Bí ẩn tập tục tắm truồng xông hơi chữa bệnh của người Ireland

Một số người đang ốm, những người khác có thể bị ảo giác, ủ mưu chưng cất rượu lậu hoặc tưởng tượng họ là người Viking từng đột kích đất nước này.

Đến khi đờ đẫn bước trở lại ra không khí trong lành của Ireland vào thế kỷ 19, họ đã trải qua hành trình ngược ngạo về thể chất và tinh thần. Một hành trình vẫn ẩn chứa nhiều bí ẩn.

Im lìm, quên lãng

"Một số người phỏng đoán rằng cách trị còn tệ hơn chứng bệnh," nhà khảo cổ Aidan Harte nói với tôi về trải nghiệm nóng bức này, khi ông đứng trên đỉnh một nhà tắm hơi Ireland 150 năm tuổi ở Killadiskert, một góc biệt lập ở Hạt Leitrim.

"Một phần nguyên do có những giả thuyết điên rồ về ảo giác và làm rượu lậu là vì chúng ta không biết đầy đủ sự thật về nhà tắm hơi và mọi công dụng của chúng. Đó là vấn đề nhức đầu một chút mà chúng tôi đang cố gắng tìm hiểu."

Theo Harte thì chúng ta vẫn không hiểu rõ tại sao người Ireland lại dùng các nhà tắm hơi được dựng lên bằng đá và đất sét rồi phủ cỏ lên như thế này

Harte đang lãnh đạo Dự án Nhà tắm hơi Leitrim mới cùng với Ủy viên Di sản Hội đồng Hạt Leitrim Sarah Malone.

Malone cho biết mục đích của họ là xác định và làm sáng tỏ các công trình đang bị thời gian dần bào mòn này, vốn nằm rải rác trên khắp Ireland và được sử dụng như một dạng phòng xông hơi đá khắc nghiệt từ thời kỳ đầu 1600 cho đến đầu 1900.

Cô cho biết cho đến nay họ đã ghi nhận hơn 100 nhà tắm hơi chỉ riêng ở Leitrim - nhiều hơn bất cứ nơi nào khác ở Ireland, mật độ đáng kinh ngạc vì địa hạt nhỏ bé có kích thước bằng London Mở rộng (Greater London) này là nơi sinh sống của chưa tới 35.000 người.

Qua nhiều thế hệ, hầu hết các cấu trúc hình tổ ong bí ẩn này nằm im lìm và chìm vào quên lãng ở Leitrim, một hạt yên tĩnh, đẹp như tranh ở tây bắc Ireland với nét đặc trưng là các nông trang rộng lớn, thị trấn nhỏ nhắn và cảnh quan đồi núi xanh mướt vốn là nguồn cảm hứng cho vô số thi ca Ireland.

Theo Harte, đó là bởi vì nhiều nhà tắm hơi này nằm trên đất đai thuộc sở hữu của những nông dân biết rất ít về chúng, ngoài việc chúng gây trở ngại cho nông nghiệp.

Ở Ireland là thế. Con người đã sinh sống tại đây hơn 10.000 năm, và Ireland nhiều địa điểm khảo cổ đến nỗi không thể nào chỉ ra, thăm dò và bảo tồn cho hết.

Giờ đây, Dự án Nhà tắm hơi Leitrim đang tìm tình nguyện viên để đối chiếu thông tin và lịch sử truyền miệng về khía cạnh ít được biết đến này trong lịch sử Ireland.

Cấu trúc, hoạt động

May mắn thay, những gò đá của Leitrim vẫn còn chắc chắn. Không có gì thay đổi khi tôi leo lên công trình Killadiskert cao 2,2m này để có tầm nhìn ấn tượng về những nông trại nhấp nhô xung quanh. "Nó không nên đầu hàng," Harte nói. "Nghiêm túc mà nói, những công trình này được xây lên để tồn tại mãi mãi."

Khi tôi quay trở lại mặt đất sũng nước, Harte rê tay lên bề mặt nhấp nhô của nhà tắm hơi và giải thích nó được xây như thế nào.

Cũng như cái ở Killadiskert, hầu hết các nhà tắm hơi ở Ireland được xây dựng vào sườn đồi hoặc bờ đất để củng cố nền móng, và ở những địa điểm xa xôi gần nguồn nước.

Các khối đá chưa cắt có hình dạng và kích thước khác nhau được chồng lên cẩn thận và sau đó được kết hợp với đất sét và đất lấy trên bề mặt nền để tạo thành cấu trúc mái vòm với một lối vào thấp duy nhất, có hình dáng tương tự như lều tuyết igloo.

Các nhà tắm hơi chủ yếu hiện diện ở các vùng nông thôn, và hơn một phần ba đã được xác định là nằm ở Hạt Leitrim thơ mộng

Bên trong nhà tắm hơi, người ta đốt cỏ hoặc củi, trước khi chặn lối vào và lỗ thông hơi trên mái, Harte nói.

Sau vài giờ, khói sẽ được cho thoát ra, than hồng tràn ra và một người trần truồng sẽ bò vào không gian ngột ngạt này để đổ mồ hôi chừng nào họ có thể chịu được. Sau cùng, họ bước ra để tẩy rửa và tắm mát trong dòng suối gần đó. Đôi khi tình trạng của họ được cải thiện, Harte nói. Nhà tắm hơi đã phát huy điều thần kỳ của nó.

Mặc dù đổ mồ hôi chắc chắn đã chứng minh là có lợi cho sức khoẻ - bao gồm cải thiện lưu thông máu và lọc độc tố khỏi cơ thể - theo Tiến sĩ Ronan Foley, chuyên gia hàng đầu về nhà tắm hơi thuộc Đại học Maynooth của Ireland, nhưng những buổi xông hơi khỏa thân này thường không khác gì giả dược.

Không có tác dụng?

"Sẽ rất hợp lý khi cho rằng việc chữa bệnh bằng nhà tắm hơi không phải lúc nào hay với ai cũng hiệu quả, ngay cả đối với các căn bệnh được khuyên là nên đi xông hơi, vì vậy nó không bao giờ là thuốc chữa bách bệnh theo nghĩa đó," Foley nói.

Tuy nhiên, trong khung cảnh biệt lập của Ireland, nơi cơ sở y tế hiện đại ít và thưa thớt, nhà tắm hơi vẫn phổ biến trong khoảng 300 năm.

Foley cho biết chúng thường được dùng để trị thấp khớp, viêm khớp, sốt và các bệnh hô hấp, nhất là ở các vùng thôn quê như Leitrim, nơi có hơn một phần ba nhà tắm hơi được xác định của Ireland.

Để so sánh, rất ít nhà tắm hơi gần các thành phố Dublin, Cork và Limerick, nơi có dịch vụ y tế tân tiến hơn Leitrim mãi cho đến những thập kỷ gần đây.

Không có nhiều ghi chép về công dụng lịch sử của nhà tắm hơi. Nhưng nhiều gia đình ở Leitrim có gốc gác trải dài hàng thế kỷ, và nhờ truyền thống lịch sử truyền miệng rất thịnh ở Ireland, nhiều truyền thuyết về nhà tắm hơi vẫn tồn tại.

Harte cho biết một số người dân Leitrim mà ông phỏng vấn tin rằng nhà tắm hơi không chỉ được dùng để trị bệnh.

Theo một số câu chuyện mà ông từng nghe, nhà tắm hơi là nơi nấu rượu dã chiến để né lệnh cấm nấu rượu lậu dài hạn của Ireland. Trong một câu chuyện thường nghe khác, nhà tắm hơi từng tổ chức các buổi phê thuốc tạo ảo giác để kết nối với các vị thần Celtic.

Harte không tin mấy vào những lời kể này, và không tìm thấy bằng chứng chứng minh chúng. Nhưng với rất ít điều được biết về nhà tắm hơi, ông nói ông không bác bỏ những câu chuyện đó.

Nguồn gốc bí ẩn

Một bí ẩn thậm chí còn lớn hơn công dụng nhà tắm hơi là nguồn gốc của chúng.

Theo Foley, có bốn thuyết phổ biến.

Một thuyết cho rằng những công trình này có thể được truy về người vùng bán đảo Scandinavia và người Viking ở Bắc Âu. Nhà tắm hơi đã được sử dụng ở Bắc Âu trong hơn 2.000 năm, và người Viking có ảnh hưởng lớn đến văn hóa Ireland trong thời gian họ chiếm đóng các vùng của đất nước này từ thế kỷ 9 đến 12.

Có một thuyết khác thì nói rằng chúng có thể đã được đưa về từ Mỹ khi các di dân Ireland vốn đã nghiên cứu nhà tắm hơi của dân Mỹ bản địa hồi hương.

Lôi cuốn không kém là thuyết nói nhà tắm hơi là fulacht fiadh, một dạng lò nướng ngoài trời cổ xưa của Ireland, được chuyển công năng.

Cuối cùng, một số tạp chí cổ xưa cho rằng những người Ireland sáng tạo ra nhà tắm hơi có thể có cảm hứng sau khi thấy hammam (nhà tắm hơi Ả Rập) khi đến Trung Đông, nơi người dân đã sử dụng nhà tắm hơi Hồi giáo trong hơn một thiên niên kỷ.

Tuy nhiên, không có thuyết nào trong số này thuyết phục được Foley. Thay vào đó, ông tin rằng các nhà tắm hơi của Ireland xuất hiện một cách tự nhiên.

"Tôi cảm thấy chúng là một dạng bản địa của việc tạo ra nhà tắm hơi-chữa bệnh trong văn hóa toàn cầu," ông nói. "Giá trị chữa bệnh của việc làm cho đổ mồ hôi đã được nhiều người biết đến. Xây dựng các căn nhà nhỏ kích thích đổ mồ hôi từ vật liệu bản địa được dân nông thôn Ireland nghĩ ra."

Tiếp cận hạn chế

Ngày nay, những nhà tắm hơi cổ của Ireland là hiện vật quý giá về lịch sử nông thôn của đất nước.

Dự án của Harte thậm chí có thể giúp những công trình bị lãng quên từ lâu này trở thành điểm thu hút khách du lịch khác lạ, theo Sarah McCarthy, nhân viên phát triển khu vực của Fáilte Ireland, cơ quan du lịch quốc gia của Ireland.

"Chúng tôi biết rằng văn hóa và di sản làm thành nhân tố quan trọng tạo nên sức hấp dẫn của Ireland đối với du khách nước ngoài," McCarthy nói.

"Các nhà tắm hơi Leitrim và các dự án nghiên cứu liên quan tiết lộ một góc khuất trong lịch sử và di sản của chúng tôi, và thêm vào sự phong phú cho du khách khám phá."

Harte chia sẻ hy vọng này. Nhưng khi ông cúi xuống để nhìn vào khe hở hẹp của nhà tắm hơi Killadiskert, ông thừa nhận rằng hầu hết các công trình này vẫn chưa sẵn sàng để phục vụ du khách.

Du khách nay vẫn có thể tiếp cận trực tiếp các nhà tắm hơi gần đó tại giếng St Hughes và Lâu đài Parke, nhà tắm hơi Killadiskert và nhiều nơi khác nằm trên đất tư.

Cho dù là nhà khảo cổ, Harte không phải lúc nào cũng dễ được chủ đất cho phép đến thăm các nhà tắm hơi khác. Một mục tiêu chính của Dự án Nhà tắm hơi Leitrim là được công chúng công nhận và bảo vệ di sản nhiều hơn cho các công trình này.

Một ngày nào đó, những nhà tắm hơi trần truồng, nhớp nhúa mồ hôi của Ireland có thể trở nên nổi tiếng, được bảo tồn và gắn vào đường mòn cho du khách.

Tuy nhiên, vào lúc này chúng vẫn là những ụ đá bí ẩn nép mình trong khung cảnh xanh mướt, chờ đợi ai đó khai phá bí mật của chúng.

Theo BBC