Ngày 27/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Dẫn độ. Liệu những nhân vật đang bị truy nã như bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn sẽ ra sao một khi luật này được áp dụng?
Tổng Bí thư Tô Lâm và kinh tế tư nhân: từ đại tướng công an đến tư duy thị trường
Bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Chủ tịch Công ty Cổ phần Tiến bộ Quốc tế (AIC), đã bị xét xử vắng mặt trong năm vụ án
Trong thời gian qua, một số vụ án tại Việt Nam đã phải xét xử vắng mặt do người bị cáo buộc phạm tội đã bỏ trốn. Chẳng hạn, trong vụ án xảy ra tại Công ty Cổ phần Tiến bộ Quốc tế (AIC), Bộ Công an đã truy nã bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Chủ tịch công ty này. Tòa án cũng đã xét xử và tuyên các án tù với bà Nhàn.
Vụ án xảy ra tại Công ty TNHH Cây xanh Công Minh, Bộ Công an cũng đã khởi tố và truy nã lãnh đạo công ty là ông Nguyễn Công Minh.
Đối với hình phạt tử hình, một yếu tố mà nhiều quốc gia từ chối việc dẫn độ về Việt Nam, dự thảo luật quy định Việt Nam có thể chấp thuận không áp dụng hoặc không thi hành án tử hình theo yêu cầu từ nước ngoài.
Bộ Công an đánh giá cần xây dựng Luật Dẫn độ vì quy định về dẫn độ trong Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 đã bộc lộ những hạn chế sau hơn 16 năm thi hành.
Việt Nam sẽ không tử hình để dẫn độ?
Một điểm quan trọng của dự thảo luật là bổ sung quy định về trình tự, thủ tục bắt người trong trường hợp khẩn cấp để dẫn độ vì luật hiện hành chưa quy định về việc bắt người trong trường hợp cấp khi chưa có yêu cầu dẫn độ chính thức.
Với dự thảo luật nói trên, trường hợp nước ngoài yêu cầu Việt Nam bắt người trong trường hợp khẩn cấp để dẫn độ theo quy định tại các điều ước quốc tế mà Việt Nam và nước đó là thành viên thì thực hiện theo quy định tại Điều 113 của Bộ luật Tố tụng Hình sự, nếu nước yêu cầu cung cấp đủ thông tin và cam kết thực hiện đầy đủ các nội dung quy định tại luật này.
Trường hợp quốc gia yêu cầu chưa ký điều ước về dẫn độ, việc bắt người vẫn tuân theo quy định tố tụng hình sự hiện hành.
Đáng chú ý nhất là dự luật cũng quy định xử lý tình huống nước ngoài từ chối yêu cầu dẫn độ của Việt Nam, đặc biệt khi liên quan đến vấn đề tử hình.
Theo đó, cơ quan lập yêu cầu dẫn độ sẽ chuyển sang đề nghị tương trợ tư pháp về hình sự, đề xuất Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao chuyển hồ sơ để nước ngoài tiếp tục truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của Luật Tương trợ tư pháp.
Bộ Công an cho rằng pháp luật Việt Nam hiện vẫn quy định hình phạt tử hình và không giới hạn việc dẫn độ đối với những người có thể bị kết án tử hình.
Nhưng một số quốc gia, đặc biệt là một số nước châu Âu, không quy định hình phạt tử hình, do đó khi xử lý các yêu cầu dẫn độ, các quốc gia này đều đề nghị Việt Nam cam kết không phạt tử hình người bị dẫn độ. Nếu Việt Nam không đồng ý, họ sẽ từ chối dẫn độ, dẫn đến hậu quả bỏ lọt tội phạm.
Sáng 24/5, Đại tướng Lương Tam Quang, Bộ trưởng Bộ Công an, đã trình Quốc hội dự án Luật Dẫn độ, trong đó có quy định xử lý tình huống nước ngoài từ chối yêu cầu dẫn độ của Việt Nam, đặc biệt về vấn đề tử hình (ảnh minh họa)
Bộ Công an cho biết, trình tự, thủ tục đưa ra cam kết không thi hành hình phạt tử hình là một vấn đề phức tạp, chưa được quy định trong Luật Tương trợ tư pháp. Do đó, dự thảo Luật Dẫn độ dự kiến lần đầu tiên đề cập quy định về thủ tục này như sau:
- Một là, thông báo không áp dụng hình phạt tử hình hoặc không thi hành hình phạt tử hình với người bị yêu cầu dẫn độ nếu người này không thuộc trường hợp bị áp dụng hình phạt tử hình hoặc không bị thi hành hình phạt tử hình theo quy định của Bộ luật Hình sự;
- Hai là, thông báo không thi hành hình phạt tử hình đối với người bị yêu cầu dẫn độ không thuộc trường hợp trên, sau khi có ý kiến của Chủ tịch nước;
Luật sư Trần Đại Lâm từ Hà Nội giải thích với rằng, hiểu đơn giản, hai trường hợp trên nghĩa là:
Nếu người bị yêu cầu dẫn độ không thuộc diện áp dụng hình phạt tử hình hoặc không bị thi hành hình phạt tử hình thì Bộ Công an có thể thông báo luôn rằng Việt Nam sẽ không áp dụng hoặc thi hành hình phạt tử hình.
Trường hợp hai là trường hợp phức tạp hơn: đó là theo pháp luật thì người đó đáng lẽ bị tử hình nhưng do yêu cầu từ phía nước ngoài (điều kiện chấp nhận dẫn độ), thì Việt Nam có thể cam kết không thi hành án tử hình nếu chủ tịch nước đồng ý.
Trên cơ sở quyết định của chủ tịch nước, Bộ Công an sẽ đưa ra thông báo về nội dung cam kết không thi hành hình phạt tử hình theo quy định của điều ước quốc tế hoặc cam kết với nước nhận yêu cầu dẫn độ.
Trong trường hợp bà Trương Mỹ Lan - nếu bà kịp bỏ trốn ra nước ngoài trước khi bị bắt - thì quốc gia nơi bà lẩn trốn có thể từ chối yêu cầu dẫn độ của Việt Nam do lo ngại về khả năng bà bị thi hành án tử hình về tội tham ô. Vì vậy, việc Việt Nam cam kết không áp dụng án tử hình đối với người bị dẫn độ có thể tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình dẫn độ diễn ra.
Theo Bộ Công an, dẫn độ góp phần giải quyết các vụ án hình sự mà người phạm tội đã bỏ trốn ra nước ngoài, hoặc từ nước ngoài vào Việt Nam. Bộ Công an cho biết, từ năm 2018 đến 2024, Việt Nam đã tiếp nhận và xử lý 41 yêu cầu dẫn độ nước ngoài gửi đến và chuyển 95 hồ sơ yêu cầu dẫn độ đến nước ngoài.
Số phận bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn
Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Quốc hội cho rằng việc bổ sung quy định về cam kết không áp dụng hình phạt tử hình, hoặc không thi hành hình phạt tử hình, giúp tháo gỡ vướng mắc, tạo thuận lợi cho công tác dẫn độ, đặc biệt với các quốc gia đã bãi bỏ án tử.
Trong thời gian qua, một số vụ án tại Việt Nam đã phải xét xử vắng mặt do người bị cáo buộc phạm tội đã bỏ trốn. Chẳng hạn, vụ án xảy ra tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát và Ngân hàng SCB có tới năm cựu lãnh đạo SCB bỏ trốn, bị tuyên án vắng mặt.
Trong vụ án Công ty TNHH Cây xanh Công Minh đã khởi tố, một nhân vật lãnh đạo công ty này là ông Nguyễn Công Minh cũng đã bỏ trốn và đang bị truy nã.
Trong vụ án xảy ra tại công ty AIC, Bộ Công an đã truy nã bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn. Bà Nhàn bị truy tố trong 5 vụ án hình sự khác nhau và đều đã bị xét xử vắng mặt trong cả năm vụ này. Tổng hợp hình phạt chung của các năm vụ án thì bà Nhàn chịu 30 năm tù (mức cao nhất của hình phạt tù có thời hạn).
Lời khai của các bị cáo tại tòa còn cho thấy bà Nhàn có mối quan hệ thân thiết với một số lãnh đạo cấp tỉnh và trung ương nên việc bắt bà về quy án được xem là mấu chốt để xử lý cán bộ vi phạm.
Dù bà Nhàn không thuộc diện bị án tử hình, nhưng việc Việt Nam cam kết không áp dụng án tử hình đối với các trường hợp bị yêu cầu dẫn độ được cho là sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho đối thoại dẫn độ với các nước châu Âu, đặc biệt là Đức - nơi mà bà Nhàn được cho là đang lẩn trốn.
Đức cũng là nơi ông Trịnh Xuân Thanh, một cựu quan chức Việt Nam đã chạy sang để lánh nạn vào năm 2016 sau khi bị truy tố về tội "Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng".
Sau thời gian lẩn trốn, vào năm 2017, ông Thanh đã bất ngờ xuất hiện tại Việt Nam. Chính quyền Việt Nam nói ông Thanh tự nguyện về đầu thú, trong khi phía Đức nói ông bị bắt cóc về Việt Nam với sự tham gia của lực lượng an ninh dưới trướng ông Tô Lâm, Bộ trưởng Công an lúc bấy giờ.
Bộ Ngoại giao Đức khi ấy cho biết đã thông báo với Đại sứ Việt Nam tại Berlin rằng mối quan hệ chiến lược giữa hai nước tạm thời bị đình chỉ và đã yêu cầu Việt Nam trao trả ông Thanh sau khi ông Thanh xuất hiện trên Đài truyền hình quốc gia VTV. Đây được xem là vụ bê bối ngoại giao nghiêm trọng nhất của chính quyền Việt Nam trong những năm gần đây.
Ông Trịnh Xuân Thanh xin lỗi và thú tội trong chương trình thời sự của VTV tối 3/8/2017Vào cuối tháng 10/2024, tân Bộ trưởng Công an, Đại tướng Lương Tam Quang, đã có chuyến công tác tại Đức và có cuộc gặp với lãnh đạo Bộ Nội vụ Đức (Bộ Nội vụ và Cộng đồng).
Trong email trả lời BBC News Tiếng Việt vào tháng 11/2024, người phát ngôn Bộ Nội vụ Đức cho biết vụ Trịnh Xuân Thanh đã được đề cập trong cuộc gặp với Đại tướng Lương Tam Quang:
"Cụ thể, một điều đã được nêu rõ là những vụ bắt cóc như vậy không được phép tái diễn."
Như vậy, sau hơn bảy năm, phía Đức vẫn tiếp tục đưa ra thông điệp rõ ràng, thẳng thắn về cách hành xử của Việt Nam trong vụ bắt cóc ông Trịnh Xuân Thanh.
Một điều đáng chú ý là Bộ Công an Việt Nam lúc bấy giờ thông báo rằng trong "các cuộc hội đàm" của Đại tướng Lương Tam Quang tại Đức, hai nước đã "nhất trí thúc đẩy ký kết Hiệp định Tương trợ tư pháp hình sự, Hiệp định Dẫn độ tội phạm và Hiệp định Chuyển giao người bị kết án phạt tù".
Đây đều là những hiệp định cực kỳ quan trọng đối với Việt Nam.
Hà Nội đã nhiều lần thúc giục Berlin sớm ký kết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy bắt tội phạm hoặc người đã bị kết án đang lẩn trốn tại Đức, với sự hỗ trợ từ phía chính quyền Đức.
Tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Nội vụ Đức lại nói với BBC News Tiếng Việt rằng Hiệp định Tương trợ tư pháp hình sự, Hiệp định Dẫn độ tội phạm và Hiệp định Chuyển giao người bị kết án phạt tù đã không được bàn tới, trái ngược với những tuyên bố của Bộ Công an:
"Việc dẫn độ những cá nhân cụ thể và việc ký kết các thỏa thuận cho phép thực hiện điều đó đã không được bàn tới. Việc trục xuất các cá nhân cụ thể và các thỏa thuận liên quan nằm trong thẩm quyền của Bộ Tư pháp," theo người phát ngôn Bộ Nội vụ Đức. Cho đến nay, vẫn chưa có thêm thông tin mới nào liên quan đến hỗ trợ tư pháp hay hiệp định dẫn độ giữa Việt Nam và Đức, kể từ sau thông báo hồi tháng 10/2024 của Bộ Công an – vốn đã bị Bộ Nội vụ Đức gián tiếp bác bỏ.
Như vậy hiện tại, hai nước vẫn chưa ký kết bất kỳ hiệp định nào liên quan đến dẫn độ hoặc hỗ trợ tư pháp.
Dự thảo Luật Dẫn độ của Bộ Công an nêu rõ việc áp dụng nguyên tắc "có đi có lại" trong việc từ chối hoặc chấp nhận yêu cầu dẫn độ. Nguyên tắc này được hiểu là quốc gia được yêu cầu dẫn độ sẽ đồng ý thực hiện việc dẫn độ, với điều kiện quốc gia yêu cầu cam kết sẽ làm điều tương tự trong tương lai, đảm bảo sự hợp tác bình đẳng trong lĩnh vực tư pháp hình sự.
Luật sư Trần Đại Lâm nói rằng đối với các quốc gia chưa ký hiệp định dẫn độ hoặc tương trợ tư pháp với Việt Nam thì hai bên có thể thỏa thuận trực tiếp, đàm phán theo nguyên tắc có đi có lại, dựa trên thông lệ quốc tế.
Tuy nhiên, sự khác biệt về hệ thống pháp luật của hai nước có thể là rào cản.
Ông Lâm dẫn ví dụ rằng các quốc gia châu Âu như Đức thường từ chối dẫn độ trong những trường hợp việc chuyển giao người phạm tội có thể dẫn đến việc áp dụng án tử hình tại quốc gia yêu cầu – cụ thể là Việt Nam – trong khi luật pháp Đức đã bãi bỏ hình phạt tử hình. Bên cạnh đó, Đức cũng có thể bác bỏ yêu cầu dẫn độ nếu điều đó ảnh hưởng đến an ninh, lợi ích quốc gia hoặc phụ thuộc quan hệ của các nước với nhau.
Nhiều quốc gia dân chủ và tôn trọng nhân quyền, đặc biệt là ở châu Âu, cũng từ chối dẫn độ nếu người bị dẫn độ đối mặt với nguy cơ bị xét xử không công bằng, tra tấn, bức cung, đối xử vô nhân đạo, hạ nhục… tại quốc gia yêu cầu dẫn độ.
Liên quan đến trường hợp bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Bộ Nội vụ Đức trong email trả lời BBC nói trên đã bác bỏ việc có bất kỳ cuộc thảo luận nào về các hiệp định dẫn độ, đồng thời khẳng định rõ rằng "việc dẫn độ những cá nhân cụ thể không được đề cập".
Bà Nhàn hiện không phải đối mặt với án tử hình. Tuy nhiên, căn cứ vào phản hồi của phía Đức với BBC, khả năng Việt Nam đạt được thỏa thuận dẫn độ bà Nhàn là không cao, trừ khi xuất hiện những diễn biến mới trong thời gian tới.
Comments powered by CComment