Việt Nam, một trong năm « ngôi sao mới » của thương mại quốc tế

Thỏa thuận thuế quan giữa Liên Hiệp Châu Âu và Hoa Kỳ là vấn đề được các nhật báo quan tâm nhất hôm nay. Le Figaro chạy tít trang nhất « Chiến tranh thương mại : Châu Âu đạt được thỏa thuận với Trump vào phút chót ». Les Echos nhấn mạnh « Thuế quan : Sẽ là 15 % cho châu Âu ». Le Monde ra từ cuối tuần trước nhưng cũng kịp phân tích trên trang web, cho rằng « Liên Hiệp Châu Âu tặng một chiến thắng chính trị cho Donald Trump để tránh hỗn loạn thương mại ».

Thỏa thuận dù bất lợi vẫn hơn khởi động thương chiến

Le Monde tả lại cảnh tổng thống Mỹ Donald Trump bất chợt nghiêng người, chìa tay ra cho chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, nói về « thỏa thuận lớn nhất từ trước đến nay », và bà Ursula von der Leyen vui vẻ bắt tay ông.  Động thái này hôm Chủ nhật 27/07 đã khép lại mấy chục tiếng đồng hồ thương lượng đôi khi hết sức căng thẳng giữa hai phái đoàn châu Âu và Mỹ, tổ chức tại khu phức hợp sân gôn Turnberry, thuộc sở hữu của ông Trump ở Scotland.

Sự hồi hộp kéo dài cho đến phút chót. Ban đầu, Donald Trump nói rằng « đang không vui », đánh giá chỉ có 50 % cơ hội đạt mục đích. Thỏa thuận đạt được vào lúc chỉ còn năm ngày nữa là đến hạn chót 01/08 do ông Trump ấn định để áp thuế 30 % cho hàng hóa nhập khẩu từ châu Âu.

Giữa hai khả năng đều xấu, châu Âu đã chọn giải pháp chừng như ít tệ nhất : một thỏa hiệp bất lợi với Hoa Kỳ thay vì nguy cơ một cuộc chiến tranh thương mại quy mô lớn mà không ai dự báo được lối ra. Các thủ tướng Đức và Ý hoan nghênh thỏa thuận, trong khi thủ tướng Bỉ nói về tâm trạng chung của đa số nhà lãnh đạo châu lục « Đây là lúc thở phào nhẹ nhõm, nhưng không phải để ăn mừng ». Phía Pháp, bộ trưởng phụ trách châu Âu Benjamin Haddad nhìn nhận « một sự ổn định tạm thời » nhưng là một thỏa thuận « bất đối xứng ».

Châu Âu « đã chấp nhận điều không thể chấp nhận »

Đối với Libération, « Đứng trước Trump, châu Âu đã chấp nhận điều không thể chấp nhận ». Nhật báo thiên tả cho rằng Liên Hiệp Châu Âu đã đầu hàng trước tổng thống Hoa Kỳ, tạo ra những hậu quả chính trị và địa chính trị dù tránh được thảm họa là mất thị trường Mỹ. Kịch bản do Donald Trump áp đặt là đáng hổ thẹn cho người châu Âu. Ông chủ Nhà Trắng nhân dịp cuối tuần đi chơi gôn đã triệu mời chủ tịch Ủy Ban Châu Âu đến để kết thúc một « deal ». Việc bà Leyen phải đến đất nước Brexit là cả một biểu tượng.

Ngoài việc chấp nhận tạo điều kiện cho một lượng lớn hàng Mỹ mà thuế quan có thể bằng 0, châu Âu còn cam kết mua thêm nhiều hàng hóa, nhất là 750 tỉ đô la năng lượng chủ yếu gồm khí hóa lỏng, mua thêm vũ khí Mỹ - việc này sẽ ảnh hưởng đến ý hướng xây dựng « tự chủ chiến lược ». Bên cạnh đó, EU sẽ đầu tư 600 tỉ đô la vào Hoa Kỳ. Lá thư đe dọa hôm 11/07 của Donald Trump nhằm làm cho « thú ăn cỏ » châu Âu hiểu được rằng loài « thú ăn thịt » không gì là không dám làm, khiến những người muốn tỏ ra cứng rắn rốt cuộc đã phải buông tay.

Tự vệ trước Hoa Kỳ và Trung Quốc

Le Figaro nhận xét, dù thấp hơn dự báo, nhưng một lần nữa thuế quan Mỹ lại đánh mạnh vào châu Âu. Anh quốc, Trung Quốc, Nhật Bản…không có nước nào thoát, Donald Trump đã loan báo ngay từ khi quay lại Nhà Trắng, và trong chủ đề này tổng thống Mỹ không hề thay đổi.

Điều nghịch lý là các chủ doanh nghiệp lại thấy an tâm. Tuy hàng rào thuế quan làm tăng giá thành, gây lạm phát, rối loạn chuỗi sản xuất và kìm hãm sáng tạo, nhưng họ ghét nhất là sự bất định. Từ nay các công ty có thể tổ chức lại để đối phó, một bên là thuế quan Mỹ, bên kia là Trung Quốc phá giá hàng loạt để tống khứ số hàng sản xuất thừa. Nếu trung thành với tự do mậu dịch, châu Âu phải học cách tự vệ. Có nghĩa là phải có cơ chế chống phá giá hiệu quả, áp thuế khi cần thiết đối với những kẻ lợi dụng sự cởi mở của châu Âu để làm áp lực. Đặt ra giới hạn để chống lại ảnh hưởng của các tập đoàn kỹ thuật số và ngân hàng lớn của Mỹ.

Và nhất là phải tự cởi trói, vì một khi các doanh nghiệp bị chặn đường bởi nạn bàn giấy quan liêu, những tiêu chí vô nghĩa và sự chậm chạp, thì không thể cạnh tranh. Trong một thế giới mà sức mạnh là trên hết, châu Âu không còn có thể trì hoãn. Để không bị xóa mờ và nghèo đi, các quốc gia cổ xưa của một lục địa già cỗi phải học lại các quy luật về quyền lực để đối mặt với Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Trận đấu chỉ mới bắt đầu

Nhật báo kinh tế Les Echos rút ra « Những bài học từ một thất bại ». Liên Hiệp Châu Âu quá yếu về chính trị để có thể lao vào một cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ, tuy nhiên trận đấu chưa kết thúc. Tờ báo băn khoăn : Nên nhìn theo cách nào, cái ly đầy được một nửa hay bị vơi mất một nửa ? Sau khi được loan báo, hàng loạt chỉ trích đã nhắm vào bà Ursula von der Leyen và thỏa thuận ký với Donald Trump, bất lợi cho Liên Hiệp Châu Âu (EU). Tỉ lệ thuế 15 % được cho là đáng xấu hổ, trong khi Anh quốc chỉ bị áp thuế 10 %.

Tuy nhiên chủ tịch Ủy Ban Châu Âu không thể hy vọng gì hơn, thà rằng chấm dứt mối đe dọa từ Nhà Trắng để rốt cuộc tạo được một khuôn khổ tương đối ổn định cho doanh nghiệp. Cho dù hãy còn những vùng tối cần được làm rõ, Bruxelles cũng được bảo đảm trong các lãnh vực chính (xe hơi, hàng không, rượu) và tái khẳng định chủ trương đưa kỹ thuật số vào khuôn phép. EU với sức mạnh thương mại lẽ ra phải cứng rắn hơn trong đàm phán, như Trung Quốc. Nhưng do chia rẽ, châu Âu không thể đứng ra so găng như Bắc Kinh.

Hơn nữa, « chiến thắng » của Mỹ cũng chỉ tương đối, và đừng quên rằng với chủ nghĩa bảo hộ thì tất cả đều thiệt. Trước mắt, Hoa Kỳ thêm lạm phát, giảm tăng trưởng, các tập đoàn đa quốc gia Mỹ bị thiệt thòi. Về phần Liên Hiệp Châu Âu cần rút được bài học càng sớm càng tốt : đẩy nhanh cải cách để cạnh tranh, chứng tỏ các hiệp định tự do mậu dịch như Mercosur vẫn hiệu quả, đồng thời bảo vệ kỹ nghệ trước sự cạnh tranh bất chính của Trung Quốc. Trong kỷ nguyên mới của thương mại thế giới, trận đấu chỉ mới bắt đầu.

Tham gia tất cả các khối để giữ được độc lập ?

Trong bối cảnh đó, Le Figaro cho rằng « Indonesia, Maroc, Mexico, Ba Lan, Việt Nam là những ngôi sao mới của thương mại thế giới ». Tờ báo nêu ra trường hợp Indonesia : là khách mời danh dự trong cuộc duyệt binh nhân Quốc khánh Pháp hôm 14/07, một tháng trước đã củng cố quan hệ với Nga, và vài giờ sau khi dự khán trên lễ đài, tổng thống Subianto ký thỏa thuận song phương về thuế quan với Donald Trump. Trung Quốc cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Jakarta, và Indonesia tham gia nhóm BRICS từ đầu năm nay.

Phải chăng để độc lập, cần đồng thời tham gia tất cả các khối ? Hồi năm 1955, hội nghị Bandung lịch sử trên đảo Java của Indonesia tập hợp 29 nước Á Phi đã lăng xê Phong trào Không liên kết - không ngả về phương Tây tư bản lẫn phương Đông cộng sản - được gọi là « thế giới thứ ba ». Bảy mươi năm sau, lịch sử lặp lại, nhưng để tạo ra những chiếc cầu thay vì dựng lên các bức tường.

Trong khi Mỹ-Trung đối đầu, xung đột địa chính trị đặt lại vấn đề toàn cầu hóa và tự do mậu dịch, Indonesia nhân tình trạng rời rạc này để làm ăn với tất cả các bên. Đặc biệt có năm nước liên kết với rất nhiều đối tác sản xuất thương mại, ngoài Indonesia còn là Maroc, Mexico, Ba Lan, Việt Nam. Tất cả là những « quốc gia kết nối » (pays connecteur) : làm trung gian trong các trao đổi thương mại, tham gia các chuỗi giá trị giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Nhất là khi các công ty Mỹ và châu Âu rất muốn đa dạng hóa nguồn cung, giảm lệ thuộc vào Trung Quốc theo chiến lược « Trung Quốc cộng 1 ».

« Quốc gia kết nối » giúp thương mại thế giới không gián đoạn

Danh sách năm nước trên được Bloomberg Businessweek lập ra tháng 11/2023, đã gây tiếng vang đáng kể, như hồi năm 2001 kinh tế gia Anh Jim O’Neill tạo ra khái niệm « BRIC » (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc) – những « quốc gia mới nổi » có tương lai tốt đẹp. Mãi đến mười năm sau các nước này mới chính thức tập họp lại để bảo vệ lợi ích trước G7, nhóm « các nền kinh tế kỹ nghệ hóa lớn nhất ».

Với 603 triệu dân, năm « quốc gia kết nối » thực tế là lực lượng kinh tế đứng thứ ba thế giới về tổng sản phẩm nội địa. Tức là khoảng 4.794 tỉ đô la năm 2024 theo Ngân hàng Thế giới, dù kém xa Hoa Kỳ và Trung Quốc, nhưng đứng trên Đức, Ấn Độ, Nhật Bản. Các « quốc gia kết nối » chiếm 4 % GDP thế giới, thu hút trên 10 % đầu tư quốc tế « greenfield » (hoàn toàn mới), khoảng 550 tỉ đô la từ 2017 đến 2023, cho thấy sức thu hút của họ.

Mỗi nước có lợi thế riêng. Chẳng hạn Indonesia sở hữu 42 % trữ lượng nickel toàn cầu - thế mạnh đáng kể trong thương lượng với Donald Trump, với mức thuế 19 %. Việt Nam, nước có thặng dư thương mại thứ ba trên thị trường Mỹ, đã chấp nhận mở cửa thị trường cho hàng Mỹ như Indonesia, số phận dành cho hàng Trung Quốc đi vòng sang Việt Nam vẫn chưa rõ. Maroc có nguồn phosphate, cobalt dồi dào, vị trí địa lý thuận lợi. Còn Ba Lan đã được hưởng 250 tỉ euro tài trợ của Liên Hiệp Châu Âu từ 2004, là khách hàng vũ khí lớn của Mỹ, xếp thứ nhì thế giới về sản xuất bình điện chỉ sau Trung Quốc. Mêhicô, đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ thì lệ thuộc nhiều vào người láng giềng hùng mạnh.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng áp dụng khái niệm « quốc gia kết nối », giải thích vì sao thương mại quốc tế không suy sụp bất chấp thương chiến Mỹ-Trung do Donald Trump khởi động từ 2018. Ông Pierre-Olivier Gourincha, cố vấn kinh tế IMF nói : « Ngày càng thấy rõ là quan hệ trực tiếp giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã được thay thế bằng quan hệ gián tiếp. Sự hiện diện của các quốc gia kết nối đã hỗ trợ thương mại thế giới ». Nhờ vào năm ngôi sao mới này, mà cuộc chiến tranh lạnh giữa hai đại cường đã không hủy hoại được kinh tế quốc tế.

Theo RFI