lần, được ngồi trên bậc thành đá trên Skyline, con đường chạy dọc theo dãy núi Blue Ridge Mountains của Virginia, nơi thường được người dân bản xứ chọn du ngoạn ngắm cảnh mùa thu tuyệt đẹp đặc trưng vùng Bắc Mỹ.
Phần lớn hải sản sắp bị cấm vào Mỹ, Việt Nam mất hàng trăm triệu đô
Ở đó và mọi nơi tôi được đến, không khí tự do hiện hữu trong từng hơi thở. Tự do không chỉ với con người mà cả với loài thú hoang, những con nai thơ thẩn đi trên vệ đường, những con vịt nghênh ngang băng qua con lộ khi mọi xe cộ đều dừng lại nhường đường… Tự do, tất cả tưởng chừng tự nhiên như không khí.
Phóng tầm mắt ra càng xa, tôi thấy lòng mình càng se lại. Vì lẽ, lịch sử nhắc nhở tôi rằng: Tự do này không hề miễn phí.
Người Mỹ – Máu và nền cộng hòa non trẻ
Hai thế kỷ rưỡi trước, đất nước mà tôi đang nương náu hôm nay cũng từng là những thuộc địa dưới tay người Anh. Muốn thoát ách đô hộ, họ đã chấp nhận đổ máu. Gần 25,000 người Mỹ ngã xuống trong cuộc chiến tranh giành độc lập. Con số ấy, so với dân số lúc bấy giờ, chẳng khác nào một vết cắt chí tử vào nhiều gia đình người Mỹ thời lập quốc.
Nhưng chính cái giá ấy đã khai sinh ra một nền cộng hòa, nơi mà những bậc quốc phụ Hoa Kỳ tuyên bố về “quyền sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” trong bản Tuyên ngôn Độc lập, như kim chỉ nam cho cả nhân loại. Người Mỹ hôm nay hưởng thụ tự do không phải vì ai đó ban phát, mà vì cha ông họ đã trả giá bằng máu và nước mắt.
Người Pháp – Biển máu cho lý tưởng “Tự do – Bình đẳng – Bác ái”
Tôi nhớ ngày đến thăm điền trang George Washington tại Mount Vernon, miền Bắc Virginia, bậc quốc phụ và là Tổng thống đầu tiên của Hoa Kỳ. Trong ngôi nhà ông vẫn còn treo chiếc chìa khóa ngục Bastille do người Pháp trao tặng.
Năm 1789, người Pháp nổi dậy phá ngục Bastille, mở màn cho một thập kỷ đầy biến động. Khoảng 1.2 triệu người chết trong Cách mạng Pháp. Máu đã nhuộm đỏ những con phố, những cánh đồng. Đó là cái giá kinh hoàng để hạ bệ nền quân chủ kéo dài cả hàng nghìn năm, để thay thế bằng nền cộng hòa với lý tưởng “Tự do – Bình đẳng – Bác ái”.
Ngày nay, đến Paris, ngắm nhìn Khải Hoàn Môn, không biết có mấy ai hình dung rằng nơi ấy đã từng có những con lũy ướt đẫm máu người, găm đầy dấu đạn, bao nhiêu tiếng kêu gào, bao nhiêu sinh mạng đã ngã vật mình xuống. Nước Pháp tự do hôm nay đã phải đánh đổi bằng xương máu, nước mắt của cha ông, tổ tiên họ.
Nepal – Thế hệ trẻ và cái giá nhẹ nhàng
Những ngày đầu Tháng Chín 2025, thế hệ trẻ Nepal, đặc biệt là Gen Z đã dám đứng lên phản kháng trước tham nhũng và bất công. Họ xuống đường, họ đối diện bạo lực, và có những người không bao giờ trở về. Nhưng may mắn thay, cái giá mà Nepal phải trả để đánh đổi tự do đã ít hơn nhiều so với nước Mỹ hay nước Pháp.
Cái giá vẫn là máu, nhưng nhẹ hơn, như một sự chứng minh rằng tự do không hề miễn phí mà phải đánh đổi. Nếu không, họ đối diện cả cuộc đời với xiềng xích nô lệ.
Việt Nam – Những cái giá đã trả vẫn chưa đủ để đánh đổi tự do
Quay trở về với quê hương, lòng tôi nặng trĩu. Người Việt đã từng đổ máu, đã từng hy sinh, nhưng tự do vẫn không đến. Cái giá bằng xương máu ấy có thể lấp trọn Biển Đông, thay vì mở đường cho tự do, lại bị đánh tráo thành một chế độ độc tài, nơi mọi quyền con người bị tước đoạt, nơi tiếng nói phản biện bị trừng phạt, nơi nhà tù đầy ắp những người thiện lương chỉ vì họ dám cất tiếng nói tự do.
Hôm nay, hàng trăm tù nhân chính trị và lương tâm vẫn đang âm thầm trả giá thay cho cả dân tộc. Họ chịu tra tấn, chịu bệnh tật, chịu cảnh giam hãm bất công. Có người ngã xuống trong ngục tối. Nhưng những hy sinh ấy, dù vô cùng cao quý vẫn chưa đủ để mở cánh cửa tự do cho toàn dân. Vì số đông vẫn im lặng.
Lưu vong – Tự do của kẻ tha hương
Bất đắc dĩ, tôi đã phải theo bước chân của hàng triệu người Việt chọn con đường lưu vong. Đó là cách duy nhất để tự giải phóng cá nhân, để được thở không khí tự do. Nhưng mỗi khi nghĩ về điều ấy, tôi lại thấy nghẹn ngào. Bởi tự do này không trọn vẹn: Nó là sự tự do vay mượn, tự do phải đánh đổi bằng mất mát quê hương, bằng nỗi đau ly hương khôn nguôi.
Và quan trọng hơn, đó là tự do cá nhân, không phải tự do của cả dân tộc. Trong khi tôi được quyền nói, viết, sống đúng với mình, thì cả trăm triệu đồng bào vẫn đang sống trong nhà tù lớn mang tên “Việt Nam”.
Câu hỏi để lại cho ai?
Nhìn Mỹ, nhìn Pháp, nhìn Nepal và thế giới tự do bên ngoài, tôi hiểu rằng tự do không tự nhiên mà có. Nó không thể được xin, cũng không thể được ban. Nó phải được giành lấy và trả giá tập thể.
Việt Nam vẫn còn thiếu điều đó. Chúng ta có những tù nhân chính trị, có những người lưu vong, có những cuộc xuống đường… nhưng chưa có một sức mạnh đồng loạt, chưa có một sự đồng thuận dân tộc để trả giá cho tự do.
Và đó là lý do để chúng ta vẫn day dứt: Bao giờ dân tộc mới chịu đứng lên trả cái giá thật sự để đổi lấy phẩm giá con người? Bao giờ chúng ta thôi để vài trăm con người gánh thay cho cả dân tộc?
Khi gấp lại những trang sử của nước Mỹ, Pháp và ghi trang sử mới về Nepal, tôi hiểu rằng, không có nơi nào trên thế giới từng đi đến tự do một cách êm đềm. Mỗi lá cờ tự do phấp phới bay đều thấm đẫm máu. Và lá cờ tự do của Việt Nam, nếu một ngày được dựng lên, liệu sẽ có may mắn hơn?
Tôi chỉ mong khi ngày ấy đến, để những mất mát không còn vô nghĩa, những tù nhân chính trị không còn phải đơn độc, và hàng triệu đồng bào lưu vong có thể trở về, không còn chỉ hít thở không khí tự do vay mượn nơi đất khách, mà được sống tự do ngay trên quê hương mình.
Theo NVO/Đặng Đình Mạnh
Comments powered by CComment