Tinh gọn bộ máy: những tiến triển và vấn đề tồn đọng

Tính tới hiện tại, đã vài tháng kể từ khi việc tinh gọn bộ máy diễn ra – đầu tiên là sáp nhập các cơ quan của Đảng, Chính phủ và Quốc hội vào tháng 3/2025, rồi sau đó tới các tỉnh thành trên khắp cả nước vào tháng Bảy.

Việt Nam vẫn đang chạy đua với thời gian, tìm cách xử lý càng sớm càng tốt những vấn đề phát sinh từ cuộc cách mạng do Tổng Bí thư Tô Lâm khởi xướng.

Những vấn đề nổi bật trong đó bao gồm việc xử lý cán bộ và trụ sở công dôi dư, tìm giải pháp cho những cán bộ phải đi làm xa do thay đổi trụ sở hành chính, cũng như đảm bảo chất lượng vận hành của bộ máy chính quyền hai cấp.

Đã có những tiến triển mới theo hướng tích cực, nhưng đồng thời vẫn còn đó những vấn đề chưa được giải quyết.

Gần 100.000 cán bộ nghỉ việc sau sáp nhập

Tính đến ngày 19/8, có tổng số hơn 94.000 người có quyết định nghỉ việc, trong đó gần 82.000 người đã nghỉ hưu, nghỉ việc và hơn 50.000 người đã nhận tiền chi trả trợ cấp.

Thông tin trên do Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đưa ra vào ngày 23/8 trong cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ và Chính phủ để đánh giá tình hình sau hai tháng vận hành chính quyền hai cấp.

Như vậy, so với hồi cuối tháng Bảy, số người được chi trả tiền trợ cấp thôi việc do sắp xếp bộ máy, theo bà Trà báo cáo, đã tăng thêm hơn 9.000.

Cũng vào thời điểm đó, bà Trà cho biết số người đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt kinh phí hỗ trợ là 74.248 người.

Cũng tại cuộc họp hôm 23/8, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu ngày 30/8 là hạn chót cho việc chi trả cho cán bộ, công chức, viên chức nghỉ sau sắp xếp.

Hàng loạt tờ báo đã đưa tin cuộc họp này và báo cáo của bà Trà. Tuy nhiên, không thấy có thông tin về tổng số tiền được sử dụng để chi trả cho hơn 50.000 người nói trên.

Tính tới 17 giờ ngày 24/8, Cổng thông tin điện tử Bộ Nội vụ không đưa tin về báo cáo nói trên.

BBC chưa thể độc lập xác minh rằng liệu bà Trà không nhắc tới số tiền chi trả, hay bà có nhắc tới nhưng không được báo chí Việt Nam đề cập tới.

Tuy nhiên, tổng kinh phí dự kiến giai đoạn 2025-2030 chi cho cán bộ thôi việc, nghỉ hưu trước tuổi do sáp nhập đơn vị hành chính các cấp được thông báo sẽ là khoảng 128.480 tỷ đồng.

Số tiền trên bao gồm 22.139 tỷ đồng cho 18.449 cán bộ, công chức cấp tỉnh (tương đương 1,2 tỷ đồng/người), 99.700 tỷ đồng cho người thôi việc, nghỉ hưu trước tuổi cấp xã. Kinh phí đóng bảo hiểm xã hội cho những người nghỉ hưu trước tuổi mà không bị trừ tỷ lệ lương hưu là 6.600 tỷ đồng.

Một số địa phương đã chia sẻ số tiền chi trả cho cán bộ nghỉ hưu trước tuổi, thôi việc.

Ví dụ, vào ngày 22/8, Sở Nội vụ Đà Nẵng trả lời báo Pháp Luật TP HCM rằng thành phố đã chi trả hơn 2.300 tỉ cho 2.578 cán bộ nghỉ hưu trước tuổi, thôi việc do sắp xếp bộ máy.

Theo đó, trung bình mỗi cán bộ được nhận khoảng 900 triệu đồng.

Trong khi đó, TP Huế chi trả hơn 272 tỷ đồng cho 232 cán bộ, công chức, viên chức nghỉ việc, tính từ đầu năm 2025 tới ngày 2/8, theo thông tin từ UBND TP Huế.

Theo đó, trung bình mỗi cán bộ được nhận khoảng hơn 1,1 tỷ đồng.

Trước đó, vào ngày 31/7, Tổng Bí thư Tô Lâm cho biết cuộc tinh gọn đã giúp bộ máy giảm được hơn 150.000 cán bộ, công chức, viên chức, giúp tiết kiệm "lên đến hàng ngàn tỷ đồng".

Liên quan tới vấn đề này, Bộ Nội vụ vào ngày 23/8 đưa ra ước tính rằng tổng kinh phí tiết kiệm chi tiền lương và chi hành chính là 190.500 tỷ đồng giai đoạn 2026-2030 do giảm cán bộ, công chức cấp tỉnh, huyện, xã và cán bộ không chuyên trách.

Theo Bộ Nội vụ, dự kiến đến hết tháng 8, số lượng nghỉ theo Nghị định 178/2024/NĐ-CP quy định về chính sách nghỉ thôi việc đối với cán bộ, công chức, viên chức và người lao động sẽ tăng thêm khoảng 6.000 - 7.000 người.

Hiện tại, một số địa phương vẫn đối mặt với tình trạng cán bộ dôi dư sau sắp xếp bộ máy.

Theo số liệu mà VietNamnet có được, tính đến 1/8/2025, toàn tỉnh Hà Tĩnh có 2.697 công chức, vượt 243 người so với khung biên chế công chức cấp xã.

Trong 69 xã, phường ở tỉnh Hà Tĩnh, chỉ có 7 xã có khung biên chế chuẩn với quy định. Còn lại, có 41 xã, phường dôi dư biên chế; 21 xã thiếu công chức so với định mức.

Một điểm đáng chú ý ở đây là việc tồn tại song song các xã dôi dư cán bộ và các xã thiếu nhiều công chức chuyên ngành.

Theo Sở Nội vụ Hà Tĩnh, hiện rất nhiều xã không có cán bộ có trình độ đại học chuyên ngành để bố trí ở các lĩnh vực: công nghệ thông tin; tài nguyên - môi trường, quản lý đất đai; kế toán; xây dựng; luật; và sư phạm hoặc quản lý giáo dục.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở Đà Nẵng - 25 xã, phường thiếu 154 công chức so với định mức được giao và có 67 xã, phường thừa 741 công chức so với định mức được giao, tính tới ngày 21/8.

Trong đó, nổi bật nhất có lẽ là sự lạm phát cấp phó tại các sở trên khắp cả nước. Vào ngày 22/8, Tuổi Trẻ Online đưa tin hai phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Khánh Hòa đã xin nghỉ việc. Tuy vậy, sở này vẫn còn tới sáu phó giám đốc.

Chất lượng vận hành chính quyền hai cấp

Trong bối cảnh chưa sắp xếp xong cán bộ, bộ máy chính quyền hai cấp cơ bản "thuận buồm xuôi gió", đang đi vào ổn định, theo đánh giá của Thủ tướng Phạm Minh Chính vào ngày 23/8.

Tuy nhiên, cũng trong ngày 23/8, phát biểu của Bí thư Thành ủy TP HCM Nguyễn Văn Nên cho thấy bộ máy mới này còn đang gặp nhiều trắc trở.

Tại Đại hội đại biểu lần thứ 1, nhiệm kỳ 2025-2030, của Đảng bộ UBND TP HCM, ông Nên cho biết Trung ương đang soạn thảo quy định về vị trí việc làm để khắc phục tình trạng "vừa thừa vừa thiếu" cán bộ - số lượng đông nhưng khi cần triển khai công việc cụ thể, tác nghiệp thực chiến thì lại thiếu.

Thực tế ở nhiều nơi cũng đang cho thấy một bức tranh đa chiều hơn lời của Thủ tướng Chính.

Hôm 22/8, Ban Thường vụ Thành ủy Hải Phòng báo cáo rằng khối lượng công việc của cán bộ, công chức tăng trong khi bộ máy tiếp tục tinh gọn.

Trong khi đó, một số lĩnh vực chuyên môn sâu, đặc thù như y tế, xây dựng, giao thông, quy hoạch còn thiếu nhân lực. Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã chưa đồng đều, một số chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.

TP HCM cũng không phải nằm ngoại lệ với những vấn đề này.

Vào ngày 9/8, bà Phạm Thị Thanh Hiền - Giám đốc Sở Nội vụ TP HCM cho biết về việc nhiều cán bộ quá tải sau một tháng vận hành chính quyền hai cấp tại TP HCM do khối lượng công việc tăng sau khi một số đơn vị hành chính nhà nước cắt giảm nhân sự.

Từ đó, dẫn đến hạn chế trong công tác quản lý, điều hành và tham mưu, khó có thể đảm bảo chất lượng và tiến độ công việc.

Ở Hà Nội, hôm 18/8, VOV ghi nhận rằng đang có hai xu hướng hoạt động của chính quyền hai cấp tại một số xã sau sáp nhập - có nơi bộ phận một cửa luôn tấp nập, xử lý hồ sơ chậm, có nơi tiếp nhận nhẹ nhàng, không gian làm việc thoáng đãng.

Theo ghi nhận của phóng viên VOV, dân số, hạ tầng và nhu cầu dịch vụ công dẫn đến sự khác biệt này.

Để gia tăng chất lượng vận hành chính quyền cấp xã, ý tưởng điều chuyển cán bộ cấp tỉnh về xã đang được cân nhắc.

Vào ngày 23/8, Ban Tổ chức Tỉnh ủy Nghệ An đã có công văn gửi tới nhiều đơn vị đề nghị triển khai để cán bộ, công chức, viên chức cấp tỉnh đăng ký nguyện vọng luân chuyển, điều động đi tăng cường công tác ở cơ sở.

Theo đó, cán bộ, công chức khi về công tác tại cấp xã sẽ được bố trí vào các chức danh: Trưởng, Phó Trưởng các phòng, ban và tương đương các xã, phường.

Tương tự, tỉnh Tây Ninh dự kiến biệt phái khoảng 140 công chức tỉnh về hỗ trợ các xã, phường, Thông tấn xã Việt Nam dẫn thông tin từ Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Tây Ninh Nguyễn Văn Út vào ngày 18/8.

Một số địa phương khác cũng đang cân nhắc, áp dụng phương pháp này.

Trước đó, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà vào ngày 14/8 đã ký quyết định về việc điều động 34 công chức là lãnh đạo, chuyên viên các đơn vị thuộc, trực thuộc của bộ về các địa phương để hỗ trợ quá trình vận hành tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Một yếu tố "dôi dư" khác là các trụ sở công.

Trong cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ và Chính phủ ngày 23/8 nói trên, Bộ Tài chính báo cáo rằng, tính đến ngày 15/8, tổng số trụ sở, tài sản công dôi dư là hơn 16.100 cơ sở, trong đó có 6.704 cơ sở nhà đất phát sinh (tương đương 41,64%).

Cách giải quyết chung là điều hoà, phân bổ cho các cơ quan, đơn vị đang thiếu trụ sở hoặc chuyển đổi công năng sử dụng để phục vụ mục đích công cộng như mở rộng trường học, bệnh viện, trạm y tế, trung tâm học tập cộng đồng, khu sinh hoạt văn hóa thể thao cấp xã…

Tuy nhiên, với những tiền lệ xấu trong việc xử lý trụ sở công dôi dư, vấn đề thường nằm ở phần thực thi.

Ngoài ra, hiện có 354/3.321 (khoảng 10,7%) đơn vị hành chính cấp xã chưa được trang bị xe ô tô và 601/3.321 (khoảng 18%) đơn vị hành chính cấp xã chưa đáp ứng về máy móc, thiết bị và chủ yếu chưa đáp ứng về mặt chất lượng máy móc, thiết bị phục vụ nhiệm vụ, theo Bộ Tài chính.

Đi làm xa và chất lượng cán bộ

Một trong những vấn đề được đề cập khá nhiều giai đoạn hậu sáp nhập tỉnh thành là việc đi làm xa nhà. Do trụ sở hành chính thay đổi, nhiều cán bộ phải "đi sớm về khuya" vì nhà và chỗ làm mới cách nhau quá xa.

Ví dụ, báo Dân trí ngày 11/8 đưa tin về ông Trần Minh Tuấn (44 tuổi), một cán bộ công tác tại Hội đồng nhân dân TP HCM. Sau khi Bình Dương và TP HCM sáp nhập, chỗ làm mới cách nhà ông Tuấn 40km, khiến ông phải lựa chọn phương án chuyển tới ở cùng nhà bố mẹ - nơi cách điểm đón/trả cán bộ chừng 13km.

Mỗi buổi sáng, ông Tuấn dậy từ 4h, chạy xe máy đến điểm đón cho kịp chuyến xe đầu ngày.

"Giờ tôi tan làm, theo xe về đến điểm trả cũng hơn 19h, rồi lấy xe về nhà bố mẹ nữa. Về ông bà ngoại thêm 20km thì không còn sức lực, cũng không đủ thời gian nữa. Mọi việc trong gia đình giờ đây do một mình vợ tôi quán xuyến. Cuối tuần tôi mới tranh thủ chạy về thăm vợ con", ông Tuấn chia sẻ.

Dịch vụ sẽ đưa đón nói trên đã được hàng loạt địa phương áp dụng sau ngày 1/7 khi sáp nhập tỉnh thành.

Ngoài ra, một số địa phương đang có các khoản hỗ trợ tài chính cho cán bộ phải đi làm xa, ví dụ như Hưng Yên (3 triệu/người/tháng), Vĩnh Long (4 triệu đồng/người/tháng), Lào Cai (1,5 triệu đồng/người/tháng)…

Bên cạnh đó, các cán bộ đi làm xa nhà cũng có thể được xem xét mua nhà ở xã hội, căn cứ điều kiện thực tế của địa phương, UBND cấp tỉnh quy định chi tiết.

Câu hỏi đặt ra là liệu những hỗ trợ nói trên có đủ để giữ chân những cán bộ có năng lực hay không – điều mà chính quyền Việt Nam đang gặp khó khăn, đặc biệt là với khoản tiền "nghỉ hưu sớm" có thể lên tới hàng tỷ đồng mỗi trường hợp như hiện tại.

Vào ngày 18/8, tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Bộ Nội vụ lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025-2030, Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình đã yêu cầu Bộ Nội vụ xây dựng chính sách thu hút, trọng dụng người tài và cơ chế chặt chẽ để đánh giá cán bộ.

"Cần đưa ra tiêu chí, phương pháp đánh giá rõ ràng để phân biệt, sử dụng cán bộ tinh thông nghiệp vụ, có trách nhiệm, thiện tâm và loại trừ những người đức mỏng, tài thấp nhưng khéo léo, đa mưu," ông nói khi ấy.

Cùng ngày, Bộ Nội vụ đã đưa ra đề xuất về công thức tính KPI cho cán bộ gồm 6 tiêu chí.

Ba tiêu chí đầu tiên là số lượng, chất lượng và tiến độ kết quả thực hiện nhiệm vụ, được xác định bằng tỷ lệ phần trăm giữa khối lượng, chất lượng và tiến độ sản phẩm hoặc công việc hoàn thành so với nhiệm vụ được giao hay định mức theo vị trí việc làm, đã được quy đổi về đơn vị sản phẩm/công việc chuẩn.

Ba tiêu chí còn lại bao gồm kết quả của tập thể được giao nhiệm vụ, khả năng tổ chức triển khai thực hiện nhiệm vụ và năng lực phối hợp, sự đoàn kết trong đơn vị.

Việc triển khai đánh giá KPI theo bộ tiêu chí mới dự kiến sẽ được các bộ, ngành, địa phương thực hiện từ 1/1/2026.

Một ngoại lệ là tỉnh Khánh Hòa, nơi được các báo Việt Nam đưa tin là địa phương đầu tiên áp dụng bộ công cụ đo lường, đánh giá kết quả, hiệu quả công việc (KPI) để đánh giá mức độ hoàn thành công việc của cán bộ, công chức, viên chức toàn tỉnh, từ ngày 1/4.

Đây là kết quả của việc chạy thí điểm việc áp dụng KPI tại 19 cơ quan thuộc UBND tỉnh, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh, cơ quan tham mưu tỉnh ủy, UBND cấp huyện vào tháng 3/2025.

Tính đến hôm 21/8, theo báo Pháp Luật TP HCM, Khánh Hòa là tỉnh duy nhất áp dụng KPI trên cả nước.

Báo này phỏng vấn ông H, cán bộ UBND phường Bắc Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Ông H cho biết ban đầu khi mới áp dụng hệ thống KPI, tinh thần làm việc của ông và nhiều người khác "nhiều người sụt giảm thấy rõ".

"Chúng tôi lo lắng vì chưa bao giờ làm việc theo kiểu mới này. Gần như không ai biết KPI là gì và phải làm như thế nào để hoàn thành KPI được giao," ông H chia sẻ, đồng thời cho biết sau bốn tháng áp dụng thì ông đã dần làm chủ được KPI.

Tuy nhiên, cũng có những cán bộ đến nay vẫn còn lúng túng với KPI. Chẳng hạn, những cán bộ hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, dân vận, truyền thông… theo Báo Pháp luật TP HCM.

Chưa rõ liệu mô hình này được nhân rộng ra toàn quốc thì kết quả sẽ ra sao.

Trước đây, theo bài viết ngày 25/7 trên VOV, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Bích viết trên VOV hôm 25/7 ra, Trưởng Bộ môn Luật Hành chính, Trường Đại học Luật Hà Nội, cho rằng thời điểm hiện tại chưa thật sự thích hợp để áp dụng KPI đồng loạt với tất cả công chức đang làm việc tại các cơ quan nhà nước.

Lý do đầu tiên bà đưa ra là việc nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước, các vị trí việc làm, chức vụ, chức danh trong cơ quan nhà nước chưa ổn định.

Và thứ hai là vì KPI chưa từng được áp dụng chính thức, nên cần những bước chuẩn bị và thực hiện cẩn trọng.

Ngoài ra, ngay cả khi KPI giúp chính quyền phân loại được chất lượng cán bộ và tăng hiệu quả công việc, làm thế nào để giữ chân những người tài dường như vẫn là một bài toán khó.

Theo BBC