lửa vào Thái Lan sáng 24/7, kéo theo các cuộc không kích đáp trả từ phía Thái Lan.

Kể từ đó, một đội quân chiến binh mạng Campuchia, được hậu thuẫn từ các kênh truyền thông tiếng Anh do nhà nước kiểm soát, đã tung ra hàng loạt cáo buộc và báo cáo mang tính kích động - nhiều trong số đó hóa ra là sai sự thật.

Họ từng đưa tin rằng một máy bay chiến đấu F-16 của Thái Lan bị bắn hạ, đăng tải hình ảnh một chiếc máy bay bốc cháy lao xuống từ bầu trời - thực chất là cảnh quay ở Ukraine.

Một cáo buộc khác cho rằng Thái Lan đã thả khí độc, kèm hình ảnh một máy bay chữa cháy thả chất chống cháy màu hồng. Thực tế, đó chỉ là hình ảnh từ một vụ cháy rừng ở California.

Thái Lan đáp trả bằng các tuyên bố chính thức của mình, song chúng thường chỉ là những bản báo cáo thống kê khô khan, lại đến từ nhiều nguồn khác nhau - quân đội, chính quyền địa phương, Bộ Y tế, Bộ Ngoại giao - và dường như chưa có sự phối hợp chặt chẽ.

Bangkok vẫn chưa đưa ra được một lập luận thuyết phục rằng Campuchia - quốc gia đầu tiên sử dụng tên lửa pháo binh trong cuộc xung đột và gây ra cái chết cho một số thường dân Thái Lan - phải chịu trách nhiệm cho sự leo thang căng thẳng.

Ai cũng biết rằng chính phủ dân cử của Thái Lan, do đảng Pheu Thai của tỷ phú gây tranh cãi - ông Thaksin Shinawatra dẫn dắt, vốn có mối quan hệ không mấy thuận hòa với quân đội.

Tình hình càng thêm phức tạp vào tháng 6, khi ông Hun Sen, cựu lãnh đạo Campuchia và là bạn cũ của ông Thaksin, quyết định tiết lộ cuộc trò chuyện điện thoại riêng tư với con gái ông Thaksin, Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra.

Trong cuộc gọi, bà đã kêu gọi ông giúp hòa giải tranh chấp biên giới, đồng thời phàn nàn rằng vị tướng Thái Lan chỉ huy lực lượng tại khu vực này đang chống đối bà.

Vụ rò rỉ đã gây chấn động chính trị ở Thái Lan, dẫn đến việc Tòa án Hiến pháp ngay lập tức đình chỉ chức vụ của bà Paetongtarn và khiến chính phủ suy yếu nghiêm trọng đúng vào lúc khủng hoảng biên giới leo thang.

Ông Hun Sen thì không gặp phải rắc rối tương tự. Trên danh nghĩa, ông đã chuyển giao quyền lực cho con trai Hun Manet. Nhưng sau gần 40 năm cầm quyền, rõ ràng ông vẫn là người nắm thực quyền.

Quân đội, đảng cầm quyền và truyền thông Campuchia đều nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Hun Sen. Động cơ khiến ông hủy hoại tình bạn lâu năm với gia đình Shinawatra vẫn chưa rõ ràng, nhưng dường như ông đang chuẩn bị cho một cuộc đối đầu lớn hơn ở biên giới.

Ngay từ đầu, ông Hun Sen liên tục đăng tải trên Facebook bằng cả tiếng Khmer lẫn tiếng Anh, chế giễu chính phủ Thái Lan, kèm theo những hình ảnh ông mặc quân phục hoặc chăm chú nghiên cứu bản đồ quân sự.

Ở phía bên kia, nhân vật nổi bật nhất của Thái Lan lại là Trung tướng Boonsin Padklang, Tư lệnh Tập đoàn quân số 2. Chính ông là sĩ quan mà Thủ tướng Paetongtarn từng phàn nàn.

Chủ nghĩa dân tộc hiếu chiến của ông giúp ông giành được nhiều sự ủng hộ trong nước, nhưng đồng thời cũng làm suy yếu quyền lực của chính phủ dân sự.

"Ông Hun Sen rất thông minh," ông Sebastian Strangio, tác giả cuốn Hun Sen's Cambodia - một tác phẩm phác họa rõ nét cách ông định hình đất nước Campuchia, nhận định.

"Ông ấy đã sử dụng chiến thuật bất đối xứng để khoét sâu thêm những chia rẽ vốn đã tồn tại ở Thái Lan. Và việc Campuchia rất giỏi trong việc đóng vai nạn nhân đã mang lại cho họ một vũ khí lợi hại khác trên trường quốc tế."

Các quan chức Thái Lan thừa nhận họ gặp khó khăn trong việc chống lại chiến thuật mà phía Campuchia đang triển khai.

"Điều này hoàn toàn khác với cách thức tiến hành chiến tranh thông tin trước đây," Thứ trưởng Ngoại giao Russ Jalichandra nói với BBC.

"Những gì chúng tôi phát ngôn phải vừa đáng tin cậy vừa có thể kiểm chứng. Đó là vũ khí duy nhất chúng tôi có để tham gia cuộc chiến này. Và chúng tôi phải kiên định, cho dù đôi khi có vẻ như chúng tôi chưa đủ nhanh."

Thái Lan luôn khẳng định rằng tranh chấp biên giới với Campuchia phải được giải quyết song phương, không có sự can thiệp từ bên ngoài, thông qua Ủy ban Biên giới chung được hai nước thành lập cách đây 25 năm.

Nhưng Campuchia lại muốn quốc tế hóa cuộc tranh chấp. Tháng trước, Campuchia là bên đầu tiên đưa vấn đề xung đột leo thang này ra Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, đồng thời yêu cầu Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) ra phán quyết về vị trí biên giới. Động thái này đã đặt Thái Lan vào thế tiến thoái lưỡng nan.

Lý do chính thức mà Thái Lan đưa ra để từ chối tham gia ICJ là, cũng như nhiều quốc gia khác, họ không công nhận thẩm quyền của tòa. Tuy nhiên, không kém phần quan trọng là ký ức tập thể của người Thái về những mất mát và nỗi nhục tại ICJ trong quá khứ - một yếu tố gắn liền với trọng tâm của tranh chấp biên giới này.

Cả Thái Lan và Campuchia đều nuôi dưỡng những câu chuyện dân tộc về sự mất mát lãnh thổ bất công.

Đối với Campuchia, đó là câu chuyện về một đế chế từng hùng mạnh nhưng suy tàn, rơi vào cảnh nghèo đói do chiến tranh và cách mạng, đồng thời phải hứng chịu tham vọng lãnh thổ từ các nước láng giềng lớn hơn.

Câu chuyện của Thái Lan lại mang tính hiện đại hơn: vào đầu thế kỷ 20, nước này buộc phải cắt nhượng lãnh thổ để tránh rơi vào ách thống trị trực tiếp của thực dân Pháp hoặc Anh. Khi Thái Lan đồng ý xác lập đường biên giới mới với Campuchia do Pháp kiểm soát, họ đã để cho các nhà bản đồ học Pháp toàn quyền vẽ bản đồ.

Nhưng đến năm 1953, khi Campuchia giành độc lập, quân đội Thái Lan đã chiếm giữ một ngôi đền Khmer tráng lệ mang tên Preah Vihear, hay còn gọi là Khao Phra Viharn trong tiếng Thái, nằm trên đỉnh vách đá vốn được coi là ranh giới biên giới tự nhiên.

Người Thái cho rằng các nhà vẽ bản đồ người Pháp đã sai lầm khi dịch chuyển biên giới ra khỏi lưu vực – đường phân chia đã được thỏa thuận – và đặt ngôi đền vào lãnh thổ Campuchia.

Campuchia đã đưa vụ tranh chấp ra Tòa án Công lý Quốc tế và giành phần thắng.

Tòa phán quyết rằng, bất kể bản đồ có sai sót gì, Thái Lan đã không hề phản đối trong suốt nửa thế kỷ trước đó. Chính quyền quân sự Thái Lan khi ấy sốc trước kết quả và muốn tấn công Campuchia, nhưng các nhà ngoại giao đã thuyết phục họ miễn cưỡng chấp nhận phán quyết.

Sự nhạy cảm với thất bại năm 1962 khiến Thái Lan hiện không thể chấp nhận vai trò của ICJ trong việc giải quyết các tranh chấp biên giới còn lại. Điều này tạo cơ hội để Hun Sen miêu tả Thái Lan như một quốc gia thách thức luật pháp quốc tế.

Thái Lan giờ đây phản công lại câu chuyện của Campuchia bằng một biện pháp hiệu quả hơn: sử dụng mìn.

Cả hai nước đều là thành viên Công ước Ottawa cấm mìn sát thương. Campuchia lại mang di sản đau thương, từng là một trong những quốc gia chịu hậu quả nặng nề nhất từ mìn, nên đã nhận được rất nhiều tài trợ quốc tế.

Vì vậy, khi Thái Lan cáo buộc binh sĩ Campuchia rải mìn chống bộ binh mới dọc biên giới, gây thương tích cho lính Thái, đây trở thành một cáo buộc khó xử với chính quyền Phnom Penh.

Ban đầu, Campuchia bác bỏ, cho rằng đó chỉ là mìn cũ còn sót lại từ cuộc nội chiến những năm 1980. Sau đó, chính phủ Thái Lan đưa một nhóm nhà ngoại giao và nhà báo tới biên giới để chứng kiến tận mắt.

Đặt trên một chiếc bàn trong rừng rậm, chỉ cách biên giới vài trăm mét, là bộ sưu tập đạn dược mà đội rà phá bom mìn Thái Lan nói rằng họ đã thu hồi từ những khu vực trước đây do quân đội Campuchia kiểm soát.

Chúng tôi bị giới hạn trong một khoảng đất trống nhỏ, được đánh dấu bằng băng đỏ trắng. Họ cảnh báo rằng đi xa hơn sẽ không an toàn. Trên đường lái xe vào, dọc con đường lầy lội, chúng tôi bắt gặp lính Thái ẩn mình trong những boongke ngụy trang giữa rừng cây.

Trong số đạn dược có hàng chục đĩa nhựa dày màu xanh lá cây, đường kính cỡ một chiếc đĩa lót tách trà. Đây là mìn PMN-2 do Nga sản xuất, chứa một lượng lớn thuốc nổ – đủ để gây tổn thương chi nghiêm trọng – và rất khó vô hiệu hóa. Một số dường như hoàn toàn mới, chưa hề được đặt.

Những hình ảnh ban đầu này khiến Campuchia bác bỏ tuyên bố của Thái Lan là vô căn cứ bởi vì các chốt an toàn của mìn vẫn chưa bị dỡ bỏ. Tuy nhiên, chúng tôi được cho xem những quả mìn khác đã được gài và chôn xuống, rõ ràng chỉ mới đây chứ không phải từ những năm 1980.

Thái Lan hiện kêu gọi các bên ký kết Công ước Ottawa hành động chống lại Campuchia, đồng thời yêu cầu các quốc gia tài trợ cho chương trình rà phá bom mìn ở Campuchia ngừng hỗ trợ họ.

Thái Lan lập luận rằng việc Campuchia từ chối thừa nhận đã đặt mìn hay đồng ý kế hoạch gỡ mìn cho thấy họ thiếu thiện chí trong việc giải quyết tranh chấp biên giới.

Campuchia phản pháo bằng cáo buộc Thái Lan sử dụng bom chùm và đạn phốt pho trắng – những loại vũ khí không bị cấm nhưng có thể gây nguy hại cho dân thường. Quân đội Thái Lan thừa nhận có sử dụng, song khẳng định chỉ nhằm vào các mục tiêu quân sự.

Phía Campuchia cũng công bố hình ảnh mà họ nói là thiệt hại tại đền Preah Vihear, một Di sản Thế giới, do pháo kích của Thái Lan gây ra, điều mà quân đội Thái Lan phủ nhận.

Những cáo buộc qua lại liên tiếp khiến bất kỳ tiến triển nào trong tranh chấp biên giới trở nên khó xảy ra.

Ông Hun Sen và con trai đã hưởng lợi khi có thể tự coi mình là những người bảo vệ lãnh thổ Campuchia, trong khi xung đột lại làm trầm trọng thêm những khó khăn chính trị mà chính phủ Thái Lan đang đối mặt.

Cuộc đối đầu đã khơi dậy mối bất hòa sâu sắc giữa những người theo chủ nghĩa dân tộc Thái và Campuchia. Hàng trăm ngàn lao động nhập cư Campuchia đã rời Thái Lan, giáng đòn nặng nề vào nền kinh tế Campuchia vốn đã khó khăn.

"Cả hai bên đều coi biên giới là ranh giới thiêng liêng phân chia đất nước," ông Strangio nói. "Tính biểu tượng ấy vô cùng quan trọng. Nó gắn chặt với những vấn đề cốt lõi về bản sắc dân tộc, và đó là điều mà không bên nào có thể nhượng bộ vào lúc này."