Đây là đề tài tôi viết dang dở từ 4 năm qua, nhưng chưa tiện công bố cho đến nay.
Nagasaki 80 năm sau: Tiếng chuông cảnh tỉnh nhân loại về vũ khí hạt nhân
Chưa bao giờ thành phố Sài Gòn phải trải qua những thời khắc đen tối, u ám như vào thời điểm các Tháng Sáu, Bảy, Tám và Chín năm 2021. Thật vậy, nơi đã từng là “Hòn Ngọc Viễn Đông”, là thủ đô của miền Nam tự do và là trung tâm kinh tế, văn hóa lớn nhất cả nước… đã rơi vào tình trạng phong tỏa nghiêm ngặt, đường phố vắng lặng, hàng rào giăng ngang khắp nơi, bệnh viện quá tải và ồn ào nhất chính là tiếng còi xe cứu thương vang lên gần như không ngớt, ám ảnh người dân thành phố.
Khi ấy, cơn đại dịch Covid-19 bùng phát dữ dội, như cơn sóng thần cuốn đi hàng vạn sinh mạng trong một khoảng thời gian ngắn đến mức không ai kịp chuẩn bị gì về tâm lý, vật chất… kể cả những nghi thức tiễn đưa cuối cùng cho người qua đời cũng trở thành xa xỉ.
Theo số liệu chính thức từ chế độ trong nước công bố, hơn 43.000 người đã tử vong vì Covid-19 tại Việt Nam, trong đó phần lớn tập trung ở khu vực phía Nam. Tuy nhiên, rất nhiều nhân chứng, gia đình nạn nhân và những người làm việc trực tiếp trong hệ thống y tế tin rằng con số thực tế đã cao hơn gấp nhiều lần.
Sự nghi ngờ này không chỉ xuất phát từ tốc độ tử vong chóng mặt, mà còn từ những bất thường chưa từng được làm rõ, đặc biệt là vấn đề danh tính của các thi thể nạn nhân và sự khuất tất trong việc hoàn trả tro cốt cho thân nhân họ. Đó là những điều mà chưa từng ai nói công khai với công chúng về 4 tháng phong tỏa oan nghiệt đó.
Những nguyên nhân tử vong “nhân danh” Covid
Trong một dịp hiếm có, ông Nguyễn Văn Nên, Bí thư Thành ủy Sài Gòn đã thừa nhận sau khi cơn dịch giã Covid-19 đã qua đi rằng “Sau khi gom những trường hợp nghi ngờ về khả năng lây nhiễm vào nơi cách ly rồi… không biết phải làm gì?”. Ngoài dịp hiếm hoi đó, điều mà chế độ trong nước ít khi thừa nhận là không phải toàn bộ các ca tử vong trong giai đoạn này đều do Covid-19 trực tiếp gây ra. Một phần đáng kể xuất phát từ những chính sách không hợp thời, gồm cả quyết định quản lý phòng chống dịch sai lầm, làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm và tử vong, như:
– Tổ chức bầu cử hội đồng nhân dân các cấp và quốc hội vào hạ tuần tháng Năm 2021, ngay thời điểm dịch bệnh đang lan rộng.
– Buộc người dân tập trung cấp đổi căn cước công dân, tạo nên những đám đông và hàng dài chật kín người.
– Không hạn chế đi lại dịp “lễ” 30/4 – 1/5/2021, khiến lượng người di chuyển giữa các địa phương gia tăng đột biến.
– Tổ chức xét nghiệm Covid hàng loạt, rất nhiều lần làm đi, tái lại bằng cách tập trung đông người, thay vì phân tán và hẹn giờ.
– Tổ chức cách ly tập trung tất cả các ca nghi nhiễm vào một địa điểm, điều này đi ngược với nguyên tắc chống lây chéo trong dịch bệnh lây nhiễm.
– Trong thời gian dài khi phát sinh dịch Covid-19, chế độ bắt chước biện pháp của Trung Cộng là cách ly nguồn gây dịch. Cho nên, không nghiên cứu hoặc đặt mua vaccine ngừa Covid-19. Ngoài ra, tập trung tự ca ngợi thành tích “dập dịch”. Cho đến khi dịch bùng phát đến mức không kiểm soát nổi thì mới bắt đầu đi xin vaccine khắp thế giới.
Nhiều trường hợp tử vong không phải vì virus, mà vì biến chứng do bị lây nhiễm trong khu cách ly, thiếu oxy y tế, hoặc không được cấp cứu kịp thời do hệ thống y tế bị quá tải. Chính những sai lầm này đã góp phần tạo nên “làn sóng tử thần” tại Sài Gòn.
Số tử vong bất thường trong khoảng thời gian ngắn
Lịch sử Việt Nam từng chứng kiến những thời khắc đau thương gây tử vong cho nhiều người như cuộc nội chiến Quốc Cộng, nhưng ít nhất, sự kiện ấy kéo dài hàng 2 thập kỷ. Ngược lại, chỉ trong khoảng hơn 4 tháng mùa hè năm 2021, riêng tại Sài Gòn, vào ngay thời bình, số người tử vong đã lên đến hàng vài vạn người, một con số chưa từng thấy.
Những người dân Sài Gòn nhắc đến thời điểm đó vẫn rùng mình. Nhiều gia đình mất người thân, thậm chí, mất nhiều người thân trong gia đình. Bản thân tôi mất đi một chú em họ. Nhiều đồng nghiệp trong đoàn luật sư cũng mất, có vợ chồng luật sư lại vừa là bạn học, chồng mất buổi sáng, vợ mất buổi chiều, cách nhau trong vòng vài giờ. Và rất nhiều gia đình không hề có cơ hội được ở bên cạnh người thân của mình khi họ lâm chung.
Một quan chức, trong lúc trà dư tửu hậu đã từng cho biết, khi ấy, chế độ đã tính đến việc đào những hố chôn người tập thể nếu tình hình trở nên xấu hơn.
Không tang lễ, không cầu nguyện, không nghi thức
Vì quy định giãn cách, người qua đời không được làm đám tang, không có lễ cầu siêu, cầu nguyện theo tín ngưỡng. Cả điều nhỏ nhặt nhất là thắp nén hương tiễn biệt cũng không! Các bệnh viện và cơ sở xử lý thi thể phải hỏa táng ngay sau khi tiếp nhận, bất kể gia đình có mặt hay không. Tro cốt sau đó được chính quyền “trao trả”, nhưng câu hỏi là: Làm sao để biết tro cốt ấy thực sự là của người thân mình?
Bao nhiêu thi thể không danh tính?
Ở thời điểm bình thường, khi một người qua đời tại bệnh viện, nhân viên y tế sẽ viết thông tin định danh trên băng dính dán vào cánh tay hoặc chân thi thể. Hoặc lồng trong tấm thẻ nhựa trong suốt, đeo ở cổ tay, cổ chân hoặc ngón chân cái. Đây là quy trình tối thiểu để đảm bảo không nhầm lẫn danh tính trong quá trình bảo quản, vận chuyển và hỏa táng thi thể.
Nhưng trong những tháng cao điểm dịch năm 2021, tất cả những điều này đã không được thực hiện đầy đủ. Nguyên nhân gồm:
1. Quá tải thi thể: Số ca tử vong tăng nhiều và quá nhanh, khiến nhân viên y tế không đủ thời gian làm thủ tục dán, gắn thẻ nhận dạng. Hơn nữa, người tử vong do Covid-19 bị coi là nguồn lây nhiễm cực mạnh, khiến nhân viên y tế ngại ngần, hạn chế tiếp xúc trực tiếp, nên tự ý cắt giảm khâu xử lý.
2. Thiếu hướng dẫn cho lực lượng hỗ trợ: Nhiều sinh viên ngành y từ các tỉnh được điều động vào Sài Gòn, nhưng không được hướng dẫn quy trình nhận dạng thi thể hoặc chính các em ngại ngần, tránh né thực hiện quy trình này..
3. Thậm chí, cá biệt, có thời điểm cả một khoa bệnh viện trống vắng nhân viên y tế, vì họ quá sợ hãi, đã bỏ việc trốn về nhà. Khi đó, khoa bệnh chỉ còn bệnh nhân ngơ ngác với nhau.
Kết quả là rất nhiều thi thể khi đưa xuống nhà xác của bệnh viện, hoặc đưa đến các cơ sở tập kết thi thể dã chiến, gồm các container lạnh… hoàn toàn không có thông tin định danh trên các thi thể người chết.
Những ca tử vong tại nhà, thêm một vòng mờ mịt
Không chỉ tại bệnh viện, tình trạng mất dấu danh tính cũng xảy ra với người tử vong tại nhà. Khi đó, lực lượng dân sự hoặc tình nguyện viên vận chuyển thi thể thường không biết thủ tục pháp lý khai tử cần thiết và quy trình dán, gắn thẻ định danh. Họ chỉ mau chóng đưa thi thể vào các túi đựng xác rồi chuyển đi ngay.
Một ví dụ là trường hợp của cô KC, người “được cho” là làm từ thiện qua việc đưa thi thể người chết đến nơi tập kết. Do thiếu hiểu biết, cô KC này cũng không hướng dẫn thân nhân người chết làm thủ tục khai tử và cũng không ghi thông tin định danh đeo trên thi thể. Những trường hợp này khi đến điểm tập kết cũng trở thành “thi thể vô danh”.
Về đâu, những thi thể vô danh?
Thời điểm ấy, cho dù đang có lệnh phong tỏa, nhưng tôi vẫn thường ra đường để phụ giúp một vài công việc lặt vặt cho cộng đồng, như chuyên chở hàng cứu trợ. Một phần, tôi cũng muốn quan sát, nắm bắt tình hình bên ngoài hơn là ở nhà một cách thụ động. Hơn nữa, tuy sợ dịch bệnh, nhưng tôi vẫn tin vào số phận, nếu phải chết vì dịch bệnh, thì ở nhà, đi “hầu” theo những yêu cầu phi lý của chính quyền, như bầu cử, đổi căn cước, tập trung xét nghiệm… thì có lẽ, cũng khó mà sống.
Bên cạnh đó, một vài nhóm thân hữu của tôi còn nhiệt tình hơn, họ giúp chuyên chở thi thể người qua đời tại nhà.
Họ nêu thắc mắc với tôi về những trường hợp tận mắt chứng kiến tại các nhà xác, những nơi tập kết thi thể dã chiến, đặt thi thể trong các container lạnh… Trong đó, có rất nhiều thi thể người chết đã không hề có bất kỳ thông tin định danh nào. Họ hỏi, thế thì xử lý những trường hợp ấy như thế nào? Và sau khi hỏa thiêu, làm sao mà có thể hoàn trả tro cốt cho đúng thân nhân?
Nếu thi thể không có thông tin định danh, thì quá trình hỏa táng chỉ tạo ra tro cốt “vô danh”. Khi đó, việc trao trả tro cốt cho gia đình gần như dựa vào danh sách và ước đoán, một quy trình tiềm ẩn nguy cơ nhầm lẫn đến 100% đã hữu hiện sờ sờ ngay trước mắt.
Nếu tro cốt không tên, không thể biết thân nhân để hoàn trả, trong trường hợp này, chắc hẳn sẽ phải có những trường hợp thân nhân của người chết lên tiếng vì “chết mất xác”. Trong thực tế, khi vừa có tiếng thắc mắc, than phiền… thì ngay lập tức, thân nhân của người chết sẽ được giao trả ngay tro cốt “được cho” là người thân xấu số của gia đình mình!
Và cho đến nay, chưa từng ghi nhận trường hợp nào mà gia đình có người thân tử vong phải than phiền về việc thân nhân của mình “chết mất xác” cả?
Theo bạn, điều đó thật là phi lý hay thật là kỳ diệu?
Hoặc giả, gia đình họ đang cố chịu đựng hay cố thuyết phục rằng gia đình mình đang cúng, giỗ, cầu siêu, cầu nguyện cho người thân qua tro cốt “ảo” đấy đúng là “tro cốt chính chủ”.
Trong một xã hội Á Đông có đức tin vào tín ngưỡng, mà tình cảm gia đình và tang lễ là thiêng liêng thì sự im lặng này thật phi lý. Nó khiến người ta phải đặt câu hỏi: Phải chăng nỗi sợ vào chế độ, sự bất lực, áp lực xã hội… đã khiến các gia đình không dám lên tiếng? Cho dù không có gì chắc chắn rằng hũ tro cốt đang đặt trên bàn thờ là của người thân đã mất?
Gian dối trên nỗi đau
Đây không chỉ là một sai sót hành chính đơn lẻ, cá biệt, mà là một sự trí trá lạnh lùng trên nỗi đau tột cùng của hàng vạn gia đình có người thân mất trong thời gian dịch giã. Khi tro cốt không chắc chắn danh tính, thì những lễ cúng, những lời cầu nguyện trở thành nghi thức rỗng, không mang lại sự an ủi tinh thần trọn vẹn.
Nỗi đau này càng sâu sắc hơn khi so sánh với các biến cố tử vong hàng loạt khác trong lịch sử, ít nhất, trong chiến tranh hay thiên tai, người mất vẫn được gia đình chôn cất và ghi tên, để người sống có nơi tưởng nhớ.
Dấu hỏi chưa lời đáp
Cho đến nay, chưa từng ai nói với chúng ta về điều này, nhân dịp đó, chế độ trong nước “chim khôn dấu mỏ” cũng lờ tịt… Chưa bao giờ chế độ có một động thái cho mở cuộc điều tra độc lập về tình trạng thi thể vô danh trong cơn đại dịch Covid-19, đặc biệt, trong thời điểm vào các Tháng Sáu, Bảy, Tám và Chín năm 2021. Mọi điều như cơ sở dữ liệu ADN, hồ sơ lưu trữ và cơ chế khiếu nại đều như đám sương mù bao phủ mọi sự, dù sự việc chỉ mới từ 4 năm qua mà thôi.
Điều này đồng nghĩa với việc, nếu có sự nhầm lẫn hoặc thất lạc, sẽ không bao giờ được làm rõ.
Những tháng ngày phong tỏa kinh hoàng của Sài Gòn năm 2021 đã khép lại, nhưng những câu hỏi về sự thật vẫn treo lơ lửng:
– Bao nhiêu thi thể đã được hỏa táng mà không xác định danh tính?
– Bao nhiêu gia đình đang thờ tro cốt không phải của người thân mình?
– Tại sao không có cơ chế xác minh và minh bạch hóa thông tin?
Chỉ khi những câu hỏi này được trả lời bằng một cuộc điều tra độc lập, công khai, thì nỗi đau của hàng chục nghìn gia đình mới có thể được xoa dịu phần nào. Và xã hội mới có thể rút ra bài học để không bao giờ lặp lại một thảm kịch nhân đạo như vậy.
Cho đến khi ấy, những hũ tro sành đặt trên bàn thờ ở hàng vạn ngôi nhà Việt Nam sẽ vẫn là biểu tượng của một bí ẩn đau đớn, kể cả sự trí trá, nơi sự thật bị chôn vùi cùng với những sinh mạng ra đi trong lặng lẽ, không tang lễ, không người thân, không nén hương tiễn biệt, kể cả không danh tính… Có lẽ, chỉ có mỗi nỗi niềm u uẩn thấm sâu vào mỗi hủ tro sành lạnh lẽo.
Hoa Thịnh Đốn, ngày 8 Tháng Tám 2025
Đặng Đình Mạnh
Vài thông tin tham khảo:
1. Số liệu phơi nhiễm và tử vong không chính thức
Việt Nam ghi nhận hơn 11.6 triệu ca nhiễm và hơn 43.200 ca tử vong do COVID-19. Tuy nhiên, nguồn tin riêng từ Bộ Y tế cũng thừa nhận số ca thực tế có thể cao hơn 4–5 lần so với con số công bố. Reuters từng dẫn nghi ngờ rằng ở Sài Gòn, liệu con số tử vong có được công bố đầy đủ hay không.
2. Tình trạng quản lý thi thể và tro cốt
Các báo cáo từ nhiều cộng đồng tôn giáo tại Sài Gòn cho biết: Nhiều người chết được hỏa táng ngay lập tức, không qua lễ nghi, không có sự hiện diện của gia đình, không được xác nhận danh tính, họ chỉ nhận thông báo “đã mất” và nhìn tro cốt xa vời qua màn hình online . Điều này phản ánh sự đứt đoạn văn hóa tang lễ truyền thống, đồng thời làm tăng nguy cơ nhầm lẫn trong việc xác nhận danh tính thi thể.
3. Tình trạng thiếu minh bạch
Cho đến nay, không có thông tin về cuộc điều tra độc lập nào từ chính quyền liên quan đến số lượng thi thể vô danh hoặc việc trao tro cốt nhầm. Không có dữ liệu ADN, không có bản kê minh bạch, và không có cơ chế khiếu nại rõ ràng cho gia đình nạn nhân. Điều này khiến nghi ngờ về tính chính xác của tro cốt trở nên dễ hiểu nhưng không dễ giải đáp.
Theo NVO
Comments powered by CComment