Donetsk quan trọng đến mức nào đối với hệ thống phòng thủ của Ukraine?

Nga hiện kiểm soát khoảng 70% tỉnh này, kể cả thủ phủ cùng tên, sau hơn một thập kỷ giao tranh mà Donetsk cùng với Luhansk láng giềng đã trở thành "trái tim rỉ máu" của cuộc xung đột.

Nếu giành toàn bộ Donetsk, Nga sẽ củng cố tuyên bố chủ quyền với tỉnh này - một tuyên bố không được quốc tế công nhận - đồng thời tránh được thêm nhiều tổn thất quân sự nặng nề.

Còn đối với Ukraine, việc rút khỏi khu vực phía tây Donetsk sẽ không chỉ đồng nghĩa với mất đất, nguy cơ một làn sóng người tị nạn mới, mà còn là sự sụp đổ của một "thành lũy" chống lại bất kỳ cuộc tấn công nào của Nga trong tương lai.

Bài viết dưới đây sẽ phân tích vì sao vùng lãnh thổ này lại có ý nghĩa quan trọng đến vậy.

Ukraine còn kiểm soát những gì?

Theo ước tính của hãng tin Reuters, Ukraine hiện vẫn kiểm soát khoảng 6.600km² lãnh thổ tại Donetsk.

Khoảng 250.000 người vẫn đang sinh sống tại đây, giới chức địa phương cho biết gần đây.

Các trung tâm đô thị lớn bao gồm Kramatorsk, Slovyansk, Kostyantynivka và Druzhkivka.

Khu vực này là một phần của vùng công nghiệp chính của Ukraine – Donbas (lưu vực sông Donets), dù nền kinh tế đã bị tàn phá nghiêm trọng bởi chiến tranh.

"Thực tế là những nguồn lực này có lẽ sẽ không thể khai thác được, ít nhất trong vòng một thập kỷ, vì [mìn] còn sót lại…" – Tiến sĩ Marnie Howlett, giảng viên khoa Chính trị Nga và Đông Âu tại Đại học Oxford, nói với Reuters.

"Những vùng đất này đã bị tàn phá hoàn toàn, các thành phố thì bị san phẳng."

Giá trị quân sự của vùng lãnh thổ này nằm ở đâu?

Một báo cáo gần đây của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ mô tả một "vành đai pháo đài" chạy dài khoảng 50km qua khu vực phía tây Donetsk.

"Ukraine đã dành 11 năm qua để đầu tư thời gian, tiền bạc và công sức nhằm củng cố vành đai này, đồng thời xây dựng đáng kể hạ tầng công nghiệp quốc phòng và hạ tầng phòng thủ," báo cáo viết.

Các báo cáo từ khu vực cho biết ở đây có hào chiến, boong ke, bãi mìn, chướng ngại vật chống tăng và hàng rào thép gai.

Quân nga Nga - lực lượng tấn công theo hướng Pokrovsk - "đang nỗ lực chiếm lấy khu vực này, một chiến dịch có thể kéo dài nhiều năm mới hoàn tất," ISW nhận định.

Các công sự chắc chắn là một phần của hệ thống phòng thủ Ukraine, nhưng yếu tố địa hình cũng đóng vai trò then chốt.

"Địa hình khá dễ phòng thủ, đặc biệt là cao điểm Chasiv Yar, vốn đã là chỗ dựa cho phòng tuyến của Ukraine," ông Nick Reynolds, nghiên cứu viên về tác chiến trên bộ tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia Anh (RUSI), nói với BBC News.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý: "Nếu nhìn tổng thể địa hình vùng Donbas, tức miền đông Ukraine, thì nói chung nó không thực sự thuận lợi cho phía Ukraine.

Thành phố Donetsk nằm trên cao, phía tây hoàn toàn là dốc, điều này bất lợi cho Ukraine trong việc tổ chức phòng ngự.

Điều đó không chỉ liên quan đến việc tác chiến ở cự ly gần hay khó khăn trong việc lên xuống dốc, mà còn ở khả năng quan sát, từ đó ảnh hưởng đến việc điều phối pháo binh và các hình thức yểm trợ hỏa lực khác mà không cần triển khai UAV.

Tương tự, những điểm cao cũng thuận lợi hơn cho việc truyền sóng vô tuyến và điều phối hoạt động của drone."

Chasiv Yar, nơi Nga gần đây tuyên bố đã chiếm giữ, "là một trong những điểm cao cuối cùng mà Ukraine còn kiểm soát," ông nói thêm.

Theo Reynolds, việc thu thập tình báo qua ảnh vệ tinh - dù do các đối tác quốc tế của Ukraine hay từ nguồn thương mại cung cấp - là rất quan trọng, "nhưng nó không thể thay thế khả năng tự trực tiếp điều phối các nhiệm vụ chiến thuật của chính mình."

Quân đội Nga có cần toàn bộ Donetsk không?

Phía tây Donetsk chỉ là một phần nhỏ trong tuyến mặt trận kéo dài khoảng 1.100km, nhưng nơi đây đã chứng kiến một số đợt tấn công dữ dội nhất của Nga trong mùa hè này.

Tuy nhiên, nếu Moscow dồn lực lượng bộ binh sang hướng khác, khả năng họ đạt được tiến triển tốt hơn là rất đáng nghi ngờ.

"Ở phía nam, tuyến mặt trận tại Zaporizhzhia hiện cũng rất giống với ở Donbas, nghĩa là họ cũng sẽ phải đối mặt với hệ thống phòng thủ dày đặc," ông Reynolds nói.

"Ở phía bắc, Nga cũng gặp phải vấn đề tương tự khi tìm cách phá vỡ tuyến phòng thủ, nên chắc chắn họ không thể coi đó là một 'cánh cửa đang mở' để dễ dàng tiến vào."

Ukraine có thể tái lập hệ thống phòng thủ của mình xa hơn về phía tây không?

Về lý thuyết, trong trường hợp đạt được một thỏa thuận hòa bình, Ukraine có thể rút phòng tuyến của mình lùi xa hơn về phía tây.

Tuy nhiên, điều đó sẽ khiến nảy sinh vấn đề về địa hình bất lợi, và việc xây dựng các tuyến phòng thủ chiều sâu cũng cần thời gian, ngay cả khi có sự hỗ trợ của các cá nhân, tổ chức tư nhân trong điều kiện không bị hỏa lực tấn công.

Song, lý thuyết là một chuyện, còn theo chuyên gia nghiên cứu về tác chiến trên bộ của RUSI, quân đội Ukraine rất khó để rút lui khỏi khu vực phía tây Donetsk mà không tiến hành chiến đấu.

"Ngay cả khi chính quyền Trump tìm cách sử dụng sự hỗ trợ của Mỹ hay các đảm bảo an ninh như một đòn bẩy," ông Nick Reynolds nói, "dựa trên hành vi trước đây của Nga, và dựa trên cách tiếp cận mang tính giao dịch rõ rệt của chính quyền Mỹ, rất khó để hình dung chính phủ Ukraine lại muốn từ bỏ vùng lãnh thổ này."

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã khẳng định đất nước ông sẽ bác bỏ bất kỳ đề xuất nào của Nga về việc nhượng lại vùng Donbas để đổi lấy một lệnh ngừng bắn, với lập luận rằng vùng lãnh thổ phía đông này có thể bị sử dụng như một bàn đạp cho các cuộc tấn công trong tương lai.