Cuộc xung đột quân sự nổ ra giữa Thái Lan và Cao Miên vào những ngày đầu của hạ tuần Tháng Bảy 2025 đã tạo ra một dư chấn đáng kể trong khu vực Đông Nam Á.
Trump càng ép, công ty Trung Quốc càng dồn tới Việt Nam
Từ bên ngoài, đây có vẻ là một cuộc tranh chấp biên giới thuần túy, nhưng thực chất, đó là hệ quả của một chuỗi toan tính chính trị phức tạp, liên quan không chỉ đến chính quyền tại Bangkok và Phnom Penh, mà còn là toan tính từ các phe phái nội bộ, kể cả các quốc gia có lợi ích chiến lược trong khu vực, trong đó không thể không kể đến Việt Nam.
Tùy viên quân sự và nhà ngoại giao của 13 quốc gia, ngày 30 Tháng Bảy 2025, quan sát việc thi hành lệnh ngưng bắn, đạt được ngày hôm trước, bên cạnh một tòa nhà bị hư hại ở điểm kiểm soát biên giới Thái-Miên ở An Ses. Vào ngày này, Thái cáo buộc Miên “trắng trợn vi phạm lệnh ngưng bắn” mà hai bên đã thỏa thuận. (Hình: Chor Sokunthea/AFP/Getty Images)
Bề nổi của những toan tính chính trị
Nhiều nhà bình luận đã cho rằng những khúc mắc lịch sử trong quan hệ Thái Miên đã là nguyên nhân của cuộc xung đột. Đặc biệt là tranh chấp biên giới xung quanh các di tích văn hóa như đền Preah Vihear, cùng những rạn nứt về chính trị từ sau thời kỳ hậu thuộc địa.
Tuy nhiên, phân tích diễn biến tình hình từ hai tháng qua, kể từ khi một binh sĩ của Cao Miên thiệt mạng trong cuộc xung đột đầu tiên vào ngày 28 Tháng Năm 2025 tại vùng biên giới, người viết cho rằng nguyên nhân từ lịch sử đã không chiếm vai trò quan trọng dẫn đến cuộc xung đột, mà từ chính những toan tính chính trị xuất phát từ các thế lực chính trị tại cả hai quốc gia mới là nguyên nhân làm nên cớ sự.
Từ Cao Miên
Tại Cao Miên, Hun Sen, người từng cầm quyền suốt gần bốn thập niên và hiện là Chủ tịch Thượng viện, vẫn duy trì ảnh hưởng sâu rộng trong hệ thống quyền lực, mặc dù đã chuyển giao chức Thủ tướng cho con trai mình là Hun Manet. Sự hiện diện kép của hai cha con họ Hun trong đời sống chính trị Cao Miên không chỉ gây tranh cãi về tính dân chủ hợp pháp, mà còn khiến họ trở thành mục tiêu công kích của phe đối lập trong nước và nghi ngờ từ các nước dân chủ láng giềng.
Cho đến gần đây, khi ông Hun Sen công bố công khai bản ghi âm cuộc điện đàm giữa ông và nữ Thủ tướng Thái Lan, bà Paetongtarn Shinawatra, nội dung liên quan đến tranh chấp biên giới đã bắt đầu thổi bùng lên mối bất hòa giữa hai bên. Việc làm này, về hình thức, là nhằm thể hiện lập trường cứng rắn của cha con họ Hun trong việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, nhưng thực chất là hành động mang tính biểu tượng chính trị, nhằm củng cố hình ảnh “mạnh tay, không nhượng bộ” của ông Hun Sen trước các chỉ trích từ phe đối lập và dư luận trong nước.
Thế nhưng, đạt được mục đích ấy, ông Hun Sen đã phải hy sinh đi mối quan hệ thân tình duy nhất mà ông có được trong chính trường Thái Lan.
Ngay sau đó, một cách cố ý, truyền thông thân chính phủ tại Cao Miên dồn dập đăng tải hình ảnh hai cha con ông Hun Sen thị sát tại các vùng biên giới trong trang phục quân sự, kiểm tra bản đồ tác chiến trong văn phòng làm việc. Tất cả những hành động ấy không chỉ nhằm tạo hình ảnh mạnh mẽ trong nước, mà còn ngầm gửi thông điệp tới Thái Lan rằng Cao Miên sẵn sàng đối đầu, dù là giải pháp quân sự hoặc ngoại giao.
Có lẽ, sau sự kiện một binh sĩ Cao Miên bị thiệt mạng hồi cuối Tháng Năm 2025, trong khi phía Thái Lan lại không hề hấn gì đã khiến cho ông Hun Sen cần có một cuộc xung đột để khẳng định mình hơn chỉ là những hình ảnh về cha con ông trong bộ quân phục.
Trong bối cảnh chính trị thế giới hiện nay, ông Hun sen thừa biết một cuộc chiến khu vực như Thái Miên có nổ ra, thì thế giới không bao giờ để nó diễn biến xấu hơn. Sẽ có những nỗ lực hàn gắn và ông Hun Sen chỉ cần như vậy. Dĩ nhiên, phải là một cuộc xung đột nhỏ, có giới hạn và có thể kiểm soát được.
Từ gia tộc Shinawatra tại Thái Lan
Trước cuộc khủng hoảng, gia tộc Shinawatra đang thống trị trở lại chính trường Thái Lan, với vai trò Thủ tướng do bà Paetongtarn, con gái ông Thaksin đảm nhiệm. Với ông Hun Sen, gia tộc Shinawatra từng được coi là đồng minh chiến lược. Một sự hợp tác hiếm hoi giữa hai gia tộc chính trị nổi bật trong khu vực.
Tuy nhiên, việc ông Hun Sen công bố băng ghi âm điện đàm khiến bà Paetongtarn phải gánh chịu sự chỉ trích nghiêm trọng trong nước, thậm chí, bị đình chỉ cả chức vụ Thủ tướng. Trong số những lời chỉ trích, đáng kể nhất khi bà bị cho rằng đã xúc phạm đến tướng lãnh của giới quân đội Thái Lan, giới mà quyền lực ngầm của họ đã từng nhiều lần làm chao đảo chính trường Thái Lan qua các cuộc đảo chính quân sự.
Thế nên, để phản ứng và lấy lại thế thượng phong chính trị, gia tộc Shinawatra đã không còn lựa chọn nào khác ngoài việc lựa chọn lập trường cứng rắn đối với Cao Miên, kể cả phương án can thiệp quân sự mà thế lực quân đội trong nước đang ấp ủ. Nhất là khi tiềm lực quân sự của Thái Lan không phải là mối bận tâm, vì họ hoàn toàn vượt trội so với Cao Miên.
Từ giới quân đội Thái Lan
Không chỉ có vậy, giới quân đội Thái Lan, lực lượng chính trị ngầm nhưng đầy quyền lực đã tận dụng sự kiện này như một cái cớ để khẳng định vai trò trong chính trường. Trong mắt họ, việc lãnh đạo Cao Miên vươn dài bàn tay sang biên giới để làm chao đảo chính trường Thái Lan là một sự can thiệp vào nội bộ quốc gia không thể chấp nhận.
Hơn cả thế, cha con họ Hun thể hiện “sự ngạo mạn” bằng các hành vi công khai thách thức quân sự đã vượt khỏi giới hạn. Với ngần ấy lý do, quân đội Thái Lan hoàn toàn không có lý do gì để phải chịu đựng hành xử vô lối của cha con họ Hun từ bên kia biên giới cả. Họ cần phải “Dạy cho Cao Miên một bài học”.
Khi tất cả các thế lực của hai bên đều trông chờ vào cuộc xung đột, một cuộc xung đột mà cò súng hoàn toàn nằm trong tay của họ, thì điều cần tới đã phải tới. Xung đột nổ ra. Trong đó, ai nổ súng trước đều không còn quan trọng, mà chỉ là cái cớ để cáo buộc đối phương châm ngòi cuộc chiến trước dư luận quốc tế mà thôi.
Cuộc xung đột biên giới Thái Miên, vì thế, không phải là sự kiện tình cờ, lại càng không có mấy yếu tố lịch sử chen vào, mà là sản phẩm tất yếu của các toan tính chính trị chồng chéo, nơi mà lợi ích cá nhân và phe nhóm được đặt lên trên lợi ích dân tộc.
Và trong bàn cờ ấy, Việt Nam, một quốc gia có lợi ích chiến lược tại Cao Miên không thể đứng ngoài.
Việt Nam lặng lẽ quan sát và điều chỉnh vị thế
Từ góc nhìn địa chính trị, Việt Nam không chỉ là một lân bang bình thường mà có quan hệ lịch sử đặc biệt với Cao Miên. Chính Hà Nội là nhân tố quyết định, làm bàn tay “mụ đỡ” đặt ông Hun Sen vào hệ thống quyền lực chính trị tại Cao Miên từ cuối thập niên 1970, sau cuộc can thiệp quân sự lật đổ Khmer Đỏ.
Tuy nhiên, hơn bốn thập niên sau, mối quan hệ Việt–Miên không còn như những ngày đầu nữa.
Hun Sen, dù một mặt vẫn tuyên bố biết ơn Việt Nam không tiếc lời. Nhưng mặt khác, đã có nhiều bước đi cho thấy ông ngày càng hành xử độc lập. Trong những năm gần đây, Phnom Penh vẫn duy trì việc đàn áp người gốc Việt sinh sống tại Cao Miên, thúc đẩy các dự án như kênh đào Phù Nam và quân cảng Ream, hai công trình có thể đe dọa trực tiếp tới an ninh chiến lược, an ninh lương thực và môi trường sinh thái của Việt Nam tại vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Tuy nhiên, Hà Nội hiểu rằng trong số các lực lượng chính trị đang chống nhau tại Cao Miên, không ai có thể đảm bảo “sự dễ kiểm soát” như Hun Sen. Phe đối lập ở Phnom Penh, vốn có khuynh hướng dân tộc chủ nghĩa, luôn xem Việt Nam là “kẻ thù truyền kiếp” và thường xuyên sử dụng chủ trương “bài Việt” để vận động tranh cử. Vì thế, dù bất mãn với những hành động gần đây của Hun Sen, nhưng Việt Nam vẫn buộc lòng xem Hun Sen là “sự lựa chọn ít tệ hại nhất”.
Trong bối cảnh đó, khi chiến sự nổ ra giữa Thái Lan và Cao Miên, Hà Nội chọn chiến lược im lặng có tính toán. Phản ứng chính thức từ phía Bộ Ngoại giao Việt Nam chỉ là một tuyên bố “quan ngại sâu sắc”, lời lẽ mềm mỏng đến mức gần như trung lập. Đây là dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang cố gắng duy trì vị thế quan sát viên thận trọng, không vội nghiêng hẳn về bất cứ phía nào.
Lợi ích chiến lược của Việt Nam
Có thể thấy rõ, Việt Nam không hề mong muốn một quốc gia Cao Miên dân chủ, tự do và phát triển thịnh vượng hiện diện ngay sát nách mình. Một quốc gia láng giềng như vậy sẽ trở thành hình ảnh đối trọng, khiến mô hình độc tài tại Việt Nam bị so sánh và chỉ trích. Nếu Phnom Penh trở thành trung tâm của dân chủ hóa khu vực, Hà Nội chắc chắn sẽ bị áp lực từ cả trong nước lẫn quốc tế.
Ngược lại, một Cao Miên độc tài, bất ổn, kém phát triển, bị chi phối bởi các mâu thuẫn nội bộ và đối đầu quân sự, sẽ giúp Việt Nam duy trì ảnh hưởng trong một môi trường ít cạnh tranh hơn. Đặc biệt, nếu xung đột biên giới Thái Miên kéo dài, dẫn đến sự suy kiệt của Cao Miên, Hà Nội hoàn toàn có thể tái sử dụng vai trò “nghĩa vụ quốc tế”, tương tự như những năm cuối thập kỷ bảy mươi. Tất nhiên, với cách làm khác để tránh tiếng xâm lược, đưa Phnom Penh trở lại quỹ đạo ảnh hưởng của mình.
Trong trường hợp Cao Miên bị cô lập hoặc tổn thất quân sự lớn, khả năng nước này phải cầu cứu viện trợ từ Việt Nam là hoàn toàn khả dĩ, nhất là khi Trung Quốc, đối tác chiến lược của Cao Miên, không thể can thiệp kịp thời về mặt địa lý vì “Nước xa không cứu được lửa gần”.
Khi đó, Việt Nam sẽ có điều kiện tái định hình quan hệ song phương theo hướng có lợi hơn, buộc Phnom Penh phải cân nhắc lại các chính sách đe dọa an ninh của Hà Nội, như kênh đào Phù Nam hay sự hiện diện quân sự nước ngoài tại quân cảng Ream.
Lúc này, khi hai bên đã thỏa thuận ngừng chiến nhờ những nỗ lực hòa giải quốc tế, thế nhưng, chưa có gì chắc chắn thỏa thuận ấy sẽ được nghiêm túc thực hiện. Do đó, với tư cách “Tiểu bá” của khu vực, Việt Nam tuy không là người chơi chính, nhưng lại là một tác nhân tiềm năng với khả năng can thiệp định đoạt cục diện sau cùng.
Việc Hà Nội giữ thái độ im lặng, không nghiêng hẳn về phía Bangkok hay Phnom Penh, phản ánh sự khôn ngoan trong chính sách đối ngoại thực dụng. Thay vì hành động vội vã, Việt Nam chọn cách để thời gian và tổn thất từ cuộc chiến làm hao mòn thế lực của các bên, trước khi bước vào cuộc mặc cả lớn hơn. Không ồn ào, nhưng chắc chắn, Hà Nội đang toan tính. Và trong chính trường Đông Nam Á, sự im lặng đôi khi là hình thức phát biểu đầy quyền lực.
Hoa Thịnh Đốn, ngày 28 Tháng Bảy 2025
Đặng Đình Mạnh
Comments powered by CComment